19. YÜZYILIN SONU VE 20. YÜZYILIN BAŞLARINDA ADAPAZARI VE ÇEVRESİNDEKİ ERMENİ MESELESİ

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 4, 779 - 785, 31.12.2020

Cengiz Keskin

https://doi.org/10.29106/fesa.818220

Öz

İngiltere ve Amerika gibi Protestan devletler, Ermeniler üzerinde yoğun misyonerlik çalışmaları yürütmüşlerdir. Özellikle 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında bu faaliyetler üst seviyeye çıkmış, bağımsızlık isteyen Ermeniler bazı vilayetlerde nümâyişler düzenlemişlerdir. Adapazarı'nda ikâmet eden binlerce Ermeninin de bu ayrılıkçı hareketleden etkilendiği görülmektedir. Misyonerlerin ve komiteci Ermenilerin yönlendirmeleriyle bu eylemlere katılan Ermeniler, bölgede istenmeyen bazı olayların yaşanmasına neden olmuşlardır.
Bununla beraber, Ermenilerin kendi aralarında tam bir uyum içinde olmadığı açıktır. Nitekim Adapazarı'nda yaşayan Ermenilerin bir bölümü bağımsızlık isterken, diğer kısmı ise mevcut statükonun devamından yanadır. Ekonomik olarak Müslümanlardan çok daha iyi durumda olan bu Ermenilerin esasen hallerinden memnun oldukları, ancak komiteci Ermenilerin baskıları yüzünden bu eylemlere katıldıkları görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ermeniler, Adapazarı, Ermeni Meselesi, Misyonerler, Komiteciler

Kaynakça

• BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Evrakı (A.MKT.MHM). 655/2, 655/16, 729/5.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT). 810/64, 1777/8.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dâhiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu (DH.TMİK-M). 10/34, 23/22.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Hariciye Nezareti Tahrirat (HR.TH). 35/75.
• BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Hariciye (İ.HR). 335/21565.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV). 60/52.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Arşivi Mütenevvi Maruzat (Y.MTV). 167/108, 219/83.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK). 78/31, 109/53, 128/148, 132/48, 133/44.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Perakende Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik Maruzatı (Y.PRK.EŞA). 12/6.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Perakende Evrakı Serkurenalık (Y.PRK.SRN). 4/47.
• HÜSEYİN NAZIM PAŞA (1998). Ermeni Olayları Tarihi. 2 Cilt. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• The Times, ''The Situation in Turkey'' (23 October 1895). s. 5. Erişim 22 Ocak 2020. http://tinyurl.gale.com/tinyurl/CTwPg1
• The Times, ''The Situation in Turkey'' (24 October 1895). s. 3. Erişim 22 Ocak 2020. http://tinyurl.gale.com/tinyurl/CTwnN9