BİST TEKNOLOJİ VE BİLİŞİM SEKTÖRÜNDE İŞLEM GÖREN ŞİRKETLERİN FİNANSAL PERFORMANSLARININ ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME YÖNTEMLERİ İLE ÖLÇÜLMESİ VE YÖNTEMLERİN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 121 - 155, 31.03.2023

Fahrettin Pala

https://doi.org/10.29106/fesa.1220327

Cited By: 6

Öz

Çalışmanın amacı, 2010-2021 yılları arasında BİST (Borsa İstanbul) Teknoloji ve Bilişim Sektöründe işlem gören şirketlerin finansal performanslarını Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemleriyle incelemek ve sonuçlarını karşılaştırmaktır. İlk olarak kriterlerin ağırlıkları ÇKKV yöntemlerinden biri olan CRITIC (Criteria Importance Through Intercritera Correlation) yöntemi ile belirlenmiştir. Kriter ağırlıkları belirlendikten sonra, şirketlerin finansal performansları mali tablolarından elde edilen verilere göre, GİA (Gri İlişkisel Analiz) ve WASPAS (Weighted Aggregated Sum Product Assessment) yöntemleri ile incelenerek performans sıralamaları yapılmıştır. Çalışmanın sonucunda iki farklı ÇKKV yöntemi sonuçları karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Borsa İstanbul, Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV), Gri İlişkisel Analiz (GİA), WASPAS, Finansal Performans., İstanbul Stock Exchange, Multi-Criteria Decision Making (MCDM), Gray Relational Analysis (GIA), Financial Performance.

COMPARISON OF THE COMPANIES OPERATED FOR TECHNOLOGY AND INFORMATION SECTOR IN BIST BY MULTI-CRITERIA DECISION MAKING METHOD AND FINANCIAL PERFORMANCE MEASUREMENTS

Öz

The aim of the study is to examine the financial performances of companies traded in BIST (İstanbul Stock Exchange) Technology and Information Sector between 2010-2021 with Multi-Criteria Decision Making (MCDM) methods and compare their results. First of all, the weights of the criteria are determined by the CRITIC (Criteria Importance Through Intercritera Correlation) method, which is one of the MCDM methods. After the criteria weights are determined, the financial performances of the companies are examined according to the data obtained from the financial statements, using the GIA (Grey Incidence Analysis) and WASPAS (Weighted Aggregated Sum Product Assessment) methods, and performance rankings are made. At the end of the study, the results of two different MCDM methods are compared.

Anahtar Kelimeler

İstanbul Stock Exchange, Multi-Criteria Decision Making (MCDM), Gray Relational Analysis (GIA), Financial Performance.

Kaynakça

• AKÇAKANAT, Ö., EREN, H., AKSOY, E. ve ÖMÜRBEK, V. (2017). Bankacılık Sektöründe ENTROPİ ve WASPAS Yöntemleri İle Performans Değerlendirmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(2), 285-300.
• AKGÜL, Y. (2021). Borsa İstanbul’da İşlem Gören Ticari Bankaların Finansal Performansının Bütünleşik CRITIC CoCoSo Modeliyle Analizi. Ekonomi ve Finansal Araştırmalar Dergisi, 3(2), 71-90.
• ALDALOU, E. ve PERÇİN, S. (2020). Financial Performance Evaluation of Food and Drink Index Using Fuzzy MCDM Approach. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 6 (1), 1-19.
• APAN, M. ve ÖZTEL, A. (2020). Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarının CRITIC-PROMETHEE Bütünleşik Karar Verme Yöntemi ile Finansal Performans Değerlendirmesi: Borsa İstanbul’da Bir Uygulama. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 63, 54-73.
• ASKER, V. (2022). Crıtıc Temelli Cocoso Yöntemi ile Kovid-19 Salgını Öncesi ve Kovid-19 Salgını Döneminde Finansal Performans Analizi: İmalat Sektöründe Bir Uygulama. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, (662), 9-37.
• AYÇİN, E. (2020). Çok Kriterli Karar Verme: Bilgisayar Uygulamalı Çözümler, Genişletilmiş ve Güncellenmiş 2. Basım, Ankara: Nobel.
• AYDIN, Y. (2021). Bütünleşik CRITIC ve MAIRCA Yöntemleri ile Kamu Sermayeli Bankaların Performans Analizi. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(4), 829-841.
• BAŞ, M. (2019). Gri İlişkisel Analiz İle Finansal Performans: BIST Uygulaması. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, 6(42), 2780-2789.
• BAYYURT, N. (2007). İşletmelerde Performans Değerlendirmenin Önemi ve Performans Göstergeleri Arasındaki İlişkiler. Sosyal Siyaset Konferansları, 577-592.
• BÜLBÜL, S. ve KÖSE, A. (2011). Türk Gıda Şirketlerinin Finansal Performansının Çok Amaçlı Karar Verme Yöntemleriyle Değerlendirilmesi. Atatürk Ü. İİBF Dergisi, 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Özel Sayısı, 71-97.
• CARNEIRO-DA-CUNHA, J. A., HOURNEAUX, F. ve CORRÊA, H. L. (2016). Evolution and Chronology of the Organisational Performance Measurement Field. International Journal Business Performance Management, 17(2), 223–240.
• CHAKRABORTY, S., BHATTACHARYYA, O., ZAVADSKAS, E.K. ve ANTUVHEVICIENE, J. (2015). Application of WASPAS Method as an Optimization Tool in Non-traditional Machining Processes. Information Technology and Control, 44(1), 77-88.
• CHAKRABORTY, S. ve Zavadskas, E.K. (2014). Applications of WASPAS Method in Manufacturing Decision Making. Informatica, 25(1), 1-20.
• ÇANAKÇIOĞLU, M. (2020). BİST’te İşlem Gören Ana Metal Firmalarının Finansal Performansının Entegre Bir Çok Kriterli Karar Verme Modeli Kullanılarak Değerlendirilmesi. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 18(2), 176-197.
• DIAKOULAKI, D., MAVROTAS, G. ve PAPAYANNAKIS, L. (1995). Determining Objective Weights in Multiple Criteria Problems: The CRITIC Method. Computers & Operations Research, 22, 763-770.
• DUMANOĞLU, S. ve ERGÜL, N. (2010). İMKB’de İşlem Gören Teknoloji Şirketlerinin Mali Performans Ölçümü. Muhasebe ve Finansman Dergisi (MUFAD), 48, 101-111.
• ERDOĞAN, H.H. ve KIRBAÇ, G. (2021). Financial Performance Measurement of Logistics Companies Based on Entropy and Waspas Methods. İşletme Araştırmaları Dergisi, 13(2), 1093-1106.
• ERKILIÇ, C.E. (2021). Hastane Hizmetleri Sektörünün CRITIC Temelli TOPSIS Yöntemi İle Finansal Performansının Değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 46, 63-84.
• ERSOY, N. (2020). Finansal Performansın Gri İlişkisel Analiz Yöntemi İle Değerlendirilmesi: Borsa İstanbul Ulaştırma Endeksi’ndeki Şirketler Üzerine Bir Araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 86, 223-246.
• GHORABAEE, M.K., ZAVADSKAS, E.K., AMIRI, M. ve ESMAEILI, A. (2016). Multi-Criteria Evaluation of Green Suppliers Using An Extended WASPAS Method With Interval Type-2 Fuzzy Sets. Journal of Cleaner Production, 137, 213-229.
• GÜLEÇ, Ö.F. ve ÖZKAN, A. 2018. Gri İlişkisel Analiz Yöntemi ile Finansal Performansın Değerlendirilmesi: BİST Çimento Şirketleri Üzerine Bir Araştırma. Muhasebe ve Denetime Bakış, 54, 77-96.
• GÜLENÇER, S. (2020). Borsa İstanbul Teknoloji Endeksi Şirketlerinin TOPSIS Yöntemi ile Değerlendirilmesi. Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 1(2), 1-16.
• HO, C., ve WU, Y. (2006). Benchmarking Performance Indicators for Banks. Benchmarking: An International Journal, 13(1/2), 147-159.
• KARAOĞLAN, S. ve ŞAHİN, S. (2018). BİST XKMYA İşletmelerinin Finansal Performanslarının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri İle Ölçümü ve Yöntemlerin Karşılaştırılması. Ege Akademik Bakış, 18(1), 63-80.
• KLUYVER, C. A. de ve PEARCE, J. A. (2015). Strategic Management: An Executive Perspective. New York: Business Expert Press.
• KURTAY, K.G., DAĞISTANLI, H.A. ve EROL, S. (2021). Plastik Boru ve Kaynak Makinesi Seçim Problemi için Analitik Hiyerarşi Prosesi ile Gri İlişkisel Analiz Yöntemlerinin Entegrasyonu. Savunma Bilimleri Dergisi, 20(2), 267-291.
• LASHGARI, S., ANTUCHEYICIENE, J., DELAVARI, A. ve KHEIRKHAH, O. (2014). Using QSPM and WASPAS Methods for Determining Outsourcing Strategies. Journal of Business Economics and Management, 15(4), 729-743.
• MADIC, M., GECEVSKA, V., RADOYANOVIC, M. ve PETKOVIC, D. (2014). Multi-Criteria Economic Analysis of Machining Processes Using the Waspas Method. Journal of Production Engineering, 17 (2), 79-82.
• MATHEW, M., SAHU, S. ve UPADHYAY, A. K. (2017). Effect of Normalization Techniques in Robot Selection Using Weighted Aggregated Sum Product Assessment. International Journal of Innovative Research and Advanced Studies (IJIRAS), 4(2), 59-63.
• MEYDAN, C., YILDIRIM, B.F ve SENGER, Ö. (2016). BIST’te İşlem Gören Gıda İşletmelerinin Finansal Performanslarının Gri İlişkisel Analiz Yöntemi Kullanılarak Değerlendirilmesi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 69, 147-171.
• ORÇUN, Ç. ve EREN, B.S. (2017). TOPSIS Yöntemi ile Finansal Performans Değerlendirmesi: XUTEK Üzerinde Bir Uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, Temmuz, 139-154.
• ORHAN, M., ALTIN, H. ve AYTEKİN, M. (2020). Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleriyle Finansal Performans Değerlendirme: Ulaştırma Alanında Bir Uygulama. Turkish Studies - Economy, 15(1), 395-410.
• ÖZCAN, M. (2020). BİST Teknoloji Firmalarının Finansal Performanslarının Veri Zarflama Analiziyle Ölçülmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(102), 55-65.
• PRADHAN, S., BÖYÜKASLAN, A. ve ECER, F. (2016). A Applying Grey Relational Analysis to Italian Football Clubs: A Measurement of the Financial Performance of Serial A Teams. International Review of Economics and Management (IREM), 4(4), 1-19.
• SENGER, Ö. ve KARADAĞ ALBAYRAK, Ö. (2016). Gri İlişki Analizi Yöntemi İle Personel Değerlendirme Üzerine Bir Çalışma. International Journal of Economic and Administrative Studies, UİİİD- İJEAS, 17, 235-258.
• ŞENOL, H. ve KAYA, İ. (2022). Evaluation of the Financial Performances of Tourism Businesses Operating in the Accommodation Sector, Traded on BIST, by CRITIC-Based MABAC Method. Journal of Strategic Research in Social Science, 8 (2), 123-140.
• ŠKRINJARIC, T. ve ŠEGO, B. (2019). Using Grey Incidence Analysis Approach in Portfolio Selection. International Journal of Financial Studies, 7(1), 1-16.
• SOY TEMÜR, A. ve TULUM, S. (2022). BIST Teknoloji İşletmelerinin Nakit Akış Oranlarına Dayalı CRITIC Ağırlıklandırmalı COCOSO Yöntemi ile Finansal Performans Analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 51, 383-401.
• SUVVARIA, A., DURAI, S.R.S. ve GOYARI, P. (2019). Financial Performance Assessment Using Grey Relational Analysis (GRA) An Application to Life Insurance Companies in India. Grey Systems: Theory and Application, 9(4), 502-516.
• ŞENGÜL, Ü. ve ECE, N. (2018). Gri İlişkisel Analiz Yöntemi İle Finansal Performans Değerlendirilmesi: BİST 100 Üzerine Bir Araştırma. Journal of Awareness, 3 (Özel Sayı), 865-880.
• TAYYAR, N., AKCANLI, F., GENÇ, E. ve EREM, I. (2014). BİST’e Kayıtlı Bilişim ve Teknoloji Alanında Faaliyet Gösteren İşletmelerin Finansal Performanslarının Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) ve Gri İlişkisel Analiz (GİA) Yöntemiyle Değerlendirilmesi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 61, 19-40.
• TOSUN GAVCAR, C. ve ORGAN, A. (2020). AHP- Gri İlişkisel Analiz ve AHP-WASPAS Yöntemleri İle Online Satış Yapan Seyahat Acentalarının Değerlendirilmesi. Business & Management Studies: An International Journal (BMIJ), 8(1), 731-753.
• TÜBİSAD (Türkiye Bilişim Sanayicileri Derneği), Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü 2019 Pazar Verileri, 06.06.2022 tarihinde https://www.tubisad.org.tr/tr/images/pdf/tubisad-bit-2019.pdf, adresinden alındı.
• TURSKIS, Z., ZAVADSKAS, E.K., ANTUCHEVICIENE, J. ve KASAREVA, N. (2015). A Hybrid Model Based on Fuzzy AHP and Fuzzy WASPAS for Construction Site Selection. International Journal of Computers Communications & Control, 10(6), 873-888.
• URAL, M., DEMİRELİ, E. ve GÜLER ÖZÇALIK, S. (2018). Kamu Bankalarında Performans Analizi: ENTROPİ ve WASPAS Yöntemleri ile Bir Uygulama. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31, 129-141.
• WU, W. (2017). Grey Relational Analysis Method for Group Decision Making in Credit Risk Analysis. EURASIA Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 13(12), 7913-7920.
• WU, C.R., LIN, C.T. ve TSAI, P.H. (2010). Evaluating Business Performance of Wealth Management Banks. European Journal of Operational Research, 207, 971-979.
• YERDELEN KAYGIN, C. (2020). BİST Bilişim Sektöründe İşlem Gören Şirketlerin Finansal Performanslarının Multimoora Yöntemleri İle Ölçümü. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 22(3), 529-546.
• YILDIRIM, M., BAL, K. ve DOĞAN, M. (2021). Gri İlişkisel Analiz Yöntemi ile Finansal Performans Analizi: BİST,te İşlem Gören Demir Çelik Şirketleri Üzerine Bir Uygulama. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 23(1), 122-143.
• YILDIRIM, B.F. ve ÇİFTÇİ, H.N. (2020). BIST’te İşlem Gören Tekstil Firmalarının Finansal Performanslarının Dinamik Sezgisel Bulanık WASPAS Yöntemi ile Değerlendirilmesi. İzmir İktisat Dergisi, 35(4), 777-791.
• YURTTADUR, M. ve TAŞÇI, M.Z. (2022). Finansal Performans Ölçümünde CRITIC ve MAIRCA Yöntemlerinin Kullanılması: Katılım Bankaları Örneği. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(135), 110-124.
• ZAVADSKAS, E.K., BAUSVS, R. ve LAZAUSKAS, M. (2015). Sustainable Assessment of Alternative Sites for the Construction of Awaste Incineration Plant by Applying WASPAS Method with Single-Valued Neutrosophic Set. Sustainability, 7, 15923-15936.
• ZAVADSKAS, E.K., ANTUCHEVICIENE, J., ŠAPARAUSKAS, J. ve ZENONAS TURSKIS, Z. (2013). Multicriteria Assessment of Facades’ Alternatives: Peculiarities of Ranking Methodology. Procedia Engineering, 57, 107-112.
• ZHANG, X. (2012). Venture Capital Investment Base on Grey Relational Theory. Physics Procedia, 33, 1825-1832.
• ZOLFANI, S. H., AGHDAIE, M. H., DERAKHTI, A., ZAVADSKAS, E. K. ve VARZANDEH, M. H. M. (2013). Decision Making on Business Issues with Foresight Perspective; An Application of New Hybrid MCDM Model in Shopping Mall Locating. Expert systems with applications, 40(17), 7111-7121.