An Analysis of the Mulemma Poem Written by Sheikh Muhyiuddin El-Fersafi of Siirt to Sheikh Muhammed El-Hazîn

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 87 - 99, 30.06.2025

Mehmet Nafih Baydarman

https://doi.org/10.61960/fikriyat.1677090

Öz

Since the advent of Islam, caliphs, spiritual leaders, and scholars have been regarded as the moral and intellectual guides of society and have therefore often been the subjects of praise in literary works by poets and writers. While reflecting the spirit of their era and the societal events of their time, poets also composed eulogies in honor of the scholars and spiritual authorities in their regions. These laudatory poems, written to appreciate the services of individuals who led the way in knowledge and spirituality and to highlight their high ranks in scholarly and mystical fields, have become one of the deeply rooted genres in the literary tradition. Continuing this longstanding tradition, poets from Siirt have brought new dimensions to their poetry through original poetic forms within classical Arabic literature. The poets of Siirt have emphasized the artistic value of their works through enriched techniques such as mulemmaʿ, muwashshah, murabbaʿ, and chronograms. This study focuses on a mulemmaʿ poem written by Sheikh Muhyiddin from Siirt in praise of Sheikh Muhammad al-Hazîn, presenting it as a fine example of this enduring tradition. In doing so, the study contributes to both the mulemmaʿ form and the literature of eulogy by analyzing a newly identified qasida, and introduces Sheikh Muhyiddin al-Farsafi, a poet capable of composing literary works in both Arabic and Persian.

Anahtar Kelimeler

Mülemmaʿ , Poem , Sheikh Muhyiddin , Sheikh al-Hazîn

Siirtli Şeyh Muhyiddin El-Fersafî’nin Şeyh Muhammed El-Hazîn’ne Yazdığı Mülemma‘ Kasidesi Üzerine Bir İnceleme

Öz

İslam’ın doğuşundan itibaren halifeler, kanaat önderleri ve âlimler, toplumun manevi ve ilmi rehberleri olarak kabul edilmiş, bu nedenle şair ve yazarlar tarafından övgü dolu eserlere konu edilmiştir. Şairler, yaşadıkları dönemin ruhunu ve toplumsal olayları eserlerine yansıtırken, aynı zamanda bulundukları bölgenin ilim erbabı ve kanaat önderlerine methiyeler kaleme almıştır. İlim ve irfan yolunda öncülük eden bu zatların hizmetlerini takdir etmek ilmî ve tasavvufi alandaki yüksek derecelerini ön plana çıkarmak amacıyla yazılan methiyeler, edebi geleneğin köklü türlerinden biri olmuştur. Bu köklü geleneği sürdüren Siirtli şairler, klasik Arap edebiyatında özgün nazım biçimleri ile şiirlerine farklı boyutlar kazandırmışlardır. Siirtli şairler; Mülemmaʿ, muvaşşah, murabba ve tarih düşürme gibi tekniklerle zenginleştirilmiş eserleriyle sanatsal değerlerine dikkat çekmişlerdir. Bu çalışma, Siirtli şairlerin bu köklü geleneğini sürdüren güzel örneklerinden biri olan Şeyh Muhyiddin’in Şeyh Muhammed el-Hazîn’e yazmış olduğu mülemmaʿ şiirini ele almaktadır. Böylece, tespit edilen yeni bir kaside ile mülemmaʿ şiir çeşidine ve methiye türü literatürüne bir katkı sağlanmış, iki farklı dil (Arapça ve Farsça) ile edebî eser yazabilen Şeyh Muhyiddin el-Fersâfî tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mülemma' , Kaside , Şeyh Muhyiddin , Şeyh el-Hazîn

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Kaynakça

• ‛Abdu’n-Nûr, C. (1984). El-Mu‛cemu’l-edebî. Dâru’l-’İlm li’l-Melâyîn.
• Adak, A. (2007). Uluslararası Siirt Sempozyumu. Klasik Edebiyatta Siirtli Şairler.
• Akay, S. (2020a). Belgelerle Siirt’in Manevi Dinamikleri, Alimleri ve Eserleri. Siirt Birlik Gazetecilik ve Matbaacılık.
• Akay, S. (2020b). Görsel Şi̇i̇r ve Si̇i̇rtli̇ İki̇ Şai̇ri̇n Görsel Şi̇i̇rleri̇. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), Article 16. https://dergipark.org.tr/en/pub/susbid/issue/58684/805936
• Akay, S. (2021). Şi̇i̇r Çi̇zme Sanatı ve Si̇i̇rtli̇ Şeyh Süleyman El-Hali̇dî (Yüksek) Di̇vanından Görsel Şi̇i̇r Örnekleri̇. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(2), 337-345. https://doi.org/10.53586/susbid.998667
• Akay, S. (2023). Osmanlı Dönemi Siirt Medreseleri Okutulan İlimler, Müfredat ve İlim Yolculuğu (1. bs). Kitabe Yayınları.
• Askerî, E. H. (1952). Kitâbu’s-sınâ‘ateyn: El-kitâbe ve’ş-şi‘r. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• Aydın, M., & Bulut, A. (2016). Şeyh Muhammed el-Hazîn ve Divanı. Ravza Yayınları.
• Bacanlı, S. A., & Koyun, T. (2018). Mülemma ve Abdülvâsi-i Cebelî. Nüsha, 18(46), Article 46.
• Baz, İ. (2015). Siirtli Âşık Bir Sûfî: Şeyh Muhammed Hazîn-i Firsâfî. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(11), 89-125.
• Bekki, S. (2012). Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Mülemma. I. Uluslararası Âşık Sümmâni ve Âşıklık Geleneği Sempozyumu Bildirileri, 485-500.
• Çetin, N. M. (2019). Eski Arap Şiiri (2, bs). Kapı Yayınları.
• Demirayak, K. (2009). Arap Edebiyatı Tarihi-Cahiliye Dönemi. Fenomen Yayıncılık.
• Elmalı, H. (2001). Kaside. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. 24). TDV Yayınları.
• Gider, M., & Ahmad, H. O. (2022). Abdurrahman Lâmiʿ Efendi’nin Midhat Paşa’ya Yazdığı Mülemma Kasidesi Üzerine Bir Değerlendirme. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 8(1), Article 1. https://doi.org/10.20322/littera.1035838
• İbn Manzûr, C. M. b. M. (1119). Lisânu’l-ʻArab. Dar-ul Maarif.
• İbn Raşîk, E. A. el-Hasen el-Kayravânî el-Ezdî. (1981). El-ʽUmde fî mehâsini’ş-şiʽr ve âdâbihi ve nakdihi (5. bs). Dâru’l- Cîl.
• Karataş, T. (2001). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. Yedi Gece Kitapları.
• Korkusuz, Ş. (2007). Uluslararası Siirt Sempozyumu. Siirt’in Manevî Mimarlarından Üç İsim.
• Kurtuluş, & Pala, İ. (2020). Mülemma’. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 31). TDV Yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/mulemma
• Öztürk, M. (2008). Rubâî. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 35). TDV Yayınları.
• Öztürk, R. (2003). Rumca-Türkçe Mülemma Mani Tarzı Söylenmiş Şiirler Üzerine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 13, Article 13. Saraç, Y. (2007). Klasik Edebiyat Bilgisi Belagat (5. bs). 3F Yayınevi. Tural, H. (2011). Arap Edebiyatında Aruz. Ensar Yayınları. Zemahşerî, E.-K. M. b. Ö. b. M. (1998). Esâsu’l-belâğa (1-2). Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.