The Transformative Effect of Space in Turkish Novel: Kafamda Bir Tuhaflık

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 254 - 262, 31.12.2024

Mehmet Tütak

https://doi.org/10.61960/fikriyat.1601292

Öz

Throughout history, space, which has been the focus of many disciplines, is one of the basic structures that provide a correct understanding of interpersonal relations, social and cultural change. Space, which has significant effects on culture, identity, belonging, attachment and harmony, transforms not only the individual’s life but also the social sphere. It shapes the way we perceive the world. The transformative effect of space constitutes an internal part of individual experiences. Spaces affect individuals in social, psychological and cultural dimensions; they shape perceptions and leave permanent traces in the spiritual world. When it comes to a literary work, space can sometimes be the reflection area of sociological change, sometimes a concrete environment that helps to describe the human state of mind, and sometimes an indicator of longing for the past and the fact that the past cannot be brought back. In this study, space and the transformative effect of space will be discussed in the context of novels. Orhan Pamuk, who attaches importance to the subject of space in his novels, will touch on how space changes and transforms the lives of the characters in the work and the public sphere based on his novel Kafamda Bir Tuhaflık. In literary works, space is more than just a background where the story takes place, it also appears as a narrative element with multi-layered meanings. Space sometimes serves as a reflection area of social and sociological changes, making visible the processes of change and transformation experienced by individuals. Sometimes it allows the characters’ states of mind, psychological depths and inner conflicts to be told through a concrete environment. At the same time, it can become a symbol that emphasizes longing for the past, lost values and the fact that the past cannot be brought back.

Anahtar Kelimeler

Space, Transformative effect of space, Turkish novel

Türk Romanında Mekânın Dönüştürücü Etkisi: Kafamda Bir Tuhaflık

Öz

Tarih boyunca birçok disiplinin odağa aldığı mekân, kişiler arası ilişkilerin, sosyal ve kültürel değişimin doğru anlaşılmasını sağlayan temel yapılardan biridir. Kültür, kimlik, aidiyet, bağlanma, uyum üzerinde önemli etkileri bulunan mekân sadece birey yaşamını değil toplumsal alanı da dönüştürür. Dünyayı algılama biçimini şekillendirir. Mekânın dönüştürücü etkisi, bireysel deneyimlerin içsel bir parçasını teşkil eder. Mekânlar bireyleri sosyal, psikolojik ve kültürel boyutlarda etkiler; algıları şekillendirir ve ruh dünyasında kalıcı izler bırakır. Edebi bir eser söz konusu olduğunda mekân; kimi zaman sosyolojik değişimin yansıma alanı, bazen insanın ruh durumunu anlatmaya yarayan somut bir çevre, kimi zaman da geçmişe duyulan özlemin ve geçmişin bir daha geri getirilemeyeceği gerçeğinin birer göstergesi olabilir. Bu çalışmada mekân ve mekânın dönüştürücü etkisi, roman özelinde ele alınacaktır. Romanlarında mekân konusuna önem veren Orhan Pamuk’un Kafamda Bir Tuhaflık adlı romanından hareketle mekânın eser kişilerinin yaşamlarını ve kamusal alanı nasıl değiştirip dönüştürdüğüne değinilecektir. Zira edebi eserlerde mekân, yalnızca hikâyenin geçtiği bir arka plan olmaktan öte, çok katmanlı anlamlar taşıyan bir anlatı unsuru olarak karşımıza çıkar. Mekân; kimi zaman toplumsal ve sosyolojik değişimlerin yansıma alanı olarak hizmet eder, bireylerin yaşadığı değişim ve dönüşüm süreçlerini görünür kılar. Bazen karakterlerin ruh durumlarını, psikolojik derinliklerini ve iç çatışmalarını somut bir çevre aracılığıyla anlatmaya olanak tanır. Aynı zamanda, geçmişe duyulan özlemi, kaybedilen değerleri ve geçmişin bir daha geri getirilemeyecek olması gerçeğini vurgulayan bir sembol haline gelebilir.

Anahtar Kelimeler

Mekân, mekânın dönüştürücü etkisi, Türk romanı, Orhan Pamuk

Kaynakça

• Adıgüzel Özbek, D. & Ertürk, Doğan Z. (2017). Mekânı anlama üzerine süreç odaklı bir yaklaşım, Tasarım ve Kuram, 24, 79-89.
• Asiltürk, B. (2014). Üçlü sarmal: Zaman-mekân-söz. Türk Dili, (747), 83-86.
• De Jong, G. F. & Fawcett, J. T. (1981). Motivations for migration: An assessment and a value-expectancy research model. In Gordon F. De Jong & Robert W. Gardner (Eds.), Migration Decision Making: Multidisciplinary Approaches to Microlevel Studies in Developed and Developing Countries (pp. 13-58). New York: Pergamon Press.
• Freudenthal, G. (1986). Atom and Individual in the Age of Newton: On the Genesis of the Mechanistic World View, Boston Studies in the Philosophy and History of Science.
• Kahveci, K. (2017). Varlık-yokluk arasında: mekân üzerine bir değerlendirme, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 59, 101-108.
• Karataş, T. (2024). Flanör kavramı bağlamında Kafamda Bir Tuhaflık ve Kara Kitap romanlarının mukayeseli incelemesi. [Yüksek lisans tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kutluer, İ. (2003). “Mekân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara, 28, 550-552. Lee, E. (1966). A theory of migration. Demography, 3 (48), 47-57.
• Lefebvre, H. (2019). Mekânın üretimi. (Çeviren: Işık Ergüden). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Merriman, P. (2009). Mobility. In Nigel Thrift, Rob Kitchin (Eds.), International encyclopedia of human geography, (pp. 134-143). Oxford: Elsevier.
• Öner, H. (2020). Edebiyat mekân ilişkisinin psikolojik ve sosyolojik boyutları, Öztürk Emiroğlu, Gülsemin Hazer, Macit Balık, Hülya Ürkmez (Ed.), Prof. Dr. Ramazan Kaplan’a Armağan içinde (177-187). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Pamuk, O. (2014). Kafamda Bir Tuhaflık. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Piguet, E. (2018). Theories of voluntary and forced migration. Robert McLeman & François Gemenne (Eds.) In Routledge handbook of environmental displacement and migration (pp.17-28). Abingdon: Routledge.
• Piguet, E. (2018). Theories of Voluntary and Forced Migration. Robert McLeman & François Gemenne (Ed.) In Routledge Handbook of Environmental Displacement and Migration, p.17-28, Abingdon: Routledge.
• Pooley, C., Turnbull, J., & Adams, M. (2005). A mobile century? Changes in everyday mobility in Britain in the twentieth century. Farnham: Ashgate.
• Relph, E. (1976). Place and placelessness. London: Pion.
• Sakallı, C. (2021). Tema araştırmasına bir katkı olarak edebiyatta mekân ve edebi mekân. KARE, (Özel Sayı) 95-114.
• Sarıkaya, H. (2015). Kafamda Bir Tuhaflık romanında mekânın sosyolojik işlevi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 52, 79-96.
• Şimşek, Y. (2020). Orhan Pamuk’un Kafamda Bir Tuhaflık romanında yitirilmiş değerler. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 67, 299-328.
• Tartakovsky, E. & Schwartz, S. H. (2001). Motivation for emigration, values, wellbeing, and identification among young Russian Jews. International Journal of Psychology, 36 (2), 88-99.
• Ülken, H. Z. (1969). Bilim felsefesi. İstanbul: Ülken Yayınları.