Mekân ve Bellek Perspektifinden Türkiye'de Kültürel Miras ve Toplumsal Hafıza

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 56 - 65, 30.06.2025

Mehmet Tayanç , Nadire Kaya

https://doi.org/10.61960/fikriyat.1637754

Öz

Kültür, mekân ve toplumsal hafıza arasında karşılıklı ve sürekli bir etkileşim bulunmaktadır. Kültür, mekânın inşasında belirleyici bir rol oynarken, mekân da kültürel unsurların korunması ve aktarılmasında önemli bir işlev üstlenmektedir. Bu karşılıklı ilişki, kültürel miras kavramı çerçevesinde somut ve soyut unsurlar aracılığıyla gündelik yaşamda görünür hâle gelmektedir. Kültürel miras, yalnızca fiziksel mekânlarla sınırlı kalmamakta, aynı zamanda toplumların kolektif belleğini inşa eden semboller, ritüeller ve anlatılar yoluyla şekillenmektedir. Tarihsel süreç içerisinde dönüşüme uğrayan anıtsal yapılar, tarihî mekânlar ve hafıza mekânları, toplumsal belleğin taşıyıcısı olarak kritik bir rol üstlenmektedir. Bu çalışma, mekân ve bellek ilişkisi bağlamında kültürel mirasın toplumsal hafızanın korunmasındaki yerini ve önemini incelemektedir. Türkiye’de farklı dönemlerde mekân ve hafıza arasındaki ilişkinin nasıl şekillendiği ve bu dinamiğin zaman içinde nasıl değişime uğradığı ele alınmaktadır. Bunun yanı sıra, mekânsal dönüşüm süreçlerinin ve kültürel miras koruma politikalarının toplumsal hafıza üzerindeki etkileri analiz edilerek, unutma ve hatırlama pratiklerindeki belirleyici rolü değerlendirilmektedir. Sonuç olarak, Türkiye’de mekânın yalnızca fiziksel bir varlık olmadığı, aynı zamanda toplumsal kimlik ve kolektif bellekle iç içe geçmiş dinamik bir yapı sunduğu ortaya konmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mekân , Kültürel Miras , Hafıza , Toplumsal Hafıza

Cultural Heritage and Social Memory in Turkey from the Perspective of Space and Memory

Öz

There is a mutual and continuous interaction between culture, space and social memory. While culture plays a decisive role in the construction of space, space assumes an important function in the protection and transmission of cultural elements. This reciprocal relationship becomes visible in everyday life through tangible and intangible elements within the framework of the concept of cultural heritage. Cultural heritage is not only limited to physical spaces, but is also shaped through symbols, rituals and narratives that build the collective memory of societies. Monumental buildings, historical sites and memory sites, which have been transformed in the historical process, play a critical role as carriers of social memory. This study examines the place and importance of cultural heritage in the preservation of social memory in the context of the relationship between space and memory. It analyses how the relationship between space and memory has been shaped in different periods in Turkey and how this dynamic has changed over time. In addition, the effects of spatial transformation processes and cultural heritage protection policies on social memory are analysed and their determining role in forgetting and remembering practices is evaluated. As a result, it is revealed that space in Turkey is not only a physical entity, but also a dynamic structure intertwined with social identity and collective memory.

Anahtar Kelimeler

Space , Cultural Heritage , Memory , Social Memory

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2019). Kültür mirasını koruma ilke ve teknikleri. Yem Yayınevi.
• Akyıldız, N. A. (2023). Somut olmayan kültürel mirasın aktarım ve gösterim mekânı olarak Necmi İğe Konağı. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11(36), 58-81.
• Alikılıç, D., & Sağlam, M. (2023). Kent arşivleri: Erzurum şehir arşivi örneği. Education and Technology in Information Science, 1(1), 28-35.
• Alparslan, Ö. (2015). Kültürel mirasın korunması ve sergilenmesi: Kaman Kalehöyük Arkeoloji Müzesi örneği [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Atılım Üniversitesi, Ankara.
• Aslan, Z. & Ardemagni, M. (2006). Introducing young people to the protection of heritage sites and historic cites. ICCROM. http://www.iccrom.org
• Aytaç, Ö. (2013). Kent mekânları ve kimlik/farklılık sorunu. İdeal Kent Dergisi, 9, 138-169.
• Bazin, R. P. (1995). Arşiv sergileri ve tanıtım: Arşivcilikte mesleki derneklerin rolü. In A. O. İcimsoy (Çev.), Arşivcilik konferansları I (ss. 26-36). Librairie de Péra.
• Connerton, P. (2014). Toplumlar nasıl anımsar? (A. Şenel, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Çeviker, L. (2009).Şiddet ve toplumsal hafıza. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Dalkılıç, N. (2007). Midyat: Kültürel zenginliğin korunması. ÇEKÜL Vakfı Yayınları.
• Durukan, A., & Öztürk, B. Ö. (2021). Mekân ve kültürel demans. İdil, 77, 31-39.
• Ertuğrul, A. (2024). Toplumsal hafıza ve finansal yatırım kararlarında çerçeveleme yanlılığı ilişkisi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Halbwachs, M. (2018). Kolektif hafıza (B. Barış, Çev.). Heretik Yayınları.
• Hannerz, U. (1987). The world in creolisation. Journal of the International African Institute, 57(4), 546-559.
• Haşıloğlu, M. F., & İzer, A. (2021). Müzesini düşleyen arşiv: Grafist arşivi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(1), 327-342.
• Le Goff, J. (1992). Tarih ve hafıza. Columbia Üniversitesi Yayınları.
• Güner, E. (2015). Kent kimliği ilişkisi bağlamında kent mobilyaları: Sultanahmet Meydanı örneği [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Arel Üniversitesi, İstanbul.
• Işık, M., Buluş, B., & Korkmaz, Ü. (2020). Toplumsal belleğin inşasında iletişim mekânları: Etimesgut’a tarihsel bir yolculuk. Turkish Culture and Art, 498.
• Keleş, N. (2021). Hafıza-anıt ilişkisi bağlamında katledilen Avrupalı Yahudiler Anıtı [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Kılınçarslan, R. Ö. (2007). Günümüz sanatında zaman ve bellek kavramlarının görsel açılımları [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Kopuz, S., & Cengiz, E. (2013). Müze kütüphaneleri ve Ödemiş Yıldız Kent Arşivi ve Müzesi Kütüphanesi. Türk Kütüphaneciliği, 27(3), 515-525.
• Köklü, E. (2009). Müze, arşiv, kütüphane malzemesi ile kataloglama ilişkisi [Yayınlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Lefebvre, H. (1991). The production of space (D. Nicholson-Smith, Çev.). Blackwell.
• Nora, P. (2006). Hafıza mekânları (M. E. Özcan, Çev.). Dost Yayınevi.
• Öncü, A., & Weyland, P. (2016). Mekân, kültür, iktidar: Küreselleşen kentlerde yeni kimlikler. İletişim Yayınları.
• Öney, T. (2024). Toplumsal hafızada Bursa'da vakıf kültürü [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Bursa Teknik Üniversitesi.
• Özgürel, G. (2018). Kültürel mirasa bir bakış: Marmaris örneği. International Journal of Social and Humanities Sciences Research, 5(31), 4894-4906.
• Schwartz, B. (2000). Self-determination: The tyranny of freedom. American Psychologist, 55, 79-88. Silverman, H., & Ruggles, D. F. (2007). Cultural heritage and human rights. Springer.
• Tayanç, M. (2021). Kent imgesi ve kentli kimliği. DBY Yayınları.
• Tayanç, M. (2022). Mekân ve pandemi: Değişen roller ve dönüşen evin halleri. Habitus Toplumbilim Dergisi, 3, 71-96.
• Tayanç, M., & Yeniçırak, H. (2022). Museums as spaces carrying social memory. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 1(25), 11-19.
• Tayanç, M. (2023). Kırsal alanlardaki mekânların sosyal, kültürel ve dini işlevi (Siirt ve Batman köyleri örneği). Marifetname, 10(1), 225-252.
• Tekiner, Ü. A. (2010). Atatürk heykelleri: Kült, estetik, siyaset. İletişim Yayınları.
• Uslu, A. (2016). Kültürel mirasın üç boyutlu modellenmesi ve web ortamında sunulması [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Vleeschauwer, H. J.(1963). Distinction Between Libraries, Museums and Archives, Mousaion, No: 70, Pretoria,
• Ünal, Z. G. (2014). Kültürel mirasın korunması. İstanbul Valiliği, İstanbul Proje Koordinasyon Birimi (İPKB).
• Yıldız, A. B. (2022). Dijital oyunlarda toplumsal hafıza inşasının göstergebilimsel analizi. Selçuk İletişim, 15(2), 767-800.
• Yılmaz, S. (2022). Ahmed-i Hani Türbesi etrafında oluşan halk inançlarının toplumsal hafıza açısından değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü, Ankara.