A Historical Journey to the Quiet and Vocal Enticers of Turkish Cinema: Movie Posters and Spruikers

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 71 - 96, 30.06.2023

Elif Arslan , Şerife Mahir

https://doi.org/10.59280/film.1273394

Öz

From the point of view of the cinema audience, the dream begins with the movie posters, because the cinema itself is a dream. Movie posters are also the clearest object of touching a movie or that dream. When movie posters are considered as the first meeting point with the audience, they are an invitation that directs the audience to the cinema. This study focuses on the movie enticers of the 1930-1980 years. Movie posters are the silent and big enticers of dream castles. The gigantic movie posters are the first point of contact with the audience. In order for the contact to be meaningful, vocal support, namely spruiker, was needed. Quiet and vocal enticers attract the audience to the cinema. While the posters attract the audience to the movie halls, they leave important traces in the memory of the period. The gap in the literature of the quiet and vocal enticers of the cinema and the lack of detailed studies on this subject are the motivation points that push the researchers to work. It is important that the study focuses on movie posters and spruikers together and provides an up-to-date view on the subject. In this study focusing on the enticers, effects of the enticers on the audience and cinematic experiences are examined. During the research, the relationship between cinema and audience will be mentioned. The effects of the enticers on cinema and watching practices will be brought to the agenda through memories, and a historical journey will be started.

Anahtar Kelimeler

poster, movie poster, spruiker, audience, memory, experience

Türk Sinemasının Sessiz ve Sesli Davetkarlarına Tarihi Bir Yolculuk: Sinema Fenerleri ve Fener Çığırtkanları

Öz

Sinema izleyicisi açısından hayal, film afişleriyle başlar. Çünkü sinemanın kendisi bir hayaldir. Sinema afişleri de bir filme, o hayale dokunmanın en net nesnesidir. Film afişleri, izleyiciyle ilk buluşma noktası olarak değerlendirildiğinde, seyirciyi sinemaya yönlendiren birer davetiye konumundadır. Bu çalışmada, 1920-1990 yıllarının sinema davetkarlarına odaklanılmaktadır. Düş şatolarının sessiz ve büyük davetkarları sinema fenerleridir. Devasa büyüklükteki sinema fenerleri seyirciyle ilk temas noktasıdır. Temasın anlamlı olması için sesli çığırtkanlara yani fener çığırtkanlarına ihtiyaç duyulmuştur. Sessiz ve sesli davetkarlar, izleyiciyi sinemaya çekmektedir. Fenerler, izleyiciyi sinema salonlarına çekerken, dönemin hafızasında önemli izler bırakır. Sinemanın sessiz ve sesli davetkarlarına ait alanyazında detaylı çalışmanın yapılmamış olması, araştırmacıları çalışmaya iten motive noktasıdır. Çalışmanın sinema fenerleri ve çığırtkanlarını bir arada mercek altına alıyor olması ve konuya güncel bir bakış sağlaması bakımından önemlidir. Davetkarların mercek altına alındığı bu çalışmada; izleyici üzerindeki etkileri, sinema deneyimleri araştırılmaktadır. Araştırma yapılırken, sinema ve seyirci ilişkisine değinilecek; anıları toplama aşamasında nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman analizi kullanılacaktır. Anılar üzerinden davetkarların sinema seyir pratikleri, etkileri gündeme getirilerek, tarihsel yolculuğa çıkılacaktır.

Anahtar Kelimeler

afiş, sinema feneri, çığırtkanlar, izleyici, anı, deneyim

Kaynakça

• Akçura, G. (2004). Aile Boyu Sinema. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Akçura, G. (1995). Agah Özgüç’ün Makalesi. Albüm Dergisi Sayı: 2.
• Akçura, G. (2017, 21 Aralık). Sinema Fenerleri. https://manifold.press/sinema-fenerleri.
• Ağakay, M. E. (2022, 6 Haziran). Yeşilçam 101 (M. Erol Ağakay) Bölüm 10: Film Afişi Tasarımı [Video]. https://www.youtube.com/watch?v=8x_jo_nZjyU&ab_channel=BlackstoneCompany.
• Atakul, A. (2022, 1 Haziran). Milyon Dolarlık Afiş. [Belgesel]. https://www.youtube.com/watch?v=9Y_McDWb-o0&ab_channel=Retroville%21.
• Arpi, E. (2 Mayıs 2013). Büyülü Fener: Gaziantep’te Sinema. [Belgesel]. https://www.youtube.com/watch?v=sTOnI4Y1vb8&list=LL&index=3&ab_channel=AliLiman.
• Becer, E. (1999). İletişim ve Grafik Tasarım. Ankara: Dost Kitabevi.
• Demirel, K. (1985). Evimizin İnsanları. İstanbul: Düşün Yayınevi.
• Derviş, S. (1937, 06 Şubat). Soğuk Bir Kış Gecesinde Beyoğlu Caddesinde Neler Görülür? Tan Gazetesi: Sayfa: 3 [köşe yazısı]. https://www.gastearsivi.com/gazete/tan/1937-02-06/3.
• Düzova, C. (1998). Dünyada Van. Van Valiliği Kültür Sanat Dergisi.
• Duyan, Y. (2021). Sinemanın Mardin’deki Seyri: Sinema, Şehir ve Seyir. sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi. 12 (1), 9-42. DOI: 10.32001/sinecine.778131.
• Dorsay, A. (1993). Benim Beyoğlum. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Ersoy, U. (1997). Bir Zamanlar Mersin’de. İstanbul: Evrim Yayınları.
• Ertaylan, A. (2013). Yeşilçam Döneminde Van’ın Sinema Kültürü. Electronic Turkish Studies, (8)8, 1839-1857.
• Enez, İ. (2022, 1 Haziran). Milyon Dolarlık Afiş [Belgesel] https://www.youtube.com/watch?v=9Y_McDWb-o0&ab_channel=Retroville%21.
• Enez, İ. (2018) İbrahim Enez: Mithat Alam Film Merkezi Arşivi [Video]. https://vimeo.com/411717487.
• Evren, B. (1998). Eski İstanbul Sinemaları: Düş Şatoları. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Evren, B. (2014). Türk Sinemasının 100. Yılı. Türkiye Cumhuriyeti Turizm ve Kültür Bakanlığı.
• Filmer, C. (1984). Hatıralar. İstanbul: Dizgi Yayınevi.
• Gökmen, M. (1989). Başlangıcından 1950’ye Kadar Türk Sinema Tarihi ve Eski İstanbul Sinemaları. İstanbul: Denetim Ajans Basımevi.
• Gökmen, E. (2019). Samsun’da Sinema Mekanları Üzerine Bir Sözlü Tarih Çalışması. Selçuk İletişim Dergisi, 12 (1): 325-350.
• Gökkıncık, K. (21 Mart 2019). Sinemalı Düğünler. [Belgesel]. https://sendika.org/2020/01/sinema-dugunleri-davetiye-yerine-sinema-bileti-575509/.
• Günay, N. (2020, 7 Temmuz). Ordu’da Yaz Gelince Yıldızlar Altında Filmler İzlerdik [Köşe Yazısı]. https://www.fikrikadim.com/2020/07/07/orduda-yaz-gelince-yildizlar-altinda-filmler-seyrederdik/#gsc.tab=0.
• Işık, M (2018). Türk Sinemasında Hazretli Filmler Döneminde Çekilen Dini Filmlerde İdeoloji ve Özne. Journal of Turkish Studies, 13 (18), 801-819. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13600.
• İlbuğa, E. U. (2021). Eski Sinema Salonları ve İzleyici Deneyimleri Üzerine Bir Sözlü Tarih Çalışması. sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 12(2), 293-329.
• İnci, K. (2016). Yeşilçam Anıları. İstanbul: Pagoda Yayınları.
• Karay, R. H. (1945, 26 Ağustos). Beyoğlu Caddesi. Akşam Gazetesi: sayfa:5 [köşe yazısı]. https://www.gastearsivi.com/gazete/aksam/1945-08-26/5.
• Kaplan, N. (2004). Aile Sineması Yılları 1960’lar. İstanbul: Es Yayınevi. Kayaçelebi, Ü. (2022, 1 Haziran). Milyon Dolarlık Afiş [Belgesel]. https://www.youtube.com/watch?v=9Y_McDWb-o0&ab_channel=Retroville%21.
• Küçümen, Z. (1993). Si Minör Ortaköy. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Liman, A. S. (2014). Gaziantep’te Sinema, Seyir ve Seyirci (1923-1980). İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi. 2014/II 47 97-124.
• Muz, Ö. (2022, 1 Haziran). Milyon Dolarlık Afiş [Belgesel]. https://www.youtube.com/watch?v=9Y_McDWb-o0&ab_channel=Retroville%21.
• Naci, F. (1999). Dönüp Baktığımda. İstanbul: Adam Yayınları.
• Noyan, N. E. (2007). 60 ve 70’lerin Yeşilçam Afişleri. Grafik Tasarım Görsel iletişim Kültürü Dergisi, Sayı 11, s.34.
• Noyan, N. E. (2007). Sinema Afişleriyle Anlatılan Tarih 5555 Afişle Türk Sineması Türker İnanoğlu. Grafik Tasarım Görsel iletişim Kültürü Dergisi, Sayı 11, s. 47-46.
• Okyay, S. (03.04.2018). https://www.birgun.net/haber/ulku-tamer-210489
• Okay, O. (2002). Bir Başka İstanbul. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Özgüç, A. (2013). Film Afişlerinin Son Ustalarından İbrahim Enez. Antalya: Horizon International.
• Özgüç, A. (1998). Arkadaşım Yılmaz Güney: Bir Dostluğun Öyküsü. İstanbul: Broy Yayınları.
• Özgüç, A. (2002). Afişlerle Türk Sineması. İstanbul: Mimeray.
• Özgüç, A. (2010). Yapımcılar, Filmler ve Afişler. Antalya: Horizon International.
• Özgüç, A. (2022, 13 Haziran). Yeşilçam’ın Sinema Fenerleri Paneli [Video]. https://www.youtube.com/watch?v=Ozv-pc3d8fM&ab_channel=MimarSinanG%C3%BCzelSanatlar%C3%9Cniversitesi
• Özdemir, Ö. (2020, 6 Mart) Uluslararası İşçi Film Festivali Podcastleri, Sinebellek Bölüm 5. [Video]. https://www.youtube.com/watch?v=YMAS8A3KOpE&list=LL&index=78&ab_channel=%C4%B0%C5%9F%C3%A7iFilmleriFestivali
• Özdemir, Ö. (2020). Sinema Düğünleri: Davetiye Yerine Sinema Bileti. [Söyleşi]. https://sendika.org/2020/01/sinema-dugunleri-davetiye-yerine-sinema-bileti-575509/.
• Özalp, T. (2022, 1 Haziran). Milyon Dolarlık Afiş [Belgesel]. https://www.youtube.com/watch?v=9Y_McDWb-o0&ab_channel=Retroville%21.
• Saydam, B. (2015). Yeşilçama Adanmış Bir Hayat. Edirne Film Festivali Ofis.
• Saydam, B. (2015). M. Erol Ağakay’la Söyleşi. Hayal Perdesi Sinema Dergisi. Sayı 47, Temmuz-Ağustos.
• Scognamillo, G. (1990). Bir Levantenin Beyoğlu Anıları. İstanbul: Metis Yayınları.
• Scognamillo, G. (2003). Türk Sinema Tarihi. İstanbul: Kabalcı
• Soyarslan, M. (2022, 1 Haziran). Milyon Dolarlık Afiş [Belgesel]. https://www.youtube.com/watch?v=9Y_McDWb-o0&ab_channel=Retroville%21.
• Tamer, Ü. (2005). Yaşam Hatırlamaktır: Anılar Kitabı. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Tamercik, G. (2 Mayıs 2013). Büyülü Fener: Gaziantep’te Sinema. [Belgesel]. https://www.youtube.com/watch?v=sTOnI4Y1vb8&list=LL&index=3&ab_channel=AliLiman.
• Tungar, K. (2022, 1 Haziran). Milyon Dolarlık Afiş [Belgesel]. https://www.youtube.com/watch?v=9Y_McDWb-o0&ab_channel=Retroville%21.
• Umur, G. (2009). Türkiye’de Grafik Tasarımında Afiş ve Türk Sinema Afişlerinin 1904’ den Bugüne Gelişimi. (Yüksek Lisans Tezi). Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.