İzmir Evanjelist Protestan Kiliseler

Yıl 2025, Cilt: 30 Sayı: 1, 151 - 172, 30.06.2025

Melek Öztürk

https://doi.org/10.58568/firatilahiyat.1627734

Öz

İzmir, zengin tarihiyle bilinen, coğrafi yapısı ve farklı kültürler ile dinleri kucaklamasıyla tanınan şehirlerimizden biridir. Sanat, kültür ve ticaret gibi birçok alanda merkezi bir konumda bulunan İzmir, tarihi M.Ö. 8500 yılına kadar uzanan geçmişiyle geçmişten günümüze kadar odak noktası olmuş şehirlerimizden biridir. Hristiyanlığın yayıldığı ilk bölgelerden biri olan İzmir, tarihsel olarak Hristiyan dünyası için popüler bir merkez olmuştur. Osmanlı topraklarına katılmasıyla birlikte, bu tercih edilen merkez olma özelliğini sürdürmüştür. Hristiyan dünyasında önemli bir konuma sahip olan İzmir, farklı kültür ve medeniyetlerin bir arada yaşadığı topluluklara ev sahipliği yapmanın yanı sıra, inançlarını ve ritüellerini özgürce icra etmek için kendi ibadet yerlerini inşa eden çeşitli inanç mensuplarını da barındırmaktadır. Bu nedenle İzmir, sadece camileriyle değil, aynı zamanda kiliseleriyle de ünlü şehirlerimizden biri haline gelmiştir. Son zamanlarda, özellikle Protestan ve Evanjelik kimliklere sahip kiliselerin İzmir'de daha yoğun bir çalışma sistemi içinde faaliyet gösterdiği gözlemlenmiştir.
Kilise, İsa'nın ruhsal kurtuluş sağladığına inananların oluşturduğu topluluğu tanımlamak için kullanılan terimdir ve bu topluluğun dini ritüellerini gerçekleştirdiği ibadet yeridir. Hristiyanlık anlayışında, teolojik ve ahlaki yapıları vurgulayan kiliseler ve topluluklar, sakramentlerden ziyade Protestan grupları olarak tanımlanmaktadır. Protestanlık, Hristiyanlığı İsa'nın yaşadığı dönemdeki biçimine döndürmeyi amaçlayarak, birey ile Tanrı arasında kurulacak ruhsal bağlantının önemini vurgular. Protestan bakış açısına göre, bireyin, kişisel yaşamında İsa'nın kurtarıcı rolüne olan inancının yanı sıra, Kutsal Ruh tarafından gönderildiğine inanılan ilham yoluyla ruhsal aydınlanma yaşadığı kabul edilmektedir. Bu nedenle, belirli sakramentlere odaklanmak yerine, Protestan görüşü, birey için ruhsal bağlantının önemini, ruhsal kurtuluşa giden yol olarak İsa ile olan ruhsal ilişkiyi merkeze alarak vurgular. Bu bağlamda, Evangelizm, İncil'in mesajını ve İsa'nın kurtuluşuna olan inancı tüm dünyaya yaymayı amaçlayan bir harekettir ve dünyayı esasen faaliyet alanı olarak görmektedir. Bu çerçevede, araştırma alanımıza dahil olan kiliselerin kurucu üyelerinin kilise topluluğunu yönetim ve çeşitli faaliyetler için organize etme çabaları ile yeni kiliseler kurma yönündeki çalışmaları incelenmiştir. Ayrıca, Hristiyanlığın İsa sonrası dönemde yayılma süreci ile günümüzdeki Evangelik hareket arasındaki benzerlikler de ele alınmıştır.
Bu çalışma, İzmir'in merkezinde bulunan ve Protestan-Evangelik bir kimliğe sahip olan Yeni Doğuş Protestan Kilisesi ile ona bağlı birkaç önemli kiliseye odaklanmaktadır. İlgili kiliseler, hizmetlerini ve diğer etkinliklerini gözlemlemek amacıyla özellikle pazar günleri ziyaret edilmiştir. Bu Protestan kiliselerinin kuruluş tarihleri ve günümüze kadar gelişim süreçleri de belirlenmiştir. Kiliselerin kurucu üyeleri ve papazları ile birlikte ziyaretçilerle birebir görüşmeler yapılmış, böylece onlarla yakından tanışma çabası içinde olunmuştur. Amacımız, ülkemizde var olan bir dini grubu araştırmacı perspektifinden daha derinlemesine anlamak ve tanıtmaktır. Konuyu incelerken yazılı literatür ve kiliselerin web siteleri kullanılmış, daha önce de belirtildiği gibi, doğrudan kilise programlarına katılım yoluyla gözlemler ve değerlendirmeler yapılmıştır. Elde edilen bilgiler fenomenolojik olarak yorumlanmış ve zaman zaman karşılaştırmalara yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi , İzmir , Evanjelizm , Protestan , Kilise

Izmir Evangelical Protestant Churches

Öz

Izmir is one of our cities with a rich history, known for its geographical structure and its embrace of different cultures and religions. Izmir, a city that holds a central position in many areas, particularly in art, culture, and trade, is one of our cities that has been a focal point from the past to the present, with a history dating back to around 8500 BC. Being one of the first regions where Christianity spread, Izmir has historically been a popular center for the Christian world. With its incorporation into Ottoman lands, it continued to be a favored center.
The city of Izmir, which holds an important position in the Christian world, is home to communities with different cultures and civilizations living together, as well as adherents of various faiths who have built their own places of worship to practice their beliefs and rituals freely. Thus, Izmir has become one of our cities famous not only for its mosques but also for its churches. Recently, it has been observed that churches, particularly those with Protestant and Evangelical identities, have been operating within a more intensive working system in Izmir.
The church is the term used for the community formed by those who believe that Jesus provides spiritual salvation and strive to live a life within the framework of Christian faith, as well as the place of worship where this community performs its religious rituals. In the understanding of Christianity, churches and communities that emphasize theological and moral structures rather than sacraments are also defined as Protestant groups. Protestantism, which aims to return Christianity to its form during the time of Jesus, emphasizes the importance of the spiritual connection that will be established between the individual and God. According to the Protestant perspective, it is accepted that the individual experiences spiritual enlightenment through inspiration believed to be sent by the Holy Spirit, alongside faith in Jesus’ salvific role in their personal life. Therefore, rather than focusing on certain sacraments, the Protestant viewpoint highlights the importance of spiritual connection for the individual, centering on the spiritual relationship with Jesus as the path to spiritual salvation. Evangelicalism, in this respect, is a movement that aims to spread the message of the Gospel and the belief in Jesus’ salvation to the entire world, essentially viewing the whole world as its field of activity. In this context, the efforts of the founding members of the churches included in our research area to organize the church community for administration and various activities, as well as their work towards establishing new churches, have been examined. The similarities between the process of the spread of Christianity in the post-Jesus era and the contemporary evangelical movement have also been addressed.
This study focuses on the New Birth Protestant Church, which has a Protestant-Evangelical identity and is located in the center of İzmir, along with several key churches associated with it. The relevant churches were particularly visited on Sundays to observe their services and other activities. The founding dates of these Protestant churches and their development processes up to the present have also been identified. One-on-one interviews were conducted with both the founding members and pastors of the churches, as well as with visitors, in an effort to get to know them closely. Our aim is to gain a deeper understanding of a religious group that exists in our country from a researcher’s perspective and to introduce it. While examining the subject, written literature and the churches’ websites were utilized, and as mentioned above, field research was also conducted, with observations and evaluations shared based on direct participation in church programs. The information obtained was interpreted phenomenologically, and comparisons were occasionally included.

Anahtar Kelimeler

History of Religions , Izmir , Evangelism , Protestant , Church

Kaynakça

• Akalın, Kürşat Haldun. “Hıristiyanlığa Aktarılmış Rütüeller Olarak İsis Kültündeki Vaftiz ve Günah Çıkartma Ayinleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2014), 41-76.
• Akalın, Kürşat Haldun. “Yunan-Roma Uygarlığında İnsan-Tanrılara Tapınma Töreni Olarak: Kilise Ekmek-Şarap Ayini”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41 (2014).
• Aksin, Sevinç. “Süryani Kilisesi’nde Bir Sakrament Olarak Vaftiz”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (SBARD) 35 (2020), 175-209.
• Ay, Mahmut - Erdem, Engin. Ankara: Grafiker Yayınları, 2019.
• Aydın, Mehmet. “Kilise”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/11-14. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Batuk, Cengiz - Turan, Süleyman. “Misyonerlik Perspektifinden 20 ve 21. Yüzyıllarda Dünya Dinleri ve Mensupları”. Milel ve Nihal 3/1-2 (2006), 137-160.
• Bebbington, David. Evangelicalism in Modern Britain. Michigan: Baker Book House, 1992.
• Bedir, Şener Faruk. “Reformasyon’dan Günümüze Evanjelik Hıristiyanlık”. Birey ve Toplum 3/6 (2013), 73-97.
• Demirci, Kürşat. “Ortodoksluk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/409-414. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Derin, Zafer. “Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları II, İzmir’in 8500 yıllık Sakinine İlişkin İzler… Traces of an 8500 Year-Old Resident of Izmir .” Ege Yayınları 10 (zmir 2017), 93-98.
• Erbaş, Ali. Hristiyanlık’ta Reform ve Protestanlık Tarihi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• Erdem, Mustafa. Misyonerlik Faaliyetleri ve Türkiye. Ankara: Türkiye Kamu-Sen Yayınları, 2005.
• Erdem, Mustafa. “Türkiye’de Azınlıklara Yönelik Misyoner Faaliyetleri”. Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri. 271-290. İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı, 2004.
• Eroğlu, Ahmet Hikmet. “Ekmek Şarap Ayini (Evharistiya) Konusunda Katolikler ve Protestanlar Arasındaki Anlayış Farklılıkları”. Ankara Üniveristesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXXIX (1999).
• Ersoy, Akın. Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları II. “Buluntular Işığında Smyrna ve İlişkili Kentler”. Ege Yayınları.
• Farabi, Ebu Nasr Muallim-i Sani Muhammed b Muhammed b Tarhan. Farabi’nin İki Eseri: Fusulü’l-Medeni (Siyaset Felsefesine Dair Görüşler) Tenbihat Ala Sebili’s-Sa’ade (Mutluluk Yoluna Yöneltme). çev. Hanifi Özcan. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• Göncü, Hakan vd. “Symrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları-III”. Ege Yayınları.
• Gözaydın, İştar. “Dini Doğruluk İddiası ve Çoğulculuk: Türkiye Örneği”. İstanbul, 2015.
• Gündüz, Şinasi. “Misyonerlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/193-199. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Gündüz, Şinasi. “Misyonerlik ve Hıristiyan Misyonerler”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi II 1 (2002).
• Gündüz, Şinasi. “Protestan Geleneğinde Yeni Hıristiyan Sağı Olarak Evanjelizm”. VIII. Kur’an Sempozyumu Günümüz Dünyasında Müslümanlar. Ankara: Fecr Yayınları, 2006.
• Güngör, Ali İsra. Evanjelikler. İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2016.
• Gürkan, Salime Leyla. “Vaftiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/424-426. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Harman, Ömer Faruk. “Genel Olarak Misyonerlik”. Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
• Harman, Ömer Faruk. “Katoliklik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/55-58. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Katar, Mehmet. “Dinlerde Günlük İbadet Uygulamaları”. Dini Araştırmalar 1/1 (1998), 59-75.
• Kaya, Mahmut. “el-Medinetü’l-Fazıla”. 28/318-320. Ankara: TDV Yayınları: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2003.
• Kaya, Mahmut. “Fârâbî”. 12/145-162. Ankara: TDV Yayınları: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 1995.
• Keha, Murathan. “Osmanlı İmparatoluğu’nda Misyonerlik ve Erzurum’daki Faaliyetleri”. EKEV Akademi Dergisi 58 (2014), 73-96.
• Kılıç, Remzi. “Misyonerlik ve Türkiye’ye Yönelik Misyoner Faaliyetleri”. Türklük Bilimi Araştırmaları 19 (2006), 327-342.
• Kuzgun, Şaban. “Hristiyan Misyonerlerin Türk-İslam Ülkelerindeki Faaliyetleri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1999), 331-338.
• Özkan, A. Rafet. Amerikan Evanjelikleri Baptistler. IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2023.
• Parlak, Abdülkadir. “Protestan Reformunun Meydana Gelmesinde Etkili Olan Toplumsal, Siyasi Ve Ekonomik Faktörler”. DEUİFD. LVI (2022), 7-49.
• Pitarakis, Brigitte. “Bizans Konstantinopolis’inde Kilise, Ev ve Günlük Hayatta Din”. Büyük İstanbul Tarihi. 5/68-75. İstanbul, 2019.
• Ramulondi, Mukondi vd. “Church Growth, Evangelism And Mission”. Nectamen Consume Batur, 2002.
• Schmidt, Josh - Carrico, Ian. “Reset Evangelism Strategy”. Kentucky Baptist Convention, 2021.
• Sezgi, Erdal. “Osmanlı Devletinde Misyonerlik Çalışmaları ve Ermeniler”. Kafdağı 7/2 (2022), 185-204. https://doi.org/10.51469/kafdagi.1202730
• Stiles, J. Mack. Evangelism. USA: Crossway, 2014.
• Sumarauw, David Neyland vd. “A Theologıcal Review Of Evangelism And Its Influence On Church Growth”. Indonesian Impression Journal 4/1 (2025), 1097-1110.
• Towns, Elmer L. “A Practical Encyclopedia of Evangelism and Church Growth”, 1995.
• Vural, İsmail. Evanjelizm: Beyaz Saray’ın Gizli Dini. İstanbul: Karakutu, 4. Basım, 2007.
• Waardenburg, Jacques. “Protestanlık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/351-354. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Wilson, Mark. “Localizing Smyrna in the apocalypse: John’s Visions of the ‘First of asia’ Vahiy’de Smyrna’nın Yeri: ‘Asya’nın Birincisi’ Hakkında Yuhanna’nın Tasavvuru”. Ege Yayınları Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları-II/10 (zmir 2017), 289-310.
• Yaylar, Yasin. Evanjelizm ve Türkiye Planı. Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Yıldız, Özgür. Anadolu’da Amerikan Misyonerleri. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2022.
• Yılmaz, Hakan. “Evanjelik Hareketin ABD Siyaset Kurumundan Dinî Talepleri Üzerine Bir İnceleme”. Oksident-Yahudilik, Hıristiyanlık ve Batı Araştırmaları Dergisi 2/1 (2020), 27-58.
• https://www.medyatava.com/haber/turkiyenin-ilk-hiristiyan-kanali-sat-7-turkun-genel-muduru- medyatavaya-konustu_123812 (08.04.2023).
• https://isikkilisesi.org.tr/hakkimizda (24.02.2024).
• https://www.buca.bel.tr/Buca-Hakkinda/16/Protestan-kilisesi/tarihi-yapilar.html (25.02.2024).
• https://www.bucabaptist.org/blank (28.02.2024).
• https://www.visitizmir.org/tr/Destinasyon/12946 (03.03.2024).
• https://kulturenvanteri.com/tr/yer/st-jean-evangelist-anglikan-kilisesi/#17.1/38.437012/27.147291 (03.03.2024). https://www.izmirdergisi.com/tr/turizm/inanc-turizmi/2893-baptistlerin-kutsal-mekani-st-john-kilisesi-1 (03.03.2024).
• https://www.sevenchurches.com/ (17.03.2024).
• https://www.globalsmyrnameeting.com/tr/ (17.03.2024).
• https://www.Protestankiliseler.org/?page_id=693 (18.04.2024).
• https://www.yeniasir.com.tr/yazarlar/erkin_usman/2013/06/22/misyonerler-icin-izmir-pilot-bolge (03.05.2024).
• https://izmirProtestan.org/ (05.05.2024).
• https://www.hristiyanturk.com/forums/topic/yzmir-kiliseler/ (06.05.2024).
• https://www.facebook.com/karataskilisesi/about (11.05.2024).
• https://www.tripadvisor.com.tr/Attraction_Review-g298006-d10212408-Reviews-Buca_Protestan_Baptist_Kilisesi-Izmir_Izmir_Province_Turkish_Aegean_Coast.html (29.07.2024). https://yesilova.ege.edu.tr/ (17.11.2024).
• https://www.izmir.bel.tr/tr/izmirintarihi/225/257 (17.11.2024).
• https://www.apikam.org.tr/tr/izmir-hakkinda/9/28?AspxAutoDetectCookieSupport=1 (17.11.2024).
• https://rehber.bornova.bel.tr/homeros-vadisi-ve-magaralari (18.11.2024).
• https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/izmire-yeni-cekim-merkezi-homeros-vadisi/1775/156 (18.11.2024).
• https://www.facebook.com/watch/live/?ref=watch_permalink&v=282091964913525 (21.11.2024).
• https://turkiyeturizmansiklopedisi.com/kilise-church (29.12.2024).
• https://www.lighthouseizmir.org/ (05.01.2025).
• https://www.visitizmir.org/en/Destination/12080 (05.01.2025).
• https://izmir.ktb.gov.tr/EN-242289/saint-john-the-baptist-church.html