MAMURETÜLAZİZ VALİSİ AHMED AZİZ PAŞA’NIN II. ABDÜLHAMİD’E SUNDUĞU LAYİHASI (DOĞU ANADOLU’NUN ISLAHI ÇARELERİ)

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 2, 111 - 128, 30.12.2020

Erdoğan Polat

Öz

II. Abdülhamid döneminde dış güçlerin kendi coğrafyasındaki tebaasına yönelik müdahalesini görmüş olan devlet buna tepki olarak çeşitli ıslahatlara gitmek zorunda kalacaktır. Rumeli’de ve Doğu Anadolu’da yaşadığı toprak ve insan kaybını Güneydoğu Anadolu topraklarında yaşamak istemeyen devlet bunun çarelerini aramaya başlamıştı. Bölgeye gönderdiği özel yetkili komiserleri ve bürokratları ile ıslahatlara girişen devlet öncesinde layihaları değerlendirmeyi de ihmal etmemiştir. Kendisinden önceki padişahlardan farklı bir şekilde layiha yazımını teşvik eden ve zaman zaman buna bazı güvendiği kişileri memur eden Sultan II. Abdülhamid, gelen hâl çarelerine göre ülkenin siyasi ve içtimai birçok sorunuyla mücadeleye girişmiştir. Sultan, Rus ve İngilizlerin kaşımaya gayret ettikleri Kürt ve Ermeni sorununun çözümü bağlamında görevlendirdiği Ahmed Aziz Paşa’yı layiha yazmakla görevlendirir. Paşa kendisinden önce görevlendirilmiş olan Abidin Paşa’nın sert siyasetinin bölge insanında adalete ve devlete güveni zayıflattığına dikkat çekmiştir. Paşa on dört maddelik bir paket dâhilinde zirai, iktisadi, idari, bayındırlık ve maarifle ilgili sorunların çözümünü layihasında sıralayarak padişaha sunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, II. Abdülhamid, Layiha, Ahmet Aziz Paşa, Türk Layihası

Kaynakça

• Çanakçı, Halis, Abidin Paşa’nın Notlarından Osmanlı Devleti’nin Son Yılları (1880-1906), (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayımlanmış Doktora Tezi), İstanbul 2019.
• Gencer, Fatih, Merkeziyetçi İdari Düzenlemeler Bağlamında Bedirhan Bey Olayı, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2010.
• Hocaoğlu, Mehmed, II. Abdülhamid’in Muhtıraları, Kamer Yayınları, İstanbul 1998.
• Oğuz, Mustafa, II. Abdülhamid’e Sunulan Layihalar, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2007.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi: Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876-1907),Türk Tarih Kurumu, Ankara 2011.
• Kırmızı, Abdülhamit, Abdülhamid’in Valileri Osmanlı Vilayet İdaresi 1895-1908, Klasik yayınları, 2016 İstanbul.
• Kodaman, Bayram, Sultan II.Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1987.
• Kütükoğlu, Mübahat S, “Layiha”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2003, c.27, s.116-117,
• Pala, İskender, “Abidin Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1988, c.1, s.310.
• Savaş, Ali İbrahim, “Layiha Geleneği İçinde XVIII. Yüzyıl Osmanlı Islahat Projelerindeki Tespit ve Teklifler”, Bilig, 1999, 9, s.88.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, , Enderun Kitabevi, İstanbul 1989.