İSLAM MEZHEPLERİNDE BİAT ALGISININ OLUŞUM SÜRECİ

Yıl 2014, Cilt: 19 Sayı: 2, 625 - 654, 01.12.2014

Ahmet Yönem

Öz

Tarihsel süreçte anlam değişikliğine uğrayan biat kavramı İslam‟dan önce Arap toplumunda kullanılmıştır. Biat Hz. Peygamber döneminde çok çeşitli anlamlar taşımakta idi. Bu çalışma kavramın geçirdiği farklılaşma sürecini ve bu süreç içerisinde ortaya çıkan anlamları konu edecektir. Bunu yaparken öncelikle kavramın İslam‟dan önce ve Hz. Peygamber dönemi ile kazandığı kavramsal çerçeveden sonra da Dört Halife ve Emeviler döneminde kazandığı anlamlara tarihi, siyasi ve sosyo-kültürel şartlar bağlamında değineceğiz. Burada bir kavramın tarihi tecrübesini, mezhepsel farklılaşmalar bağlamında göstermeyi amaçlamaktayız. Zira “Biat”, İslam dünyasında daha sonra oluşacak olan Ehl-i Sünnet siyaset düşüncesine temel teşkil edecek kavramlardan birisi olmuştur

Anahtar Kelimeler

Biat, Dört Halife Dönemi, Emeviler, Abbasiler, İslam Mezhepleri

Formation Process of Biat Perception among Islamic Sects

Öz

The concept of biat, whose meaning constantly changed throughout historical process, is a term that was originally used in the pre-İslamic Arab society for various reasons. This article deals with the process of alteration in the meanings of this concept. Our method will be to discuss the conceptual frame that the term was attached at the pre-İslamic era and the time of Prophet Muhammad, then we will discuss the new meanings that the term biat earned at the time of Four Caliphs and Umayyad periods, in terms of history, politics and socio-cultural conditions. Here we aim to indicate the historical trial of the term within the context of denominational differentiations. “Biat” has been one of the main terms which will be the foundation of Ahl-i Sunnah political view that will be constructed in the Muslim world later on

Anahtar Kelimeler

Biat, Four Khalif Period, Umayyad, Abbasid, Islamic Sects

Kaynakça

• Farah, Caesar, “The Islamic Caliphate and the Great Powers: 1904-1914”in: Studies on
• Turkish-Arab Relations Annual 1987-2, İstanbul: Cihan Matbaacılık, 1987.
• Abdurrahim, Ülfet vd., Dâiratu‟l-ma„ârifi‟l-İslâmiyye, Merkezu‟ş-Şârika Li‟l-İbdâ„i‟l- Fennî, Şârika, 1998.
• Abdurrahman Altuntaş, Kur‟an da Temel Ve Siyasi Kavramlar, Ankara 2009.
• Abdurrahman b. Ebî Bekr Suyûtî (911/1505), Târîhu‟l-Hulefâ, Beyrut 1974.
• Abdülkerim Özaydın, “Arap”, DİA, c. III. Ahmed Emin, Fecru‟l-İslâm, Kahire 1975.
• Ahmed Sıddık Abdurrahman, el-Bey‟at, Kahire, 1988.
• Ahmed Ali El-Kalkaşendi, Measirül İnafe Fi Me‟alimil Hilafe, Trz. Ahmet Akbulut, Sahabe Dönemi İktidar Kavgası, Ankara 2001.
• Ahmet Mümtaz, İslam Siyaset Teorisi ve Sorunları, trc. H. Sırçalı, İstanbul 1997.
• A.H. Sıddıqı, “Caliphate And Sultanate”, Journal at the Pakistan Historical Society , II, Karachi, 39 ve., 1954.
• Ali Bakkal, “Ebu Bekir‟in Halîfe Seçilmesinde “İmamlar Kureyş'tendir” Hadîsinin Rolü Üzerine” İstem, Yıl:3, Sayı:6, 2005.
• Âl-i Mahmûd, Ahmed Mahmûd, Nizâmu‟l-hukmi fî‟l-İslâm, Dâru‟r-Râzî, Bahreyn,Trz. A. Yılmaz Boyunağa, Tebliğden Günümüze İslam Tarihi, Akabe Biat Yayınevi, İstanbul, el-Bağdâdî, Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed (429/1037), Mezhepler Arasındaki
• Farklar, Çev. Ethem Ruhi Fığlalı, TDV., Yay., II. Baskı, Ankara 2001.
• Bessam Aselî, , Amr b. el-Âs, Beyrut, 1991.
• Casım Avcı, “Hilafet”, DİA, C. 17. Cevad Ali, el-Mufassal fî Tarihi‟l-Arab Kable‟l-İslam, Bağdad, 1993.
• Corci Zeydan, Medeniyet-i İslâmiyye Tarihi (trc. Zeki Muğamiz), I-III, Dersâdet, 1328.
• Davut Dursun, Din Bürokrasisi (Yapısı, Konumu ve Gelişimi), Eldim Ofset I. Baskı, İşaret Yayınları, İstanbul, 1992.
• Dayf, Şevki, el-Asru‟l-cahilî, Kahire 1960.
• Ebu‟l-A‟la el-Mevdudi, el-Hilafetü ve‟l-Mülk, Kuveyt: Daru‟l-Kalem, 1978.
• Ebu‟l-Hasen Ali b. İsmail el-Eş‟ari, Makâlâtü-l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu‟l-Musallîn, thk:Muhammed Muhyiddin Abduhamid, Kahire 1969. el-Hâzin, el-Bağdâdî, „Alâuddîn, „Ali b. Muhammed b. İbrâhîm, Tefsîru‟l-Hâzin, tsh
• „Abdusselâm Muhammed Ali Şâhîn, Dâru‟l-Kutubi‟l-„İlmiyye, Beyrut, 2004.
• Farah, Caesar, “The Islamic Caliphate and the Great Powers: 1904-1914”in: Studies on
• Turkish-Arab Relations Annual 1987-2, İstanbul: Cihan Matbaacılık, 1987.
• Hasan Gümüşoğlu, İslâm‟da İmamet ve Hilafet, Kayıhan Yayınları, İstanbul, 1999.
• Hakkı Dursun Yıldız, “Abbasiler”, DİA, , I, 32. Halife b. Hayyat Ebu Ömer el-Leysi(240/854) Tarihu Halife b. Hayyat thk. Süheyl Zekkar, Beyrut, 1414/1993.
• Halil İbrahim Hançabay, Hz. Osman‟ın Halife Seçilmesi, Ekev Akademi Dergisi Yıl: 18 Sayı: 58 (Kış 2014)
• Hamid Enayat, Modern Islamic Political Thought, Huong Kong 1982.
• Hasan Onat, Emeviler Devri Şii Hareketleri ve Günümüz Şiiliği, Ankara, 1993.
• Hasan Onat, “Şiî İmâmet Nazariyesi”, AÜİFD., XXXII (1992).
• İhsan Arslan, Zekeriya Çelik, Üseyd B. Hudayr‟ın Dinî, Siyasî, İctimaî Ve Askerî Faaliyetleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 7 Sayı: 34. İrfan Aycan, Saltanata Giden Yolda Muviye b. Ebi süfyan, Ankara Okulu yay. Ankara İbn Abdürabbih. (ö. 328/940), el-İkdü‟l-ferîd, Yayınlayan: Ahmed Emîn ve dğr., I-VII, Kahire: Lecnetü‟t-te‟lîf ve‟t-terceme. (1948-1967).
• İbnü'l-Esîr, Mecduddin b. Muhammed b. Abdülkerim b. Abdülvahid eş-Şeybani İzzuddin İbnu'l-Esir el- Cezeri, el-Kamil fi't-tarih, Beyrut, 1400 /1980.
• İbn Haldûn, Veliyyuddîn, „Abdurrahmân b. Muhammed, Mukaddime, thk.: Abdullah Muhammed ed-Dervîş, Dâr Ya„rub, Dimaşk, 2004.
• İbn Hişâm, Ebu Muhammed Abdulmelik b. Himyeri, (218/833) es-Siretü‟n-Nebeviyye, Kahire, trz. İbn İshak, Muhammed b. Yesar,(151/768), es-Sîretü‟n-Nebeviyye, I-II, thk. Muhammed Hamidullah, Konya,1981.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Müslim ed-Dineveri, (276/889)el-Maarif, thk, Servet Ukkaşe, Mektebetü‟l-İrşad, İstanbul 1992.
• İbn Manzûr, Lisânu‟l-„Arab, thk.: Abdullah Ali el-Kebîr vd. , Dâru‟l-Ma„ârif, Kahire, tsz. İbn Sa'd, Ebu Abdullah Muhammed, (230/845)et-Tabakatü‟l-Kübra,I-IX,tkd: İhsan Abbas, Daru Sadr, Beyrut, Trz. İbrahim Sarıçam, İslâm‟ın Doğuşunun Tarihi Şartları, İslâm ve Demokrasi Sempozyumu, Ankara 1999. --------Hz. Muhammed ve evrensel mesajı, D.İ.B. Ankara.2004
• İsfahânî, er-Râğıb,Hüseyin b. Muhammed, (425/1033) el-Müfredât-ı Elfazı‟l-Kur‟an, thk.
• Safvan Adnan Davudi, Daru‟l-Kalem ed-darü‟ş-Şamiyye,, Beyrut, 1412/1992.
• J.Cavid İkbal, İslamda Devlet Kavramı, İslam Siyaset Teorisi ve Sorunları, Çev: Halim Sırçancı, İstanbul 1997.
• Kallek, Cengiz, “Biat”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: 1992.
• Kalkaşandî Ahmed b. Abdullah, Meâsiru‟l-inâfe fî ma„âlimi‟l-hilâfe, thk.: Abdussettâr Ahmed Ferrâc, „Âlemu‟l-Kutub, Beyrut, 2006. el-Kuleynî, Ebû Ca‟fer Muhammed b. Ya‟kûb b. İshâk(329/940), Usûl mine‟lKâfî, I-II, Tahran 1389.
• Mehmed Said Hatipoğlu, Hilafet‟in Kureyşliliği, A.Ü.İ.F. Dergisi. Ank. 1978.
• Mehmet Ali Kapar, İslam‟ın İlk Döneminde Bey„at ve Seçim Sistemi, Beyan Yayınları, Mehmet Atalan, Hz. Muhammed‟in Vefatından Sonraki Hilafet Tartışmaları, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9/2,2004.
• Mehmet Dalkılıç, İmamet-Siyaset İlişkisi ve Şiilik Eleştirisi, İstanbul 2011.
• Mehmet Evkuran, Ehl-i Sünnet Siyaset Düşüncesinin Yapısı ve Sorunları(Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, 2003.
• Metin Bozan, İmamiyye‟nin İmamet Nazariyesi‟nin Teşekkül Süreci, Basılmamış Doktora Tezi, AÜSBE., Ankara 2004.
• Mizrap Polat, Hz. Muhammed‟in Kabile Reislerini İslam Toplumuna Kazandırma Çabaları: Durumun Ebu Sufyân İbn Harb Örneğinden Yola Çıkılarak Tahlili, AÜİFD, XLIX. 2008. sayı II.
• Muhammed Ebu Zehra, Târîhu‟l-mezâhibi‟l-İslâmiyye fî‟s-siyâseti ve‟l-„akâidi ve târîhi‟l- mezâhibi‟l-fıkhiyye, Dâru‟l-Fikri‟l-„Arabî, Kahire, Trz. Ebû Zehrâ, İslâm‟da Siyasî ve İtikadî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi, Hisar Yayınevi, I-II, İstanbul 1983.
• Muhammed Hamidullah, İslam Müesseselerine Giriş, Çev: İhsan süreyya sırma, İstanbul Muhammed İkbal, The Reconstruction of Religious Thought in İslâm, çev. Sofi Hori, “İslâm‟da Dînî Düşüncenin Yeniden Teşekkülü”, İstanbul, 1964.
• Musa, Naim Hüdhüd Hüseyin, Fıkhu‟l-Allame İbn Haldun fi‟l-hilafet ve‟l-İmame, Nablus 2012.
• Mustafa Alkan, Osmanlılarda Hilafet, Çağlayan Yayınları, İzmir, 1997.
• Mustafa Fayda, “Cahiliyye Maddesi” DİA. Mustafa Çağrıcı, “Asabiyet”, DİA, İstanbul 1999, c. III, s. 453.
• Mustafa Özkan, Emevî İktidarının İşleyişinde Biat Kavramına Yüklenen Anlam ve Biatın Fonksiyonu, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008/1, c. 7, sayı: 13.
• M. Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih ve Deneyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-III, İstanbul, en-Nevbahtî, Ebû Muhammed Hasan b. Mûsâ(300/912), Fıraku‟ş-Şîa, İstanbul 1931.
• Nasiruddin Muhammed b. Muhammed b. Hasan et-Tûsî(672/1274), “İmâmet Risâlesi”
• Çev. Hasan Onat, XXXV (1996).
• Osman Aydınlı, İlk Müslüman Toplumun İnşasında Özgüven Faktörü Ve Rıdvan Biatı, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu, 20-22 Nisan, İskilip/Çorum, 2007.
• Osman Aydınlı, Mu‟tezilî İmamet Düşüncesinde Farklılaşma Süreci, Araştırma Yayıncılık, Ankara 2003.
• Süleyman Uludağ, İslam Siyaset ilişkisi, Dergah Yayınları, İstanbul, 1998. eş-Şehristânî, Ebû Feth Muhammed b. Abdilkerim (548/1153), el-Milel ve‟n-Nihal, I-II, Beyrut 1993.
• Şeyh Sadûk, Ebû Ca‟fer Muhammed b. Ali b. Babeveyh el-Kummî(381/991), Şiî İmâmiyye‟nin İnanç Esasları, Çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara 1978.
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdillah İbnü‟l-Muallim Muhammed b. Muhammed b. enNumân el- Ukberî el-Bağdadî(413/1022), Evâilu‟l-Makâlât fi‟lMezâhibi‟l-Muhtârât, nşr., Hibetuddîn eş-Şehristânî, Tebriz 1364.
• T. W. Arnold, İntişar-ı İslam Tarihi, Çev; Hasan Gündüzler, Ankara, 1982.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir (310/922) Tarihu‟l-Ümem ve‟l-Mülük, Târîh, Beyrut, 1988.
• Watt, W. Montgomery, Hz. Muhammed‟in Mekke‟si, (trc. M. Akif Ersin), Ankara 1995.
• Watt, Montgomery, “İslam Nedir?,”çev. Elif Rıza, İstanbul, 1993.