MİHNE SÜRECİNDE BİR EHLİ HADİS, MUHAMMED BİN İSMAİL EL-BUHÂRİ VE HALKU EF’ÂLİ’L-İBÂD ADLI ESERİ

Yıl 2015, Cilt: 20 Sayı: 1, 115 - 142, 01.06.2015

Rabia Zahide Temiz

Öz

Hicrî 2. asrın son çeyreği ve 3. asrın ilk yarısı, İslâm düşüncesinin gelişiminde şüphesiz en önemli paya sahip olan dönemdir. “Mihne” olarak adlandırılan ve siyâsî idarenin de dâhil olduğu, hatta bizzat faili olduğu sorgulama sürecinde, Sünnet ve hadis taraftarları Kur'ân'ın mahlûk olduğu görüşünü kabul etmeye zorlanmışlardır. Buhârî de tartışmalarda taraf haline getirilmiş, Lafziyye görüşüne sahip olduğu iddiasıyla Buhârâ‟dan sürgün edilmiştir. Bu makale, Buhârî‟nin tartışmalarla doğrudan alakalı olarak kaleme aldığı Halku ef‟âli‟l ibâd adlı eserini hadis ilmi açısından incelemeyi ve Buhârî özelinde ehl-i hadis‟in mihne karşısındaki duruşunu tahlil etmeyi amaçlamaktadır

Anahtar Kelimeler

Hadis, Buhârî, Mihne, Ehl-i hadis, Halku‟l-Kur‟an

One of The Hadith Advocator in the Mihna Process, Muhammad Ibn Ismail Al-Bukhari and His Writen Book Khalq Af'aal Al-Ibaad

Öz

The last quarter of the second century AH and the first half of the third century AH was undoubtedly the most important era in the development of Islamic thought. In the questioning process called as "Mihna", in which the political administrators were involved and even sometimes the perpetrators, adherents of sunnah and hadith were forced to accept the notion that the Qur'an was created. Bukhari, one of the leading names of ahl al-hadith has been forced to express his opinion in the debate by some and he has been exiled from Bukhara by claiming to have Lafziyye opinion. This article aims to analyse the work “Khalq af‟aal al-ibaad” which was penned by him as directly relevant to the discussion of hadiths and to assay ahl al-Hadith‟s attitude, especially that of Bukhari‟s, during the minha

Anahtar Kelimeler

Hadith, Bukhari, Mihna, Ahl al-Hadith, Khalq al Qur‟an

Kaynakça

• Abdullah b. Ahmed b. Hanbel. Kitâbu‟s-Sünne, Ramadiye li‟n-Neşr, Riyâd, 1994, I-II.
• Abdulmecid Hâşim el-Hüseynî, el-İmâm el-Buhârî muhaddisen ve fakîhen. Mısru‟l Arabiyye, Kahire, 1982.
• Abdusselam el-Mubarekfûrî, Sîretu İmâm Buhârî, Dâru‟s-Selefiyye, Bombay, 1987.
• Aclûnî, İsmail b. Muhammed b. Abdi‟l-Hâdî‟, el-Fevâidu'd-Derârî fi Tercemeti'l-İmâm el-Buhârî, Dımaşk, Dârü‟n-Nevâdir, 2010
• Ahmed Emin, Fecrü‟l-İslâm, çev: Ahmed Serdaroğlu, Kılıç Kitabevi, Ankara, 1976.
• Ahmed Ferid er-Rufâî, Asru‟l-Me‟mûn. Dâru‟l kütübi‟l Mısrî, Kahire, 1928, I-III.
• Akyüz, Ali, “İmam Buhârî‟nin Yabancı Tesirlere Karşı Tavrı ve Bunun Eserlerine Yansıması” Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, yıl:2003, sayı 11, s. 161-176.
• Ay, Mahmut, Mu„tezile ve Siyâset. Pınar Yay, İstanbul, 2002.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali, Kitâbu Sünen-i Kübrâ. Dâiretu'l- Maârifi'l-Osmaniyye, Haydarabad, 1925, I-X
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil, Halku Ef„âl‟il-İbâd, thk: Amr Abdulmun„im Selim, Dâru ibni‟l Kayyim, 2003.
• __________, et-Târîhu‟l-kebîr. Mektebetü‟l-İslâmiyye, Haydarabad, I-VIII.
• Dârîmî, Ebû Saîd Osman b. Saîd b. Hâlid, er-Red ale‟l-Merîsî, Dâru‟l kütübi‟l İlmiye, Beyrût, ts.
• Güzel, Abdurrahim, “Buhârî ve Halku‟l-Kur‟an Meselesi”, Büyük Türk-İslam Bilgini Buhârî, Uluslararası Sempozyum, Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü, yayın no: 22. Kayseri, 1996. s. 259-264.
• Hatib el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit, Târîhu‟l-Bağdâd. Dâru‟l fikir, ts. I- XIV.
• Hatipoğlu, Mehmet Saîd, Müslüman Kültürü Üzerine, Kitâbiyât, Ankara, 2004.
• İbn Hacer el-Askalanî, Ebû‟l Fazl Şehabeddin Ahmed b. Hacer, Hedyü‟s-Sârî Mukaddimeti Fethi‟l Bârî. Dâru‟r-Reyyan li‟t-Türâs Kahire, 1987.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî, Kitâbu‟s Sikât, Dairetu‟l-Maârifi‟l-Osmaniyye, Haydarabad, ts. I-IX.
• İbn Kesîr, Ebu'l-Fidâ İmadüddin İsmâil b. Ömer, el-Bidâye ve‟n-Nihâye, Mektebetü'l- Maârif, Beyrût, 1981, I-XIV.
• İbn Kuteybe Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, el-İhtilâf fi‟l-lafz ve‟r-Red ale‟l- Cehmiyye ve‟l-Müşebbihe, Mektebetu‟l-kudsî, 1930.
• İbn Teymiyye, Risâletu‟l-Furkân (Mecmuâtu‟r-resâilu‟l-kübrâ‟nın içinde), Matbaâtu‟l Âmireti‟ş-Şarkiyye, Kahire, ts.
• İbnu‟l Cevzî, Abdurrahman b. Ali b. Muhammed Cemâleddin Ebû‟l Ferec, el-Muntazâm fi Târîhi‟l Muluk ve‟l-Ümem, Dâru‟l Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrût, 1992, I-XVI.
• Kâsımî, Cemâleddin Muhammed b. Muhammed Saîd, Hayâtu‟l-Buhârî, Dâru‟n-Nefâis, Beyrût, 1992.
• __________, Târîhu‟l Cehmiyye ve‟l Mu„tezile. Müessesetu‟r-Risale, Beyrût, 1981.
• Kutluay, Yaşar, Tarihte ve Günümüzde İslâm Mezhepleri. Selçuk Yay, Ankara, 1968.
• Lâlekâî, Ebû‟l Kâsım Habbetullah b. Hasan b. Mansûr et-Taberî, Şerhu Usuli İtikâd-ı Ehli‟s-Sünne. Dâru‟t-Tayyibe, Riyâd, ts, III-VI.
• Mizzî, Ebû‟l Haccâc Cemâleddin Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf, Tehzîbu‟l Kemâl fi Esmai‟r-Ricâl, Müessesetu‟r-Risale, Beyrût, 1992, I-XXXV.
• Muhammed Âbid el-Câbîrî, Arap Aklının Oluşumu, çev: İbrahim Akbaba. İz Yayıncılık, İstanbul, 1997.
• Sinanoğlu, Abdülhamid. “İslâm‟ın İlk Siyasallaştırılması Sürecinde „Kader‟ İnancı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl: 2002 Sayı: 2, s. 249-276.
• Subkî, Ebû‟n-Nasr Tâceddîn Abdulvehhab b. Ali b. Abdilkâfi, Tabakâtü‟ş-Şâfiîyyeti‟l- Kübrâ, Kahire, 1964, I-X.
• Taberî, Ebu Ca„fer Muhammed b. Cerîr, Târîh-u Taberî târîhi‟l-ümem ve‟l Mulûk. Dâru‟l Kütübi‟l İlmiye, Beyrût, 1987, I-XI.
• Temiz, Rabia Zahide, Buhârî‟nin Halku Ef‟âli‟l-İbâd Adlı Eseri ve Hadis İlmi Açısından Değeri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2006.
• Özen, Şükrü, “Yahyâ b. Eksem”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. XLIII. s.249-251.
• Uğur, Mücteba, Buhârî, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1989.
• Watt, W. Montgomery, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev: Ethem Ruhi Fığlalı, İstanbul: Şa-to İlahiyat, 2001.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Buhârî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1992, c. VI, s.372– 374.
• __________, “Halku‟l-Kur‟ân”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1997, XV, 371-375.
• __________, “Lafziyye” Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara, 2003, XXVII, 48.
• __________, İslâm Akâidinin Üç Şahsiyeti: Ahmed b. Hanbel, İbn Fürek, Kâdı Beyzâvî, Kültür Matbaacılık, İstanbul, 1989.
• Yetik, Zübeyir, İslâm Düşünce Tarihinde Mezhepler, Beyân Yay. İstanbul, 1990.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Mîzânu‟l-İ‟tidâl fi Nakdi‟r-Ricâl, Dâru‟l-Kütübi‟l-iİmiyye, Beyrût, 1995, I-VII.
• __________, Siyeru A„lâmi‟n-Nübelâ, Mevsuâtu‟r-Risâle, Beyrût, 1983, I-XXIII.
• __________, Târîhu İslâm ve Vefeyâtu‟l Meşâhir ve‟l A„lâm, Dâru Kitabi‟l-Arâbî, Beyrût, 1991, I-XV.