KAZVÎN ŞEHRİNİN FAZİLETİNE DAİR BİR RİVÂYETİN SENEDİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2016, Cilt: 21 Sayı: 2, 129 - 170, 01.12.2016

Musa Erkaya

Öz

Bazı bölgeler ve şehirler hakkında Hz. Peygamber s.a.v ’e isnad edilen pek çok rivâyet vardır. Bu rivâyetlerin bir kısmında o bölge ve şehirler övülürken, bir kısmında da yerilmektedir. Ne var ki hadis otoriteleri, ilgili rivâyetlerin büyük çoğunluğunun uydurma olduğu kanaatindedirler. Araştırmamızın konusunu teşkil eden Kazvîn şehrinin faziletiyle ilgili rivâyet de çoğu hadis otoritesi tarafından uydurma olarak kabul edilmiştir. Buna gerekçe olarak da rivâyetin isnadındaki bazı râvîlerin hadis uydurucusu vaddâ’ olduğu ileri sürülmüştür. Bu çalışmada ilgili rivâyet isnad tenkidine tabi tutulmuştur. Bu bağlamda Kazvîn hakkında kısa bir bilgi verdikten sonra rivâyetin tarikleri tespit edilmiş, daha sonra da râvîlerin cerh ve ta’dil durumları ele alınmıştır

Anahtar Kelimeler

Kazvîn, Uydurma Hadis, İbn Mâce, İran

An Examination on the Chain of a Narration Regarding the Virtues of the City of Qazvin

Öz

There are a great number of narrations attributed to the Prophet p.b.h. about some regions and cities. While in some of these narrations those regions and cities were praised, they were vilified in some others. However, hadith authorities are of the opinion that the vast majority of them were fabrications. The narration about the virtues of the city of Qazvin which is the subject of our research has also been considered by most hadith authorities to be fabricated. That some of the narrators in the chain of the narration were fabricators vaddâ’ of hadith has been put

Anahtar Kelimeler

Qazvin, Fabricated Hadith, Ibn Majah, Iran.

Kaynakça

• Abdurreşid en-Nu’mânî, el-İmâm İbn Mâce ve Kitâbuhu’s-Sunen, (haz. Abdulfettah Ebu Ğudde), Mektebetu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, VI. bsk., Beyrut, 1419/1991.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el- Mervezî (ö. 241/855), Kitâbu’l-‘İlel ve Ma’rifeti’r-Ricâl, I-IV, (thk. Vasiyyullah b. Muhammed Abbas), Darü’l-Hânî, II. bsk., Riyâd, 1422/2001.
• Akgün, Hüseyin, “Hadis Hırsızlığının Yöntemleri ve Boyutları”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C. 16, S. 1, Yıl. 2016 ss. 267 – 279.
• Ali b. Medînî, Ali b. Abdullah b. Ca’fer es-Sa’dî el-Medînî, (ö. 230/845), el-İlel, (thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî), el-Mektebetu’l-İslâmî, II. bsk., Beyrut, 1980.
• Ali el-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûrüddîn Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî el-Herevî (ö. 1014/1605), el-Esrâru’l-Merfû‘a fi’l-ahbâri’l-Mevzû‘a, (Mevzû‘âtu’l-Kübrâ), (thk. Muhammed Lütfi es-Sabbâğ), el-Mektebü’l-İslâmî, II. bsk., Beyrut, 1406/1986.
• _______, el-Masnû‘ fî Ma‘rifeti Hadîsi’l-Mevzû‘, (el-Mevzûâtu’s-Suğrâ), (thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde), yy. ts.
• Arı, Mehmet Salih, “Tuleyha b. Huveylid”, DİA., c. XLI, s. 362 - 363.
• Aybakan, Bilal, “Râfiî, Abdülkerim b. Muhammed”, DİA, c. XXXIV, s. 394 - 396.
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, MÜİFVY., İstanbul, 2009.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed el-Aynî (ö. 855/1451), Meğâni’l- Ahyâr fî Şerhi Esâmî Ricâli Meâni’l-Âsâr, I-III, (thk. Muhammed Hasan İsmail), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, I. B-bsk., Beyrut, 2006.
• el-Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî (ö. 474/1081), et-Ta’dîl ve’t- Tecrîh li men Harrace lehü’l-Buhârî fi’l-Câmii’s-Sahîh, (thk. Ahmed Lebzâz), yy. , ts.
• ed-Dimnâtî, Ebu’l-Hasen Ali b. Süleymân ed-Dimnâtî el-Bücum‘avî el-Mağribî (ö. 1306/1889), Nûru Misbâhu’z-Zucâce alâ Suneni İbn Mâce, yy., ts.
• el-Beğavî, Ebu’l-Kâsım Abdullah b. Muhammed b. Abdulazîz (ö. 317/929), Mu’cemu’s- Sahâbe, I-V, (thk. Muhammedu’l-Emîn b. Muhammed), Mektebetu Dâru’l- Beyân, Kuveyt, 2000/1421.
• el-Belâzûrî, Ahmed b. Yahyâ, (ö. 279/892-93), Futûhu’l-Buldân, (çev. Mustafa Fayda), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Sevinç Mat., İstanbul, 1987.
• el-Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrâhim, (ö. 256/870), et-Târihu’l- Kebîr, I-XII, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, ts.
• _______, et-Târîhu’l-Evsat, (et-Târîhu’s-Sağîr ismiyle basılmış), I-II, (thk. Mahmûd İbrahim Zâyed), Dâru’l-Ma’rife, I. bsk., Beyrut, 1406/1986.
• _______, Kitâbu’d-Du’afâi’s-Sağîr, (Nesâî’nin ed-Du’afâ ve’l-Metrûkîn’i ile birlikte) (thk. Mahmûd İbrahim Zâyed), Dâru’l-Ma’rife, I. bsk., Beyrut, 1406/1986.
• el-Bûsîrî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ebî Bekr b. İsmâîl (ö. 840/1436), Misbâhu’z-Zucâce fî Zevâidi İbn Mâce, I-II, (thk. ve ta’lik, Musa Muhammed Ali - İzzet Ali Atıyye), Matbaatu Hassan, Kahire, ts.
• el-Ceberî, Abdu’l-Muteâl Muhammed el-Ceberî, el-Muştehir mine’l-Hadîsi’l-Mevzû‘ ve’d-Daîf ve’l-Bedîlu’s-Sahîh, Mektebetu Vehbe, I. bsk. Mısır, 1407/1987.
• Cihan, Sadık, Uydurma Hadislerin Doğuşu ve Sosyo – Politik Olaylarla İlgisi, Etüt Yay., II. bsk., Samsun, 1997.
• Cirit, Hasan, “Kussâs”, DİA, c. XXVI, s. 463-465. el-Cûzcânî, Ebû İshâk İbrahim b. Ya‘kub b. İshâk es-Sa‘dî el-Cûzcânî (ö. 259/873), Ahvâlu’r-Ricâl, (thk. Seyyid Subhi el-Bedri es-Sâmerrâî), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, ts. ed-Dârakutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer, (ö. 385/995), ed-Du’afâ ve’l-Metrûkîn, (thk. Muvaffık b. Abdullah b. Abdülkâdir), Mektebetu’l-Maârif, I. bsk., Riyad, 1404/1984.
• _______, el-İlelu’l-Vâride fi’l-Ehâdîsi’n-Nebeviyye, I-XII, (thk. Mahfûzu’r-Rahman Zeynullah es-Silefî), Dâru Taybe, I. bsk., Riyad, 1405/1985.
• Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî (ö. 275/889), Suâlâtu Ebî Dâvûd li’l-İmâm Ahmed b. Hanbel fî Cerhi’r-Ruvât ve Ta’dîlihim, (thk. Ziyâd Mahmud Mansûr), Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, I. bsk., Medine, 1414/1994.
• Ebû Nuaym el-Isbehânî, Ahmed b. Abdullah b. Ahmed, (ö. 430/1039), Kitâbu’d-Du’afâ, (thk. Faruk Hamâde), Dâru’s-Sekâfe, Beyrut, 1405/1984.
• Efendioğlu, Mehmet, “Münker”, DİA, c. XXXII, s. 13 – 14.
• _______, “Metrûk”, DİA, c. XXIX, s. 415 – 416.
• el-Elbânî, Muammed Nâsıruddîn (ö. 1999), Silsiletu’l-Ehâdîsi’d-Daîfe ve’l-Mevzû‘a, I- XIV, Mektebetü’l-Maârif, Riyad, 1412/1992.
• _______, Daîfu Suneni İbn Mâce, Riyâd, 1997.
• Erkaya, Musa, İbn Mâce’nin Hadis Kültüründeki Yeri, (Basılmamış Doktora Tezi. Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2004).
• _______, İbn Mâce’nin Sünen’inin Kaynakları, (Bu Çalışma Fırat Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projesi İşletme Müdürlüğü Tarafından Desteklenmiştir. FÜBAP Proje No: 563. Elazığ, 2004).
• el-Fellâte, Ömer b. Hasan b. Osman el-Fellâte, el-Vad’u fi’l-Hadîs. I-III, Mektebetu’l- Gazâlî, Dımeşk, 1401/1980.
• el-Fettenî, Cemâlüddîn Muhammed Tâhir b. Alî el-Fettenî (ö. 986/1578), Tezkiratu’l- Mevzû‘ât, İdâretü’t-Tıbâati’l-Münîriyye, yy. 1343/1924.
• Halife b. Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât b. Halîfe eş-Şeybânî el-Basrî (ö. 240/854- 55), Kitabu’t-Tabakât (Tabakâtu’r-Ruvât), (Ebu İmrân Musa b. Zekeriyya et- Tüsterî rivâyeti), (thk. Ekrem Ziya Ömeri), Matbaatu’l-Ânî, I. bsk., Bağdat, 1387/1967.
• el-Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit, (ö. 463/1071), Târîhu Bağdâd (Târîhu Medîneti’s-Selâm) ve Ahbâru Muhaddisîha ve Zikru Kuttânihâ’l-ulemâ min ğayri Ehlihâ ve Vâridîhâ, I-XVII, (thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), Dâru’l-Ğarbi’l- İslâmî, I. bsk., Beyrut, 1422/2001.
• Heyet, Anabritanica Genel Kültür Ansiklopedisi, İstanbul, 1989, c. XII, s. 126. . el-Hût, Muhammed b. Derviş b. Muhammed (ö. 1276/1859), Esne’l-Metâlib fî Ehâdîse Muhtelifeti’l-Merâtib, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, ts.
• Huart, Cl, “Kazvîn” md., MEB. İslâm Ansiklopedisi, (İA), ts., c. IV, s. 527 - 528.
• el-Huveynî, Ebû İshâk el-Huveynî, Cunnetu’l-Murtâb bi Nakdi’l-Muğnî ani’l-Hıfzi ve’l- Kitâb, Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, I. bsk. Beyrut, 1407
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî b. Abdullah el-Cürcânî (ö. 365/976), el-Kâmil fî Du’âfâi’r-Ricâl, (thk. Süheyl Zekkâr – Yahya Muhtar Ğazzâvî), I-VIII, Dâru’l- Fikr, III. bsk., Beyrut, 1409/1988.
• İbn Arrâk, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Ali el-Kinânî (ö. 963/1556), Tenzîhü’ş- Şerî‘ati’l-merfû‘a Abdüllatîf - Abdullah Muhammed es-Sıddîk el-Ğumârî), Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye, I. bsk. Beyrut, ts. (nşr. Abdülvehhâb
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî (ö. 571/1176), Târîhu Medîneti Dımeşk, I – LXXIV + VI, (thk. Muhibbüddin Ebû Saîd Ömer b. Garâme el-Amrevî), Dâru’l-Fikr, I. bsk., Beyrut, 1418/1998.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Ebî Hâtim Muhammed b. İdrîs b. Münzir et-Temimî, (ö. 327/938), Kitabü’l-Cerh ve’t-Ta’dîl, I-IX, Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye, Beyrut, 1371/1952.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali Ebu’l-Fadl el-Askalânî, (ö. 852/1449), Lisânu’l-Mîzân, (nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde), I-X, Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, I. bsk., Beyrut, 1423/2002.
• _______, Takrîbu’t-Tehzîb, (thk. Muhammed ‘Avvâme), Dâru’r-Reşîd, Haleb, 1411/1991.
• _______, Tehzîbu’t-Tehzîb, I-XII, Dairetü’l-Maârif en-Nizâmiyye, I. bsk., Haydarabad, 1325/1907.
• _______, Nüzhetu’n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’l-Eser, (thk. Abdullah er-Rahîlî), Matbaatu Sefîr, Riyad 1422/2002.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî, (ö. 354/965), Kitâbu’s-Sikât, I-X, Matbaatu Meclisi Dâiretü’l-Meâ’rifi’l-Osmaniyye, I. bsk., Haydarabad, 1393/1973.
• _______, Kitâbu’l-Mecrûhîn Mine’l-Muhaddisîn ve’d-Du’afâ ve’l-Metrûkîn, I-III, (thk. Mahmûd İbrahim Zâyed), Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1412/1992.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez- Züraî ed-Dımaşkî el-Hanbelî, (ö. 751/1350), el-Menâru’l-Münif fi’s-Sahîh ve’d- Da‘îf, (thk. Abdulfettah Ebu Ğudde), Mektebetu Matbûati’l-İslamiyye, Haleb, 1390/1970.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâduddîn İsmail b. Ömer (ö. 774/1373), et-Tekmîl fi’l-Cerh ve’t- Ta’dîl ve Ma’rifeti’s-Sikât ve’d-Du’afâ ve’l-Mecâhîl, I-IV, (thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim), Mektebetu İbn Abbas, I. bsk., Semennûd, 1432/2011.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî (ö. 273/887), es-Sünen, I-II, (thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî), Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• _______, es-Sünen, I-V, (thk. Şuayb el-Arnavut, Adil Mürşid vdğ.), Dâru’r-Risâletu’l- Âlemiyye, Amman, 1430/2009.
• _______, es-Sünen, I-V + I, (thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), Dâru’l-Cîl, I. bsk., Beyrut, 1418/1998.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Menî’ Ebû Abdullah el-Basrî ez-Zührî, (ö. 230/845), et- Tabâkâtu’l-Kübrâ, I-VIII, (thk. Ali Muhammed Ömer), Mektebetü’l-Hanci, l. bsk., Kahire, 2001.
• İbn Şahin, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed b. Osmân el-Bağdâdî (ö. 385/996) Târîhu Esmâi’s- Sikât mimmen Nukile anhümü’l-İlm, (thk. Subhî es-Sâmerrâî), Dâru’s- Selefiyye, I. bsk. Kuveyt, 1404/1984.
• İbnu’l-Esîr, Ali b. Muhammed (ö. 630/1233) el-Kâmil fi’t-Târih, I-XIII, Beyrut, 1385/1965.
• İbnu’l-Cevzî, Cemâlüddîn Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, (ö. 597/1201), Kitâbu’d-Du’afâ ve’l-Metrûkîn, I-III, (thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el- Kâdî), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, I. bsk., Beyrut, 1406/1986.
• _______, el-İlelü’l-Mütenâhiye fi’l-Ehâdîsi’l-Vâhiye, I-II, (nşr., Halil Meyyis), Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1403/1983.
• _______, Kitâbu’l-Mevzû‘ât mine’l-Ehâdîsi’l-Merfûât, I-III+Fihrist, (thk. Nureddin Boyacılar), Advâu’s-Selef, Riyad, 1418/1997.
• İbnu’l-Kayserânî, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Tâhir b. Alî el-Makdisî eş-Şeybânî (ö. 507/1113), Tezkiratü’l-Mevzû‘ât, (nşr., Muhammed Emîn el-Hancî), Kahire, 1323.
• İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman (ö. 643/1245), Ulûmu’l-Hadîs (Irâkî’nin et-Takyîd ve’l-Îzâh adlı şerhiyle birlikte), Matbaatu’l-İlmiyye, I. bsk., Haleb, 1350/1932.
• Juynboll, G.H.A., (ö. 2010), Hadis Tarihinin Yeniden İnşası, (çev. Salih Özer), Ankara Okulu Yay., I. bsk., Ankara, 2002.
• Kandemir, M. Yaşar, Mevzû Hadisler (Menşei Tanıma Yolları Tenkidi), MÜİFVY., İstanbul, 2009.
• _______, “Dâvud b. Muhabber”, DİA, c. IX, s. 35-36.
• _______, “Fezâil”, DİA, c. XII, s. 531. el-Kâsımî, Muhammed Cemâluddin b. Muhammed Saîd (ö. 1332/1914), Kavâidu’t- Tahdîs min Funûni Mustalahi’l-Hadîs, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut ts.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri, İslâm Düşüncesinde Hadîs Metodolojisi, Ankara Okulu Yay., I. bsk. Ankara, 1999.
• Koçyiğit, Talat, Hadis Terimleri Sözlüğü, Rehber Yay., I. bsk., Ankara, 1992.
• Lambton, A.K.S., “Kazwîn” md., The Encyclopedia of İslâm, (New Edition), Leiden, 1978.
• el-Makdisî, Yusuf b. Ebu Bekir b. Ahmed el-Kermî, (ö. 1033/1623), el-Fevâidü’l-Mevzû‘a fi’l-Ehâdîsi’l-Mevzû‘a, (thk. Muhammed Lütfi es-Sabbâğ), Dâru’l-Varrâk, III. bsk., yy. 1419/1998.
• el-Makrîzî, Ebû Muhammed (Ebu’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed b. Ali (ö. 845/1442), Muhtasaru’l-Kâmil fî Ma’rifeti Duafâi’l-Muhaddisîn li’bni ‘Adî, (thk. Eymen b. Arif ed-Dımeşkî), Mektebetu’s-Sunne, I. bsk., Mısır, 1415/1994.
• Marcel Bazın, “Kazvîn”, DİA, c. XXIV, s. 154-155.
• el-Mizzî, Cemalüddîn Ebu’l-Haccâc Yûsuf, Tehzibu’l-Kemâl, I-XXXV (thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma’rûf), Muessesetü’r-Risâle, VI. bsk., Beyrut, 1415/1994.
• el-Muttakî el-Hindî, Ali b. Hüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kâdîhân el-Muttakî el-Hindî (ö. 975/1567), Kenzu’l-Ummâl fî Süneni’l-Akvâl ve’l-Ef ‘âl, I-XVIII, Müessesetu’r- Risâle, Beyrut, 1405/1985.
• en-Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şu’ayb (ö. 303/915), Kitâbu’d-Du’afâ ve’l- Metrûkîn, (thk. Bûrân ed-Danâvî - Kemal Yusuf el-Hût), Muessesetu’l- Kutubü’s-Sekâfiyye, I. bsk., Beyrut, 1405/1985.
• Osman b. Ebî Şeybe, Ebu’l-Hasen Osmân b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî (ö. 239/853), Suâlâtu Osman b. Ebi Şeybe li Ali b. Medînî fi’l-Cerh ve’t- Ta’dîl, (haz. ve thk. Muvaffak b. Abdullah b. Abdulkâdir), Mektebetu’l-Maârif, I. bsk., Riyad, 1404/1984.
• Polat, Salahattin, “Ferd”, DİA., c. XII, s. 368-369.
• _______, “Garîb”, DİA., c. XIII, s. 375.
• er-Râfiî, Ebu’l-Kâsım Abdulkerîm b. Muhammed b. Abdulkerîm (ö. 623/1226), et- Tedvîn fî Ahbâri Kazvîn, I-IV, (tahk. Azizullah Otaridî Habuşânî), Dâru’l- Kutubi’l-ilmiyye, Beyrut, 1987.
• Safâ ed-Davvî, Ahmed el-Adevî, İhdâu’d-Dîbâce bi Şerhi Suneni İbn Mâce, I-V, Dâru’l- Yakîn, Bahreyn, 2001/1422.
• es-Sağânî, Ebu’l-Fezâil Radıyyüddîn Hasen b. Muhammed b. Hasen (ö. 650/1252), el- Mevzû‘ât, Dâru’l-Me’mûni li’t-Türâs, Beyrut, ts.
• Sandıkçı, Kemal, İlk Üç Asırda İslam Coğrafyasında Hadis, DİB. Yay., Ankara, 1991.
• es-Sindî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Muhammed b. Abdilhâdî es-Sindî et-Tettevî (ö. 1138/1726), Hâşiyetü’s-Sindî alâ Süneni İbn Mâce (es-Sünen ile birlikte, I-II, Kahire 1313; nşr. Halîl Me’mûn Şîha, Şerhu Süneni İbn Mâce adıyla ve Ahmed b. Ebû Bekir el-Bûsîrî’nin Misbahu’z-zucâce fî zevâidi İbni Mâce’siyle birlikte, I- IV, Beyrut 1416/1996).
• Sıbt İbnü’l-Acemî, Ebu’l-Vefâ Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Halîl et-Trâblusî el-Halebî (ö. 841/1438), el-Keşfü’l-Hasîs ammen Rumiye bi Vad‘i’l-Hadîs, (thk. Subhî es-Sâmerrâî), Âlemü’l-Kütüb, Beyrut, 1407/1987.
• Sıddîkî, Muhammed Zübeyr, Hadis Edebiyatı Tarihi, (çev. Yusuf Ziya Kavakçı), İrfan Yay., İstanbul, 1966.
• Suhaib Hasan Abdul Ghaffar, Criticism of Hadith Among Muslims With Reference to Sunan Ibn Mâja, Second Edition, Ta-Ha Publishers Ltd., London, 1407/1986
• es-Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî, (ö. 911/1505), ez-Ziyâdât ale’l-Mevzû‘ât (Zeylü’l-Leâli’l-Masnû‘a), I-II, (thk. Râmiz Hâlid Hâc Hasan), Mektebetü’l-Maârif, Riyad, 1431/2010.
• _______, el-Leâliu’l-Masnû‘a fi’l-Ehâdîsi’l-Mevzû‘a, I-II, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1417/1996.
• _______, et-Taakkubât ale’l-mevzû‘ât, (tahk. Seyyid Muhammed Ma’şûkı’lî [Maşuklu], Matbaatu’l-ulvî, Hindistan, 1303.
• _______, Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevevî, I-II, (thk. Ebu Kuteybe Muhammed el- Faryâbî), Dâru Taybe, ts.
• eş-Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî (ö. 1250/1834), el-Fevâ‘idü’l-Mecmû‘a fi’l-Ehâdîsi’l-Mevzû‘a, (thk. Abdurrahman el-Muallimî), el-Mektebü’l-İslâmî, 1407/1987.
• el-Ukaylî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr b. Musa b. Hammâd (ö. 322/934), Kitâbu’d- Du’afâi’l-Kebîr, I-IV, (thk. Abdu’l-Mu’tî Emîn Kal’acî), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, I. bsk., Beyrut, 1404/1983.
• Ünal, İsmail Hakkı “Şehirlerin Faziletiyle İlgili Uydurma Hadisler ve “Hayru’l Buldân” Risâlesi”, AÜİFD., C. XLI, Yıl, 2000, ss. 67 – 90.
• Yahya b. Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn b. Avn el-Mürrî el-Bağdâdî (ö. 233/848) et-Târîh (Rivâyetu’d-Dûrî), I-IV, (thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf), Merkezü’l- Bahsi’l-İlmî, I. bsk., Mekke, 1399/1979.
• _______, et-Târîh (Rivâyetu Osman b. Saîd ed-Dârimî), (thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf), Dâru’l-Me’mûni li’t-Turâs, Beyrut, ts.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî er- Rûmî (ö. 626/1229), Mu’cemu’l-Buldân, I-V, Dâru Sadr, Beyrut, ts.
• Yıldırım, Enbiya, Hadis Problemleri, Rağbet Yay., II. bsk., İstanbul, 2001.
• _______, Sahih Hadis Bulunmayan Konular, Otto Yay., I. bsk., Ankara, 2015
• Yücel, Ahmet, Hadis İlminde Tenkit Terimleri ve İlgili Çalışmalar, MÜİFVY., İstanbul, 1998.
• _______, Hadis Usûlü, MÜİFVY., I. bsk., İstanbul, 2011.
• _______, “Cerh Lafızlarından Münkerü’l-hadîs ve Farklı Kullanımları”, MÜİFD., S. 13 – 14 – 15, Yıl. 1997, ss. 199 – 210.
• ez-Zehebî, Ebû Abdullah Şemsü’d-dîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, (ö. 748/1347), Dîvânu’d-Du’afâ ve’l-Metrûkîn ve Halkin mine’l-Mechûlîn ve Sikâtin fîhim lîn, (thk. Hammâd b. Muhammed el-Ensârî), Matbaatu’n-Nehda’l-Hadîse, II. bsk., Mekke, 1387/1967.
• _______, el-Kâşif fi Ma’rifeti men lehû Rivaye fi’l-Kutubi’s-Sitte, I-II, Dâru’l-Kıble, I. bsk., Cidde, 1413/1992.
• _______, el-Muğnî fi’d-Du’afâ, I-III, (thk. Nureddin Itr) İdâre İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, Katar, ts.
• _______, er-Ruvâtu’s-Sikât el-Mutekellemu fîhim bimâ lâ Yûcibu Raddehüm, (thk. Muhammed İbrahim Mûsılî), Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, I. bsk., Beyrut, 1412/1992.
• _______, Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, I-V, (thk. Ali Muhammed el-Becâvî), Daru’l- Ma’rife, Beyrut, ts.
• _______, Telhîsu Kitâbi’l-Mevzû‘ât li’bni’l-Cevzî, (thk. Ebu Temîm Yesâr b. İbrahim b. Muhammed), Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 1419/1998.
• _______, Tezkiratu’l-Huffâz, I-IV, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, ts.
• _______, Târîhu’l-İslâm, I-XV, (thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, I, bsk., Beyrut, 2003.
• ez-Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali b. Fâris ed-Dımaşkî (ö. 1976), el-A’lâm, I-XIII, Matbaatu’l-Arabiyye, Mısaır, 1927.