İBNU’D-DÂİ‘ VE ARAP DİLİNE KATKILARI

Yıl 2017, Cilt: 22 Sayı: 2, 41 - 55, 01.12.2017

Abdullah Hacıbekiroğlu

Öz

Arap dilinde, gramer kurallarının tespitinde hadislerle istişhad konusu, İbnu’d-Dâi‘e kadar çok fazla tartışma konusu edilmemiştir. O ve öğrencisi Ebû Hayyân el-Endelüsî hadislerin, lafzen değil de mana ile rivayet edildiği gerekçesiyle dilde delil olamayacağını savunmuşlardır. Hicri VII. asır Endülüs nahvinde illet ve kıyas meselelerine itibar edilmemesi dikkat çeken önemli bir gelişme olmuştur. İbnu’d-Dâi‘ ve öğrencisi Ebû Hayyân el-Endelüsî gibi nahivciler de bu minvalde ilerlemişlerdir. Bu asır nahivcileri, nahvi kolaylaştırmak amacıyla başta Sîbeveyhi’nin el-Kitâb’ı olmak üzere pek çok doğulu nahivcinin eserlerine şerh ve ta‘lîkler yazmışlardır. Bu bağlamda İbnu’d-Dâi‘ Sîbeveyhi’nin el-Kitâb’ını ve ez-Zeccâcî’nin el-Cumel’ini şerh etmiştir. Bu çalışmada İbnu’d-Dâi‘in kısa biyografisi ve eserlerine yer verilerek nahiv ilmiyle ilgili bazı özgün düşünceleri ortaya konmuştur. Son tahlilde Arap dili hakkındaki tespit ve katkıları belirlenmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

İbnu’d-Dâi‘, Nahiv, Hadisle İstişhâd, İllet, Kıyas, Endülüs

Ibnu’d-Dai And His Contiributions To Arabic Language

Öz

In the Arabic language, the issue of istishhad in hadiths in the determination of grammatical rules has not been discussed as much as Ibnu'd-Dai. He and his student Abu Hayyan al-Andalusi argued that it cannot be accepted as evidence because the hadiths are not reported as they were from the mouth of the Prophet. The fact that illah and qiyas affairs are not respected has been a remarkable development in the seventh century’s Andalusia nahiw. Ibnu’d-Dai and his student Abu Hayyan alAndalusi have also advanced in this area. Scholars in this century wrote commentaries and comments for old linguist’s works especially al-Kitab of Sibeweyh to facilitate grammar. In this context, Ibnu’d-Dai‘ commented al-Kitab of Sibeweyh and ez-Zajjaci’s al-Jumel. In this study, some linguistic thoughts were revealed by taking a short biography and works of Ibnu’d-Dai. In the final analysis, attempts have been made to determine the determinations and contributions of the Arabic language.

Anahtar Kelimeler

Ibnu’d-Dai, Grammar, Istishhad with hadith, Illah, Qiyas, Andalusia

Kaynakça

• ‘Asîde, Fâdî Sakr Ahmed, Cuhûdu Nuhâti’l-Endelus fî Teysîri’n-Nahvi’l-‘Arabî, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nâblus, 2006.
• Bağdâdî, Abdulkadir b. Ömer, Hizânetu’l-Edeb Lubbu Lubâbi Lisâni’l-‘Arab, thk. Abdusselam Muhammed Harun, Mektebetu’l-Hâncî, 4. Baskı, Kahire, 1418/1997.
• Bolelli, Nusrettin, “Nahivde Hadisle İstişhad Meselesi”, MÜİFD, Sayı: 5-6, İstanbul, 1987- 1988.
• Câbirî, Muhammed Âbid, Arap Aklının Oluşumu, çev. İbrahim Akbaba, İz Yayıncılık, İstanbul, 1997.
• Dayf, Şevkî, el-Medârisu’n-Nahviyye, Dâru’l-Me‘ârif, 7. Baskı, Kahire, 1968.
• Demâmînî, Bedruddin ve Sirâcuddin el-Bulkînî, el-İstidlâl bi’l-Ehâdîsi’n-Nebeviyyeti’ş-Şerîfe ‘alâ İsbâti’l-Kavâ‘idi’n-Nahviyye, thk. Riyad b. Hasen, ‘Alemu’l­Kutub, 1. Baskı, Beyrut, 1418/1998.
• Emîn, Ahmed, Zuhru’l-İslâm, Şeriketu Nevâbiği’l-Fikr, 1. Baskı, Kahire, 1430/2009.
• Ergüven, Şahabettin, “Endülüs’te Dil ve Nahiv Çalışmaları”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 12, 2007/2.
• Es‘ad, Abdulkerîm, el-Vasît fî Tarîhi’n-Nahvi’l-‘Arabî, Dâru’ş-Şurûk li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1. Baskı, Riyad, 1413/1992.
• Feccâl, Mahmud, el-Hadîsu’n-Nebevî fi’n-Nahvi’l-‘Arabî, Edvâu’s-Selef, 2. Baskı, Riyad, 1417/1997.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub, el-Bulğa fî Terâcimi Eimmeti’n-Nahv ve’l-Luga, thk. Muhammed el-Mısrî, Dâru’n-Neşr, 1. Baskı, Kuveyt, 1407.
• Güler, İsmail (ed.), İslam Medeniyetinde Dil İlimleri Tarih ve Problemler, İsam Yayınları, İstanbul, 2015.
• el-Hadîsî, Hadîce, Mevkifu’n-Nuhât mine’l-İhticâc bi’l-Hadîsi’ş-Şerîf, Dâru’r-Reşîd li’n-neşr, Bağdâd 1401/1981.
• Hafîze, Yahyavî, İshâmâtu Nuhâti’l-Mağrib ve’l-Endelus fî Te’sîli’d-Dersi’n-Nahviyyi’l-‘Arabî Hilâle’l-Karneyni’s-Sâdis ve’s-Sâbi‘ el-Hicriyyeyn, Menşûrâtu Mehberi’l- Mumâresâti’l-Lugaviyye, Cezayir, 2011.
• Heytî, Abdulkadir Rahim, Hasâisu Mezhebi’l-Endelusi’n-Nahvî Hilâle’l-Karni’s-Sâbi‘ el-Hicrî, Câmiatu Kâryûnus Yayınları, 2. Baskı, Bingazi, 1993.
• Hicâzî, Mahmûd Fehmî, Ususu ʿilmi’l-lugati’l-ʿArabiyye, Dâruʼs-Sekâfe liʼt-Tıba’a veʼn-Neşr, Kahire, 2003.
• Huseyn, Muhammed el-Hıdr, Dirâsât fi’l-‘Arabiyye ve Târîhihâ, el-Mektebu’l-İslâmî, Dımeşk, 1380/1960.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâleddin Abdullah b. Yusuf, Muğni’l-Lebîb ‘an Kutubi’l- E‘ârîb, thk. Abdullatîf Muhammed el-Hatîb, es-Silsiletu’t-Turâsiyye, 1. Baskı, Kuveyt, 1421/2000.
• Karapınar, Fikret, Anlatım Özellikleri Açısından Sahih-Hasen Rivayetler ve Mevzû Haberler, Adal Ofset, 1. Baskı, Konya, 2009.
• Matrûdî, İbrahim b. Süleyman, İhtiyârâtu Ebi’l-Hasen b. Dâi‘ en-Nahviyye, İmam Muhammed b. Su‘ûd Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Riyad, 1422/2001.
• Merrâküşî, İbn Abdulmelik, ez-Zeyl ve’t-Tekmile li Kitâbeyi’l-Mevsûl ve’s-Sıla, thk. İhsan Abbas, Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 1. Baskı, Tunus, 2012.
• Râfi‘î, Mustafa Sadık, Târîhu Âdâbi’l-‘Arab, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. Baskı, Beyrut, 1421/2000.
• Seyâlî, Cem‘ân, İ‘tirâdâtu İbnu’d-Dâi‘ en-Nahviyye fî Şerhi’l-Cumel ‘alâ İbn ‘Usfûr, Ummu’l- Kurâ Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mekke, 1415/1995.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahman, Buğyetu’l-Vu‘ât fî Tabakâti’l-Lugaviyyîn ve’n-Nuhât, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Dâru’l-Fikr, 2. Baskı, 1399/1979.
• _______, Hem‘u’l-Hevâmi‘ fî Şerhi Cem‘i’l-Cevâmi‘, thk. Abdulhamîd Hindâvî, el- Mektebetu’t-Tevfîkiyye, Mısır, ts.
• Tantâvî, Muhammed, Neş’etu’n-Nahv ve Tarîhu Eşheri’n-Nuhât, Dâru’l-Me‘ârif, 2. Baskı, Kahire, 1995.