NÛRİYYE DÂRU’L-HADİSİ VE İLKLİĞİ MESELESİ

Yıl 2017, Cilt: 22 Sayı: 2, 77 - 103, 01.12.2017

Ekrem Yücel

Öz

Bu makalede Nûriyye dâru’l-hadisi ve onun ilkliği meselesi ele alınmıştır. Dımeşk’te vücut bulan bu kurumun bânisi Türk tarihinin seçkin şahsiyetlerinden Nûreddin Mahmûd Zengi’dir. İnşa tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte 560’lı yıllarda kurulduğu tahmin edilmektedir. Mezkûr müesseseden önce, aynı adla açılan bazı yapıların varlığı tespit edilmiştir. Ancak bunlar şahsi çabaların neticesi olduğu için devamlılık gösterememiştir. Nûriyye dâru’l-hadisi ise devlet eliyle ve resmî olarak kurulduğu için devamlılığını sağlamıştır. Bu konudaki ilklik tartışması ile resmî hadis tedvininde evveliyetin Zührî’ye nispet edilmesi birbirine benzemektedir. Zührî’den önce hadisleri toplayan şahısların varlığına rağmen evveliyet ona nispet edildiği için dâru’l-hadis yaptırma konusunda da Nûreddin’e nispet edilmelidir. Nûriyye dâru’l-hadisinin meşihatlik makamına ilk olarak Tarîhu Dımeşk müellifi İbn Asâkir getirilmiştir. Kendinden sonra da bazı önemli simalar burada müderris olarak görev yapmıştır. Müderrislerin eserleri dikkate alındığında tarihçi-muhaddis kimliklerinin ön plana çıktığı görülmektedir. Sema ve kıraat kayıtlarına göre burada okunduğu tespit edilen bazı eserler mevcuttur. Bu eserlerin çoğunluğunu hadis metin kitapları oluşturmaktadır. Bunlar arasında Müslim’in el-Câmiu’s-Sahih’i ve Tirmizî’nin Sünen’i gibi önemli hadis kitapları da bulunmaktadır. Bu eserler dâru’l-hadisin müfredatı ve hadisçilerin gündemini takip etmede önemli görülmekle beraber kesin müfredat olarak kabul edilmesi mümkün değildir

Anahtar Kelimeler

Dâru’l-hadis, Nûriyye dâru’l-hadisi, Nûreddin Zengi, Hadis, Hadis Tarihi

Dar al-Hadith of Nuriyya and the Issue of Its Being First

Öz

In this article, being dealt with dar al-hadith of Nuriyya and the issue of its being first. The builder of this institution that constructed in Damascus is Nur ad-Din Zengi who is one of the distinguished person in Turkish history. Although the date of construction is unknown exactly, it is estimated to have been established in AH 560’s. Before this institution, the presence of some structures have been detected that known by the same name. However, these institutions could not continue their existence because they are the result of individual effort. Whereas dar al-hadith of Nuriyya has maintained its continuity because it was established by the state and officially. The discussion of the issue of its being first in this regard similar to the matter of being first person that attributed to Zuhri in official tadwin of hadith. In spite of the existence of persons that collected hadiths before Zuhri, it is attributed to him about being first person of tawvin of hadith. So, it should be attributed to Nur ad-Din in making dar al hadith. Ibn Asakir who written the history of Damascus Tarîhu Dımeşk was firstly assigned the lecturer in Nuriyya dar al-hadith. After him, also some important people served here as a lecturer. When the books of the lecturers are considered, it is seen that the identities of historian and muhaddith to be at the forefront. According to the records of sema and kıraat It is detected that there are some books, which are read here. The majority of these works constitute hadith textbooks. Among these, there are important hadith books such as al-Jamiu'sSahih of Muslim and Sunen of Tirmidhi. Although it is considered that these books are important for following the agenda of the muhaddiths and dār al-hadith curriculum, they cannot be regarded as definite curriculum

Anahtar Kelimeler

Dar al-Hadith, Dar al-Hadith of Nuriyya, Nur ad-Din Zengi, Hadith, History of Hadith

Kaynakça

• Atan, Abdullah Hikmet, Dâru’l-Hadis Müessesesinin Ortaya Çıkışı ve İlk Dönem Dımaşk Dâru’l-Hadisleri, MÜSBE, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1993.
• Bedrân, Abdulkâdir, Münâdemetü’l-Etlâl ve Müsâmeratü’l-Hayâl, Mec’meu’l-Arabî, Beyrut, 1986.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd, es-Sıhah, Dâru’l-Marife, Beyrut, 2012.
• Çelebi, Ahmed, İslam’da Eğitim Öğretim Tarihi, Trc. Ali Yardım, Damla Yayınları, İstanbul, 1983.
• Ebu Şâme (v. 665), Şihâbuddîn Abdurrahman b. İsmâîl b. İbrâhîm b. Osman el-Makdisî ed-Dımeşkî eş-Şâfiî, Kitâbu’r-Ravdateyn fî Ahbâri’d-Devleteyn en-Nûriyye ve’s- Salâhiyye, Thk. İbrâhîm Şemseddîn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2002.
• Ebu’l-Vefâ (v. 775), Muhyiddîn Ebi Muhammed Abdulkâdir b. Muhammed b. Muhammed b. Nasrullah b. Sâlim el-Kureşî el-Hanefî, el-Cevâhiru’l-Mudiyye fî Tabakâti’l- Hanefiyye, Thk. Abdulfettâh Muhammed el-Halû, Hicr, Cîze (Kahire), 1993.
• Gaytî (v. 981), Necmüddîn Ebu’l-Mevâhib Muhammed b. Ahmed, el-Ferâidu’l- Muntazama, AÜDTCF Kütüphanesi, İsmail Saib Sencer kısmı, No: 4384.
• Halıcı, Feyzi, “Çevgân”, DİA, İstanbul, 1993.
• Hatîb el-Hasenî, Muhammed Ebu’l Ferec, Dâru’s-Sünne Dâru’l-Hadisi’n-Nûriyye bi Dımeşk Târîhuha ve Terâcimu Şuyûhiha, İtina ve tamamlama, Muhammed Mucîr el-Hatîb el-Hasenî, Dâru’l-Beşâir, Dımeşk, 2002.
• İbn Balbân (v. 739.), Ali b. el-Balbân el-Fârisî, Sahîhu İbn Hıbbân bi Tertîbi İbn Balbân, Thk. Şuayb el-Arnaût, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, Trs.
• İbnü’l-Esîr el-Cezerî (v. 630), Ebu’l-Hasan Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdulkerîm b. Abdulvâhid, el-Kâmil fi’t-Târîh, Müracaat ve Tashih, Muhammed Yûsuf ed-Dakkâk, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
• _______, et-Târihu’l-Bâhir fi’d-Devleti’l-Atabekiyye, Thk. Abdulkâdir Ahmed Tuleymât, Dâru’l-Kütübi’l-Hadîse, Kahire, 1963.
• Kök, Bahattin, “Nureddin Zengi, Mahmûd” DİA, İstanbul, 2007.
• Kürd Ali, Muhammed, Hıtatu’ş-Şâm, Mektebetü’n-Nûrî, Dımeşk, 1983.
• Leder, Stefan; es-Savvâs, Yâsîn Muhammed; es-Sağarcî, Me’mûn, Mu’cemu’s-Semââti’d- Dımeşkiyye, el-Ma’hedu’l-Fransî li’d-Dirâsâti’l-Arabiyye, Dımeşk, 1996.
• Makrîzî (v. 845), Takiyuddîn Ahmed b. Ali, el-Mevâiz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hıtati ve’l-Âsâr Hıtatu’l-Makrîziyye, Thk. Medîha Şarkâvî ve Muhammed Zînehum, Mektebetü’l- Medbûlâ, Kâhire, 1998.
• Muhammed Edîb, Müntehabâtu’t-Tevarih li-Dımeşk, Dâru’l-Afaki’l-Cedide, Beyrut, 1979.
• Muhammed Muti’ el-Hafız, el-Mehâsinu’s-Sultâniyye fi Dâri’l-Hadîsi’n-Nûriyye, Dâru’l- Beyrutî, Dımeşk, 2006.
• Nuaymî (v. 978), Abdulkâdir b. Muhammed ed-Dımeşkî, ed-Dâris fî Târîhi’l-Medâris, Fihristleri Hazırlayan, İbrâhîm Şemseddîn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1990.
• Sallâbî, Ali Muhammed, ed-Devletu’l-Fâtımiyye, Müessesetü İkra, Kâhire, 2006.
• _______, ed-Devletü’z-Zengiyye, Dâru’l-Marife, Beyrut, 2007.
• _______, es-Sırâu Beyne Ehli’s-Sünne ve’r-Râfıda, Mektebetü’s-Sahâbe, el-İmârât, 2007.
• Subkî (v. 771), Tâceddîn Ebi Nasr Abdulvahhâb b. Ali b. Abdulkâfî, Tabakâtu’ş-Şâfiiyyeti’l- Kübrâ, Thk. Abdulfettâh Muhammed el-Halû ve Mahmûd Muhammed et-Tanâhî, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, y.y., 1964.
• Takkûş, Muhammed Süheyl, Târîhu’z-Zengiyyîn fi’l-Musul ve Bilâdi’ş-Şâm, Dâru’n-Nefâis, Beyrut, 1999.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü, “Kıraat ve Semâ Kaydı”, DİA, İstanbul, 2002.
• Ulebî, Ekrem Hasan, Hıtatu Dımeşk, Dâru’t-Tabba’, Dımeşk, 1989.
• Yücel, Ekrem, “Coğrafi Merkezleri Bakımından Dâru’l-Hadisler”, Anadolu’nun İslamlaşma Sürecinde Dâru’l-Hadisler Sempozyumu, (Çankırı 2012), Samsun, 2013.
• _______, Osmanlı Devri Dâru’l-Hadisleri ve Hadis Eğitimi, AÜSBE, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2012.
• Zehebî (v. 748), Şemseddîn Ebi Abdullah Muhammed b Ahmed b. Osman, Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtu’l-Meşâhîr ve’l-A’lâm, Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut, 2003.
• _______, Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, Thk. Şuayb el-Arnaût ve Muhammed Naîm Araksûsî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1983.