SALİH BABA DİVANI’NDA LAFZÎ HADİS İKTİBASLARI

Yıl 2017, Cilt: 22 Sayı: 2, 105 - 124, 01.12.2017

Murat Gökalp

Öz

Kutadgu Bilig, Atabetü’l-Hakâyık ve Divân-ı Hikmet misâli Türklerin İslâmiyeti kabulünden sonra ortaya konulan her dinî tasavvufî muhtevalı edebiyat mahsulü, içeriğinin zenginlik ve derinliğini, öncelikle iman ettiği dinin temel kaynaklarını kullanmak suretiyle elde etmiştir. Günümüze gelinceye kadar, bu hususiyet böyle devam etmiştir. Divan türü eserler, bunun en göz alıcı örnekleriyle doludur. Salih Baba 1846 - 1906-1907 , dinî tasavvufî Türk edebiyatına kazandırdığı Divan’ıyla alanın mümtaz şahsiyetleri arasında yerini almıştır. Divan’ının kerâmeten zuhura geldiğini de ifade etmek gerekir. Eserinde şairin, diğer divan şairleri gibi, dinin temel kaynağını teşkil eden Kur’ân-ı Kerim âyetlerini ve hadis-i şerifleri ya iktibas ya da telmih yoluyla kullanmış olduğu görülmektedir. Lafzî iktibas yoluyla kullandığı hadislerin, tasavvufî eserlerde hadis olarak meşhur olmalarıyla birlikte, geneli itibariyle hadis ilminin tenkid kriterleri cephesinden problem arzettikleri müşahede edilmektedir. Nitekim tenkid maksadıyla ya çok zayıf ya da mevzû/uydurma rivayetleri kaydeden eserlerde bu hadislere/sözlere yer verilmesi, bu gerçeğin de bir ifadesidir.

Anahtar Kelimeler

Salih Baba, Divan, İktibas, Telmih, Tasavvufî Hadisler

The Literal Hadith Citations in the Divan of Salih Baba

Öz

Kutadgu Bilig, Atabetu’l-Hakâyık and Divân-ı Hikmet gained their basic sources by using the principles of the religion with its substantiality and profoundness after the Turks accepted Islam with every kind of religious sufic literature. This peculiarity has lasted up to now. Works such as Divan are full of attractive examples of this. Salih Baba 1846 - 1906-7 is among the most distinguished characters with his Divan that he presented to the Turkish religious sufic literature. It is possible to express that the Divan he appeared with a miracle. Like the other divan poetry, the poet used the Koran and verses of the Koran that consist the basic sources of the religion in his works with the way of either quotation or reference. Although the hadiths that he used with the way of reference became popular in sufic works as the hadiths, they were observed to cause problems in the perspectives of the hadith science disapprobation criterions. This is the reality itself that he gave place to hadiths and make-up rumours in his works with the purpose of criticism.

Anahtar Kelimeler

Salih Baba, Divan, Quotation, Reference, the Sufic Hadiths

Kaynakça

• Abdulfettâh Ebû Gudde, Kıymetü’z-Zemeni inde’l-Ulemâ, Mektebetü’l-Matbû’âti’l- İslâmiyye, Onuncu Baskı, Beyrut, 2002.
• Aclûnî, Keşfu’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs ammâ İştehera mine’l-Ehâdîs alâ Elsineti’n-Nâs, I-II, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Birinci Baskı, Beyrut, 1997.
• Albayrak, Nurettin, “Bir Tasavvuf Şairi Olarak Tüfekçizade Salih Baba”, Mavera Aylık Edebiyat Dergisi, Yıl: 9, c. 9, Sayı: 109, (Ocak 1986), s. 8-10.
• Ali el-Kârî, el-Esrâru’l-Merfû’a fi’l-Ahbâri’l-Mevzû’a, thk. Muhammed Lutfî es-Sabbâğ, el- Kütübü’l-İslâmî, İkinci Baskı, Beyrut, 1986.
• Bilen, Mehmet, “Cami İmamlarının Hadis Bilgilerinin Mahiyeti Üzerine Tecrübi Bir Araştırma”, İslâmiyât, (Diyanet Özel Sayısı), c. IV, Sayı. I, Ankara, 2001, s. 73-88.
• Bilgin, Azmi, “Tasavvuf ve Tekke Edebiyatı”, İlmî Araştırmalar, Sayı: 1, (1995), s. 61-82.
• Cebecioğlu, Ethem, “Fakr”, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ağaç Kitabevi Yayınları, Beşinci Baskı, İstanbul, 2009.
• Coşkun, Menderes, Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2007.
• Doğan, Ahmet, “Sâlih Baba”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. XXXVI, İstanbul, 2009, s. 36- 37.
• _______, Sâlih Baba Hayatı ve Eserleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Birinci Baskı, Ankara, 1988.
• Güler, Zülfi, Divan Şiirinde Peygamber Hikâyelerine Telmihler, Malatya, 2006.
• Güzel, Abdurrahman, Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı El Kitabı, Akçağ Yayınları, Dördüncü Baskı, Ankara, 2009.
• Kara, Ömer, Dîvân Edebiyatının Dinî Kaynakları (Fuzûlî’nin Tevhid’i ve Neşâtî’nin Hilye-i Enbiyâ’sı, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, Birinci Baskı, İstanbul, 2016.
• Keleş, Reyhan, Divan Şiirinde Âyet ve Hadis İktibasları, Kitabevi, Birinci Baskı, İstanbul, 2016.
• Kuyumcu, Fehmi, Salih Baba Divanı (Râbıta-i Nakşi Hayalî), Gaye Matbaası, Ankara, 1979.
• Mâzenderânî, Mevlâ Muhammed Salih, Şerhu Usûli’l-Kâfî, thk. Seyyid Ali Âşûr, I-XII, İkinci Baskı, Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, Beyrut, 2008.
• Müslim, Sahîhu Müslim (thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî), Çağrı Yayınları, İkinci Baskı, İstanbul, 1992.
• _______, Sahîh-i Muslim ve Tercemesi, (trc. Mehmed Sofuoğlu), I-VIII, İrfan Yayınevi, İstanbul, 2003.
• Nebhânî, Yusuf b. İsmail, el-Envâru’l-Muhammediyye mine’l-Mevâhibi’l-Ledünniyye, Hakikat Kitabevi, İstanbul, 1988.
• Okudan, Rifat, “Hz. Peygamber’den İlk Yaratılan Şey Hakkında Rivayet Edilen Hadisler Işığında Hakikat-i Muhammediye”, VI. Kutlu Doğum Sempozyumu Isparta 21 Nisan 2003 (Tebliğler), Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, s. 165- 178.
• Özşenel, Mehmet, “İlk Yaratılan Varlık Konusundaki Rivayetler”, Divan, (1998/1), s. 171- 189.
• Pala, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Dokuzuncu Baskı, İstanbul, 2002, s. 460.
• Tâhir el-Cezâirî, Tevcîhü’n-Nazar ilâ Usûli’l-Eser, el-Matbaatü’l-Cemâliyye, Birinci Baskı, Mısır, 1910.
• Uludağ, Süleyman, “Ölüm”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. XXXIV, İstanbul, 2007, s. 37-38.
• _______, “Nefis”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. XXXII, İstanbul, 2006, s. 526-529.
• Uysal, Muhittin, Tasavvuf Kültüründe Hadis, Yediveren Yayınları, Birinci Baskı, Konya, 2001.
• Uzun, Mustafa, “Telmîh”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. XL, İstanbul, 2011, s. 408-409.
• Yardım, Ali, Mesnevî Hadîsleri (Tesbît ve Tahrîc), Damla Yayınları, İstanbul, 2008.
• Yeniterzi, Emine, Dîvan Şiirinde Na’t, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Birinci Baskı, Ankara, 1993.
• Yıldırım, Ahmet, “İlk Yaratılan Varlık Bağlamında Hadislerde Yaratılış Problemi”, Tabula Rasa, Yıl. 3, Sayı. 8, (2003), s. 163-180.
• _______, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Birinci Baskı, Ankara, 2000.
• Zerkeşî, et-Tezkira fi’l-Ehâdîsi’l-Müştehira, thk. Musta Abdulkâdir Atâ, Beyrut, 1986.