MİFTÂHÜ’L-FÜNÛN’UN MÜTERCİMİNİN KİMLİĞİ HAKKINDA BİR İNCELEME

Yıl 2017, Cilt: 22 Sayı: 2, 125 - 133, 01.12.2017

Mustafa Ülger

Öz

Batı dillerinden Türkçe’ye tercüme edilen ilk mantık kitabı olarak kabul edilen Miftâhü’l-Fünûn’un yazarının Pasqualle Galluppi olduğu hususunda ittifak vardır. Ancak mütercimin kimliği bugüne kadar tam olarak açıklığa kavuşturulabilmiş değildir. Mehmed Ali Aynî ve Muallim Cevdet Miftâhü’lFünûn’u tercüme edenin Çamiç Ohannes Efendi olduğunu kaydetmişlerdir. Kaynak göstermeden verilmiş olan bu bilgi, Ahmet Cevdet Paşa’nın şahitliği ile kesinlik kazanmaktadır. Katolik Ermeni cemaatine mensup bir Osmanlı vatandaşı olan mütercim Çamiç Ohannes Efendi, tercüman olarak başladığı devlet hizmetinde nazırlığa kadar yükselmiştir. Doğu ve Batı dillerini bilen, mali konulara vakıf ve iyi derecede mantık bilgisine sahip bir aydın ve bürokrattır

Anahtar Kelimeler

Miftâhü’l-Fünûn, Çamiç Ohannes, Pasquale Galluppi, Mantık

A Research About The Identıty Of Translator Miftâhü’l-Fünûn

Öz

There is an agreement that the first logic book which was translated into Turkish language from Western languages was Pasqualle Galluppi written by the author Miftâhü’l-Fünûn. However, the identity of the translator has not been clarified exactly so far. Mehmed Ali Aynî and Muallim Cevdet put forward that the one who translated Miftâhü’l-Fünûn was Sir Çamiç Ohannes. This information without showing any reference is validated with Ahmet Cevdet Pasha’s evidence. Starting as a translator in the government, an Ottoman citizen and the translator Sir Çamiç Ohannes, who belonged to the Catholic Armenian community, was promoted to the minister position. He is also an intelligent and bureaucrat who knows finance and logic well and eastern and western languages properly

Anahtar Kelimeler

Miftâhü’l-Fünûn, Çamiç Ohannes, Pasquale Galluppi, Logic.

Kaynakça

• Ahmed Lûtfî Efendi, Vak’a-nüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, c. X-XV, Haz. Münir Aktepe, Ankara, 1988-1993.
• Alada, Adalet Bayramoğlu, “Bir Erken Şehir Yönetimi Denemesi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, c. 43, S. 3, Ankara, 1988, ss. 135-142.
• Aynî, Mehmed Ali, “Türk Mantıkçıları”, Dârülfünûn İlahiyat Fakültesi Mecmuası, S. 10, Şehzadebaşı Evkâf Matbaası, 1928, ss. 49-64.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yay. Haz. Ahmet Kuyaş, İstanbul, 2002.
• BOA, A.AMD., nr73/2.
• Cevdet Paşa, Tezâkir, 40-Tetimme, Haz. Cavid Baysun, Ankara, 1991.
• Cündioğlu, Dücane, “Bir Mantık Kitabının Hikayesi”, Yeni Şafak, 8 Eylül 2002.
• Dadayan, Saro, Osmanlı’da Ermeni Aristokrasisi, İstanbul, 2011.
• Emiroğlu, İbrahim, Klasik Mantığa Giriş, Ankara, 2010.
• Gümüş, Musa, “Osmanlı Devleti’nde Kanunlaştırma Hareketleri, İdeolojisi ve Kurumları”, Tarih Okulu, S.XIV, İlkbahar-Yaz 2013, ss. 163-200.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal, Son Sadrazamlar, c. II, İstanbul, 1982.
• İpşirli, Mehmet, “Dersiâm”, DİA, c. 9, İstanbul, 1994, ss. 185-186.
• Kara, İsmail, Bir Felsefe Dili Kurmak, İstanbul, 2012.
• Kış, Salih, “Osmanlı Mali Denetiminden Bir Kesir: Divan-ı Muhasebat Reis-i Evveli ve Sanileri (1862-1908), Tarihin Peşinde-Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2011, Sayı:6, ss. 283-300.
• Köz, İsmail, “Modern Türk Düşüncesinde Mantık Çalımaları”, AÜİFD, S. 1, Ankara, 2002, ss. 135-169.
• Kuneralp, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922), İstanbul, 1999.
• Kuntay, Midhat Cemal, “Bir Ölümün Mânası”, Son Posta, 18 Ağustos 1950.
• _______, Namık Kemal, Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, c. II/2, İstanbul, 2010.
• Mermutlu, Bedri, “Miftâhü’l-Fünun’un Mütercimi Meselesi” U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:4, S.4, Bursa, 2003, ss. 53-60.
• Miftâhü’l-Fünûn, Takvîmhâne-i Âmire 1277.
• Miftâhü’l-Fünûn, Matbaa-i Âmire 1289.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. I-III, İstanbul, 1983.
• Pamukciyan, Kevork “Çamiç (Ohannes Efendi)”, İstanbul Ansiklopedisi, c. 7, Haz. Reşad Ekrem Koçu, İstanbul, 1965, s. 3705.
• Öner, Necati, “Tanzimattan Sonra Türkiyede İlim ve Mantık Anlayışı II”, AÜİFD, c. VII, Ankara, 1960, ss.131-177.
• _______, “Türkiye’de Mantık Çalışmaları”, Felsefe Dünyası, S. 6, Ankara, 1992, ss. 2-10.
• Şeker, Şemsettin, “Edebî Şahsiyetin Teşekkülünde Camii Derslerinin Rolü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 5, S. 22, Yaz 2012, ss.174-203.
• Tülücü, Süleyman, “Muallakât”, DİA, c. 30, İstanbul, 2005, ss. 310-312.
• Ülken, Hilmi Ziya, “Tanzimattan Sonra Fikir Hareketleri”, Tanzimat I, İstanbul 1940, ss. 757-775.
• _______, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul, 1992.