HADİSLERİN TEÂRUZUNDA SEM’ÂNÎ’NİN Ö. 489/1096 TAKİP ETTİĞİ TERCİH YÖNTEMLERİ

Yıl 2017, Cilt: 22 Sayı: 2, 153 - 176, 01.12.2017

Mehmet Sait Uzundağ

Öz

Hadislerin teâruzu problemi, ilk zamanlardan beri hadis alimlerini en çok uğraştıran konulardan biri olmuştur. Hadislerde görülen ihtilaf ve teâruzun tespiti, sebepleri ve çözümü için birçok metod geliştirilmiş, bu konuda özellikle fıkhi mezhepler kendi mezhebinin metodolojik usulüne uygun olarak farklı yaklaşımlar sergilemişlerdir. Sem’ânî, Hanefi mezhebine mensup olup daha sonra Şafii mezhebini tercih eden ve mütekellimîn metodunu iyi işleyen Tefsir, Hadîs, Fıkıh, Fıkıh Usûlü, Kelam, Arap Edebiyatı dallarında iyi bir eğitim alan, birçok alanda eserler ortaya koyan önemli bir usûlcüdür. Sem’ânî “Kavâtiu’l-Edille” adlı usûl kitabında Hadis Usulünün konularından biri olan muhtelifü’l hadis konusunu ele almış bulunmuş özellikle teâruz halindeki hadislerin anlaşılmasında kendi mezhebinin görüşleri doğrultusunda çeşitli tercih yöntemlerini kullanmıştır. Bu makalede Sem’ânî’nin takip ettiği tercih yöntemleri hakkında bilgiler verilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Teâruz, Usûlu fıkh, Tercih

Sem’ânî’s d. 489/1096 Methods Of Preferencing Of In The Case of Conflicting Traditions

Öz

The contradiction problem of the Hadiths has been recognized as one of the most controversial issues by Hadith scholars since the earliest times. Many methods have been developed for the determination, reasoning and solution of the controversy and contradiction in the Hadiths and particularly Fiqhi sects have different approaches in this topic in accordance with the methodology of their own sects. Sem’ânî is an important methodologist who were a member of Hanafi sect, later prefered Shafi’î sect, applied the method of mutakallimin and received a good education in the branches of Tafsir, Hadith, Fiqh, the methodology of Fiqh, Kalam, Arabic Literature as well as had works in several fields. He provided explanations about Mukhtalif al-Hadith, a topic of the methodology of the Hadith in his methodology book, named ‘Kavâti’ al-Adilla’ and he used various methods of preference especially in understanding of contradictory Hadiths in accordance with his sect's ideas. In this article, we will give information about the preference methods, followed by Sem’ânî.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Contradiction, the Metholodology of Fiqh, Preference.

Kaynakça

• Aydın, Nevzat, Derinin Tabaklanması Rivayetinin Sened Tenkidi Ve Domuz Derisinin Kullanımı Açısından Değerlendirilmesi, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi c. XV, Sayı 2, 2015 ss. 157-189.
• Aygün, Abdullah “Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer”, DİA, c. XXXVI, İstanbul, 2009.
• Bardakoğlu, Ali, “Delâlet”, c. IX, DİA, İstanbul, 1994.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl, el-Câmiu’s-Sahîh, I-VIII, Çağrı Yay. İstanbul, 1992.
• Buhârî, el-Câmiu’s-Sahîh (Mevsûatü’l-hadîsi’ş-şerîf: el-Kütübü’s-Sitte içinde), tahk.: Salih b. Abdülaziz b. Muhammed vd., Dârü’s-Selâm, Riyad, 1429/2008.
• Cassâs, Ahmed b. Ali er-Râzî, el-Fusûl fi’l-Usûl, I-IV Tahk. Uceyl Câsim en-Neşemî, Mektebetu’l-İrşâd, İstanbul, 1994.
• Cerrahoğlu, İsmail, “Abdullah b. Mes’ûd”, DİA, c. I.
• Çakan, İsmail L., Hadislerde: Görülen İhıtilaflar ve Çözüm Yolları Muhtelifü'l-Hadis ilmi, İslami Araştırmalar Vakfı Neşriyatı, İstanbul, 1982.
• Demirci, Selim, “Sahih Hadisler Arası Tercih Sebepleri Açısından Teşehhüd Rivâyetleri”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2016/2, c. 15, sayı: 30, ss. 396-397.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Es’as es-Sicistânî, es-Sunen, I-V, Çağrı Yay. İstanbul, 1992.
• Ebu Zehra, Ebu Hanife, DİB Yay., Ankara, 2005.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlügü, Rağbet yay., I. bsk., İstanbul, 1998.
• Erkmen, Sebahattin, Hanefî ve Şâfiî Usûlcülerin Sünnet Anlayışları (Debûsî ve Sem’ânî Örneği), Hitit Üniveristesi SBE, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çorum, 2013.
• Gündüz, Mehmet Sadık, İsâ b. Ebân’ın Sünnet Anlayışı, Fatih Ünv. SBE, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2015.
• İbn Hallikân, Ebû‘l-Abbas Şemseddîn Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtü’l-‘Ayân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân, I-VIII, nşr. İhsan Abbas, Beyrut, Dâru Sâdır, 1978.
• İbn Kesîr, el- Bidâye ve’n-nihâye, I-XXI, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin eTurkî, 1419/1998.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab, I-XVIII, Darü İhyai’t- Türâsil Arabi, Beyrut, ts.
• İbn Şühbe, Ebû‘s-Sıdk Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Ahmed İbn Kâdî, Tabakâtü’ş-Şâfiiyye, I-IV, nşr. Hâfız Abdülhalîm Han, Âlemü‘l-Kütüb, Beyrut, 1987.
• İbn Tağriberdî, Ebû‘l-Mehâsin Cemâleddîn Yusuf, en-Nucûmü’z-zâhira fî mülûki Mısr ve’l- Kâhire, I-XVI, thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin, Darü’l Kütübi’l İlmiyye, Beyrut, 1413/1912.
• İbn’ül-Esir el-Cezerî, en-Nihaye fi Garib’i-l Hadis, I-X, Thk. Ahmed b. Muhammed el- Harrat, Vizâretü Evkaf Ve Şuuni’d Dinyye, Katar, tsz.
• _______, Üsdul-ğâbe fî ma'rifeti's-Sahâbe, I-VIII, Darü’l-Kütbi’l İlmiyye, Beyrut, 1994.
• İbnü‘l-Cevzî, Ebû‘l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Alî Muhammed Bağdâdî, el- Muntazam fî tarîhi’l-mülûk ve’l-ümem, I-XIX, nşr. Muhammed Abdülkâdir Ahmed Ata, Mustafa Abdülkâdir Ata, Beyrut: Dârü‘l-Kütübi‘l-İlmiyye, 1992.
• İbnü‘l-Esîr, Ebû‘l-Hasan İzzeddîn, el-Lübâb fî tehzîbi’l-ensâb, I-III Bağdat, Mektebetü’l Müsenna, tsz.
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemâleddîn Abdürrahim b. el-Hasan, Tabakâtü’ş-Şâfiiyye, I-II, nşr. Kemal Yusuf el-Hut, Beyrut, Dârü‘l- Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Kanarya, Bayram, “İmam Şafii’nin “İhtilafu’l-Hadis” İsimli Eserinde Mutearız Hadisleri Çözme Metodolojisi”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, , c. IV, sayı: 8, 2012.
• Karacabey, Salih, Hadis Tenkidi, Hadislerin Hz. Peygamer’e Aidiyetini Belirleme Yolları, Bursa, 2013.
• Kazvînî, Ebû‘l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdülkerîm er-Râfiî, et-Tedvîn fî ahbâri Kazvîn, I-IV, nşr. Azîzullah Atâridî, Beyrut: Dârü‘l-Kütübi‘l-İlmiyye, 1987.
• Koca, Ferhat, “Mantûk”, DİA, c. XXVIII.
• Muslim, Ebu’l-Huseyn Muslim b. el-Haccâc, el-Câmius’-Sahîh, I-III, Çağrı Yay. İstanbul, 1992.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb, es-Sunen, I-VIII, Çağrı Yay. İstanbul, 1992.
• Önal, Beyza, Debûsî Ve Sem‘ânî’de Âhad Haber (Takvîmü’l-Edille Ve Kavâti‘u’l-Edille Çerçevesinde, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2016.
• Özaydın, Abdulkerim “Nizâmiye Medresesi”, DİA, XXXIII, İstanbul, 2007.
• Özmen, Ramazan, “İsâ b. Ebân'ın Hayatı Eserleri Ve Haberlerin Epistemolojik Değeri İle İlgili Bazı Görüşleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sy.12, 2008.
• Sem’ânî, Ebû‘l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed, Kavâtı‘u’l-edille fi’l-usûl, I-V, nşr. Abdullah b. Hâfız b. Ahmed el-Hakemî, Mektebetü‘t-Tevbe, Riyâd, 1998.
• Sem’ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerim b. Muhammed el-Mervezî, el-Ensâb, I-XII, nşr. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî, Haydarâbat: Dâiretü‘l-Maârifi‘l- Osmaniyye, 1980.
• Subhi es-Sâlih, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları terc: M. Yaşar kandemir, 6. Baskı, İstanbul, 1997
• Sübkî, Ebû Nasr Tâceddîn İbnü‘s-Sübkî Abdülvvehâb b. Ali b. Abdilkâfî, Tabakâtü’ş- Şâfiiyyeti’l-kübrâ, I-X, nşr. Mahmûd Muhammed Tanâhî, Abdülfettah Muhammed el-Hulv, Darü İhyai Kütübi’l Arabi, 1964.
• Şafiî, Ebu Abdullah Muhammed b. İdrîs, er-Risâle, tahk.: Ahmet Muhammed Şakir, Darü’- l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1358/1939.
• Tahhan, Mamûd, Teysîru Mustalahi’l-Hadis, et-Tab’aatu’s-Sâmine, Riyâd, 1987 Musannif, Ebû Bekir Hidâyetullah el-Merivânî el-Gurânî, Tabakâtü’ş-Şâfiiyye, nşr. Âdil Nüveyhiz, Dârü‘l-Âfâki‘l-Cedîde, Beyrut, 1982.
• Polat, Salahattin, Hadis Araştırmaları, İstanbul, 1997.
• Tahâvî, Şerĥu Müşkili’l-âŝâr, I-XVI, thk.. Şuayb el-Arnaût, Beyrut 1415/1994.
• Tartı, Nevzat, “Rüya Kültürü Ve Hadisçi Karizması”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, c. VI, s. 3, 2006
• Tekineş, Ayhan, “Muhtelifü’l-Hadîs”, DİA, c. XXXI, İstanbul, 2006.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre, es-Sünen, I-IV, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
• Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, Ankara, 1992
• Ünal, İsmail Hakkı, İmam Ebu Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu, DİB Yay., Ankara, 2012.
• Yaman, Ahmet “Abdullah b. Mes’ûd’un Hanefî Mezhebinin Oluşumundaki Rolü: Bir Genel Kabulün Buhârî ve Müslim Rivâyetleri Çerçevesinde Gözden Geçirilmesi”, Marife: Bilimsel Birikim, 2004, c. IV, sayı: 2.
• Yıldırım, Enbiya, “Hadislerin Teâruzunda Amidi'nin Takip Ettigi Tercih Yöntemleri”, Uluslararası Seyfuddin Amidi Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, 2009.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed, el-İber fî haberi men gaber, I-IV, nşr. Ebû Hacer Muhammed Zağlûl, Beyrut, Dârü‘l-Kütübi‘l-İlmiyye, 1985.
• _______, Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ, I-XXV, nşr. Şuayb el-Arnaut, Beyrut: Müessesetü‘r-Risâle, 1984.
• _______, Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhir ve’l-Âlâm, LIII, nşr. Ömer Abdüsselâm Tedmûrî, Dâru‘l-Kitâbi‘l-Arabî, Beyrut, 1992.
• Ziriklî, Hayreddin, A’lam, I-VIII, Dâru’l-ilm, 15. Baskı, Beyrut, 2002.