BABA İSHAK İSYANI’NIN ANADOLU SELÇUKLU TARİHİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

Yıl 2018, Cilt: 23 Sayı: 1, 73 - 91, 01.06.2018

Bahattin Keleş

Öz

Anadolu Selçuklu Devleti tarihindeki en büyük Türkmen ayaklanması olan ve 1240 yılında başlayan Baba İshak isyanı, Anadolu’da dar bir alana sıkışıp kalan ve yoksullaşan göçebe Türkmenler’in, II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in yönetimdeki bazı uygulamaları sebebiyle Baba İshak’ın çevresinde toplanması ve bu gruba Halep ve Antep yöresine sürgün edilmiş olan Harezm Türklerinin de eklenmesiyle gelişmiş ve Adıyaman ve Kâhta civarında başlayıp Malatya, Maraş, Sivas, Tokat ve Amasya’ya kadar yayılan dini görünümlü siyasi bir isyandır. II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in Baba İshak’ın üzerine asker göndermesi ve sonrasında Baba İshak’ın Amasya kalesi’nde asılarak öldürülmesi üzerine bu isyancı grup galeyana gelerek Amasya şehri ve halkına büyük zarar verdikten sonra, başkent Konya’yı tehdit etmeye yöneldiler. Kayseri’den sonra Kırşehir’e yönelen isyancılar Kırşehir yakınlarındaki Malya Ovası’nda Selçuklu ordusuyla karşılaştılar. Ordularına Frank askerlerini de dâhil eden Selçuklular, isyancıları burada mağlup edip isyanı bastırdılar. Bu bastırmaya rağmen, Anadolu Selçuklu Devleti askeri, siyasi ve ekonomik bakımdan zayıflamış, akabinde Kösedağ Savaşı’nda 1243 Moğollara yenilmiş ve Anadolu toprakları yavaş yavaş Moğol hâkimiyetine girmiştir. Baba İshak isyanının Amasya’ya ulaşması ve elebaşının burada asılması ve sonrasındaki olaylar Anadolu Selçukluları ve Amasya Tarihi açısından önemlidir. Bu konu, İbn Bîbî gibi dönemin ana kaynaklarından ve tetkik eserlerden faydalanılarak geniş bir şekilde ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Baba İshak İsyanı, Amasya, Anadolu Selçukluları, Türkmenler

The Role And Importance Of Baba Ishak Rebellıon In History Of Anatolian Seljuk

Öz

The Baba Ishak rebellion, the largest Turkmen uprising in the history of the Anatolian Seljuk State, started in 1240 is a religious-looking political rebellion which was occurred by that the nomadic Turkmen who were trapped in a narrow area in Anatolia and became impoverished, grouped around Baba Ishak because of some applications in the administration of Gıyaseddin Keyhüsrev II and by the inclusion of Harezm Turks who were exiled to Aleppo and Antep regions into this group and broke out in Adıyaman and Kahta regions and then spreaded to Malatya, Maras, Sivas, Tokat and Amasya. After Gıyaseddin Keyhüsrev II sent troops against Baba Ishak and later Baba Ishak was killed by hanging in Amasya, this rebellious group came to wrangle and threatened the capital city Konya after giving great damage to Amasya city and its people. After Kayseri, the rebels who went to Kırşehir met with the Seljuk army in the Malya Plain near Kırşehir. The Seljuks, including Frank soldiers into their armies, defeated the rebels here and suppressed the rebellion. Despite this suppression, the Anatolian Seljuk State was weakened by military, political and economic reasons, then defeated by the Mongols in the Kösedağ War 1243 and the Anatolian lands gradually entered the Mongol domination. The arrival of Baba Ishak rebellion to Amasya, the hanging of the chief here and the events afterwards are important in terms of the Anatolian Seljuks and Amasya. This subject will be studied in a wide way by taking advantage of the main sources on the period such as Ibn Bibi and later works

Anahtar Kelimeler

Baba Ishak Rebellion, Amasya province, Anatolian Sejuk State, Turkmen

Kaynakça

• Abu'l-Farac, Gregory, Abu'l-Farac Tarihi, (Çev. Ömer Rıza Doğrul),c. II, Ankara, 1987.
• Akdağ, Mustafa, Türkiye'nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, İstanbul, 1995.
• Aksüt, Hamza, Mezopotamya’dan Anadolu’ya Alevi Erenlerin İlk Savaşı (1240), Baba İshak, Ankara, 2006.
• Altuntaş, Halil- Şahin, Muzaffer, Kur'an-ı Kerim Meali, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara, 2006.
• Çamuroğlu, Reha, Tarih, Heterodoksi ve Babailer, İstanbul, 1992.
• Dalyan, Murat Gökhan, Başlangıçtan 1570 Yılına Kadar Adıyaman Tarihi, Reform Matbaası, Ankara, 2007.
• Donuk, Abdülkadir, Eski Türk Devletleri’nde İdari-Askeri Ünvan ve Terimler, İstanbul, 1988.
• Güngör, Erol,Tarihte Türkler, İstanbul, 1990.
• Hüsameddin, Hüseyin, (Yasar), Amasya Tarihi, c. II, İstanbul, 1327-32.
• İbn Bibi, Hüseyin b.Muhammed b.Ali El-Ca'feri Er-Rugadi, el-Evamirü'l-Alaiye fi'l-Umuri'l- Alaiye (Seçukname), c. II, (Haz. Mürsel Öztürk), Ankara, 1996.
• _______, Farsça Muhtasar Selçuknamesinden, Anadolu Selçuki Devleti Tarihi, (Çev. M. Nuri Gençosman), Ankara, 1941.
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, İstanbul, 2005.
• Koca, Salim ,”Türkiye Selçuklularında Ekonomik Politika”, Erdem Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, c. 8, S.23, s. 465-484.
• _______, “Dini İnançların ve Düşüncelerin Politik Amaçlarda Kullanılmasına Dair Selçuklu Devrinden İbret Verici Bir Örnek: Babailer Ayaklanması”, Gazi Türkiyat, Güz 2012/11, s. 11-38.
• Nizamu'l-Mülk, Siyasetname, (Haz. Mehmet Altay Köymen), Ankara, 1990.
• Ocak, Ahmet Yaşar , Babailer İsyanı, Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu'da İslam- Türk Heterodoksisinin Teşekkülü, İstanbul, 2011.
• _______, “Baba İshak”, DİA, c. IV, İstanbul, 1991, s. 368-369.
• Öngül, Ali, Selçuklular Tarihi II, Anadolu Selçukluları ve Beylikler, Manisa, 2007.
• Öztoprak, Fahrettin, Oğuzların İsyanı ve Babai Türkmenler, İstanbul, 2012.
• Rençber, Fevzi, Hakk Muhammed Ali Aşkı: Adıyaman Alevileri, Gece Kitaplığı, Ankara, 2016.
• Sakin, Orhan, Anadolu'da Türkmenler ve Yörükler, İstanbul, 2006.
• Sevim, Ali-Yücel, Yaşar, Türkiye Tarihi, Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi, Ankara, 1989.
• Sevim, Ali- Merçil, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset, Teşkilat ve Kültür, Ankara, 2014.
• Simon, Saint Quentin De, Bir Keşişin Anılarında Tatarlar ve Anadolu, (Çev. Erendiz Özbayoğlu), Antalya, 2006.
• Şapolyo, Enver Behnan, Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, Ankara, 1972.
• Tekin, Arslan, Selçuklu Tarihi, İstanbul, Nisan 2012.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul, 1993.
• _______, Selçuklular ve İslamiyet, İstanbul, 1971.
• _______, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul, 2010.
• _______, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, c. II, İstanbul, 2000.