VIII. ASIR OSMANLI ALİMLERİNDEN MUHAMMED B. MUSTAFA EL-AKKİRMÂNÎ VE BESMELE TEFSİRİ

Yıl 2018, Cilt: 23 Sayı: 1, 183 - 207, 01.06.2018

Süleyman Gür

Öz

Âlimler eskiden beri Kur’ân-ı Kerim’in bütününü, bir cüzünü, bir sûresini ya da bir âyetini açıklamak üzere çeşitli eserler kaleme almışlardır. Bu eserlerde üzerinde en çok durdukları konuların başında da “besmele tefsiri” gelmektedir. Kimileri besmeleyi eserlerinin mukaddimelerinde genişçe ele alırken, kimileri de konu ile ilgili müstakil risâleler yazmışlardır. Bunlardan biri de XVIII. yüzyıl Osmanlı ulemâsından aslen Kırımlı olan Muhammed b. Mustafa el-Akkirmânî’dir. Onun besmeleye dair risâlesi ilim ehlince dikkate alınmış ve onlarca yazma nüshası günümüze ulaşmıştır. Müellif bu eserde besmeleyi oluşturan kelimeleri tek tek ele almış ve özellikle dilsel tahlillere ve kelâmî açıklamalara ağırlık vermiştir. Bu makalede önce onun kısa hayat hikayesine yer verilecek ardından “besmele tefsiri” tahlil edilecektir

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Besmele, Akkirmânî, Osmanlı, Risâle

Eighteenth Century Ottoman Scholars Muhammed b. Mustafa al-Akkirmânî and his Tafsir of Bismillah

Öz

The scholars have always written books to explain the whole of the Qur'an, a sadness, a surah, or a verse. In these works, the most important topics on which they are mentioned are the tafsir of bismillah. Some of them widely explained the bismillah at the entrance of these boks, some of them wrote independent studies risala on the subject. One of them is that Ottoman scholar Muhammed b. Mustafa al-Akkirmânî who was originally a Crimean. His work on bismillah has been taken into consideration by scholars and dozens of manuscripts reachedup until now. The author in this work analyzed bismillah with addressing forming words one by one and especially gave place linguistic analysis and philosophical explanations. In this paper firstly, it will be mentioned about the life story then his work which named “tafsir of bismillah” will be analyzed

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Bismillah, Akkirmânî, Ottoman, Risalah.

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed, İsmail b. Muhammed el-Aclûnî, Keşfu’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs ammâ-ştehera mine’l-ehâdîsi alâ elsineti’n-nâs, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997.
• Akkirmânî, Muhammed b. Mustafa Hamid el-Kefevî, Ef’al-i İbâd ve İrâde-i Cüz’iyye Risâlesi, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1289.
• _______, Muntehab-ı İrâde-i Cüziyye Risâlesi, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1283.
• _______, Şerhu’l-besmele ve’l-hamdele ve’t-tasliye, Süleymaniye Kütüphanesi Düğümlü Baba Bölümü nr: 449.
• Alkan, Hasan, Akkirmânî’nin Hadis Şerh Metodu - Şerhu’l-Ehâdîsi’l-Erbaîn- Adlı Eseri Özelinde, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya, 2015.
• Altıparmak Ömer Faruk, Muhammed b. Mustafa Akkirmâni ve Eseri İklilü't-Terâcim, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1993.
• Bağdâdî, İsmail Paşa, Hediyyetü’l-ârifin esmaü’l-müellifin ve âsâru’l-musannifîn, tsh. Kilisli Rifat Bilge, İbnülemin Mahmûd Kemâl İnal, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1951.
• Bal, Mustafa, Muhammed bin Mustafa Akkirmânî ve İtikâdî Görüşleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gümüşhane, 2017.
• Bedir, Murteza, “Vikâyetü’r-Rivâye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), c. XLIII, ss. 106-108.
• Beydâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Envâru’-t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, thk., Abdülkâdir İrfan, Dâru’l-fikr, Beyrût, 1996.
• Bilge, Mustafa L., “Akkirman”, DİA, c. II, ss. 269-270.
• Bilgin, Orhan, “Ferâğ Kaydı”, DİA, c. XII, ss. 354-356.
• Bozyiğit, Ahmet, Akkirmânî’nin Felsefî Görüşleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2006.
• Buğda, Sadrettin, Muhammed bin Mustafa Akkirmânî ve Muhtasâr-u Muğni’l-Lebîb an Kütübi’l-Ea’rîb’in Edisyon Kritiği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2014.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ismâil b. Ibrâhim b. el-Mugîre b. Berdizbeh el-Cûfî el-Buhârî, Sahîhu’l-Buhârî, (Mevsûatü’l-Hadîsi’ş-Şerîf el-Kütübü’s-Sitteh), Dâru’s- Selâm, Riyad, 2008.
• Bursalı, Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, Matbaai Âmire, İstanbul, 1333.
• Can, Ali, “Ebû Saîd El-Hâdimî’nin Risâletü’l-Besmele Adlı Eserinde On Sekiz İlim Dalına Göre Besmele Yorumu”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 14, sayı: 1, 2012, ss. 1-73.
• Cemi, Mustafa, Burhanü'l-Müttekin Tercüme-i Hadis-i Erbain, Matbaa-i Şeyh Yahya, İstanbul, 1290/1873.
• Dağ, Neslihan, Muhammed b. Mustafa Akkirmâni’nin “İklilü’t-Terâcim” Adlı Eserinde Felsefî Kavramlar, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 2006.
• Dalkıran, Sayın, “Akkirmânî'nin İrade-i Cüziyye İle İlgili Risâlesi Ve Değerlendirilmesi”, EKEV Akademi Dergisi, cilt: 1, sayı: 2, Erzurum, (Mayıs 1998), ss 173-179.
• Duran, Gülnur, “Serlevha”, DİA, c. XXXVI, ss. 567-569.
• _______, “Tezhip”, DİA, c. XLI, ss. 63-65.
• Durmuş, İsmail, “Hasr”, DİA, c. XVI, ss. 392-393.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşas b. İshak b. Beşir, Süneni Ebû Dâvûd, (Mevsûatü’l-Hadîsi’ş- Şerîf el-Kütübü’s-Sitteh), Dâru’s-Selâm, Riyad, 2008. El-Fihrisü’ş-Şamil
• li’t-türasi’l-Arabiyyi’l-İslamiyyi’l-Mahdud, Mahdudatü’t-Tefsir
• Müessesetü Ali’l-Beyt, Amman, 1987.
• Hâdimî, Ebû Saîd, Risâletü’l-besmele, Âsıtâne, İstanbul, ts.
• http://katalog.ibb.gov.tr/Yordam01.htm
• http://ktp.isam.org.tr
• http://www.mkutup.gov.tr/
• http://www.yazmalar.gov.tr/
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid b. Mâce el-Kazvînî, Sünen-i İbni Mâce (Mevsûatü’l-Hadîsi’ş-Şerîf el-Kütübü’s-Sitteh), Dâru’s-Selâm, Riyad, 2008.
• Kabaktepe, Osman Nuri, Kadı Mîr Metni Üzerine Akkirmânî’nin İklîlü’t-terâcim’i, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 1997.
• Kallek, Cengiz, “İbn Cemâa”, DİA, c. XIX, ss. 394-395.
• Kaya, Mehmet, “Tefsir Ekolleri Perspektifinden Kur’an’ın Çok Boyutlu Yorumu: Besmele Örneği”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015/1, cilt: 14, sayı: 27, ss. 83-116.
• Kaya, Murat, Tanzimât’tan II. Meşrûtiyet’e Kadar (1839-1908) Matbu Türkçe Kur’ân-I Kerim Tercüme ve Tefsirleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2001.
• Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed, el-Îzâh fî ulûmi’l-belâğa, nşr. M. Abdülmün‘im Hafâcî, Kahire, 1400/1980
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemü’l-müellifîn, Müessesetü’r-Risâle, Dımeşk, 1957.
• Keita, Mahamadou, Akkirmânî'nin Şerhu Atbâki'l-Atbâk İsimli Eserinin Tahkiki, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimlar Enstitüsü, Antalya 2016.
• Kurtûbî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr, el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân, thk, Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Müessesetü’r-Risâle, Lübnân, 2006.
• Muhammed et-Tayyib el-İbrahîm, İ’rabu’l-Kur’âni’l-Kerim, Dâru’n-Nefâis, Lübnan, 2006.
• Öcal, Şamil, “Osmanlı Kelamcıları Eş’ari miydi?- Muhammed Akkirmâni’nin İnsan Hürriyeti Anlayışı” Dini Araştırmalar, Ankara, 1999, cilt: 2, sayı: 5, ss. 225-254
• Süreyya, Mehmed, Sicill-i Osmanî, Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmaniye, Sebil Yayınları, İstanbul, 1997.
• Teftâzânî, Sa’düddin Mes’ud b. Fahruddin Ömer b. Burhanüddin Abdillah el-Herevî el- Horâsânî, Muhtasaru’l-meânî, nşr. Hacı Ahmed Hulusi, Dersaadet, İstanbul ts.
• Tezcan, Tuğrul, “Besmele Şerhi ve Risâletü’n-Nûriyye’de Dâvûd Karsî’nin Tefsir Yöntemi”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, cilt: 5, sayı: 4, 2016 (Nisan Özel), s. 824-849.
• Toksöz, Hatice, “Muhammed Akkirmânî’nin Ta’rîfâtü’l-Fünûn ve Menâkıbü’l-Musannifin Adlı Eserinde Felsefî İlimler Algısı”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, İstanbul, 2013, sayı: 42, ss. 177-205.
• Vural, Mehmet, “Osmanlı‟da Felsefe ve Akkirmânî‟nin Felsefî Düşünceleri”, Söz ve Adalet Dergisi, sayı: 7, 2008, ss.115-120.
• Yakubovych, Mykhaylo M., “Muhammad al-Aqkirmani and his Iqd al-La’ali: The Reception of Ibn Sina in Early Modern Ottoman Empire”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, İstanbul, 2013, sayı: 41, ss. 197-217.
• Yıldız, İbrahîm, “Ebû İshâk ez-Zeccâc’ın Esmâ-i Hüsnâ ve Besmele Hakkında İki Eseri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24 (2015/1), ss. 33-64.
• Yıldız, Sâkıb, “Akkirmânî”, DİA, c. II, ss. 270.
• Yüksel, Yakup, “Beydâvî Tefsiri’nde Besmele Tahlili”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 14, sayı: 26, (2012/2) ss. 91-107.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kasım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed, el-Keşşâf ‘an hakâiķı gavâmizit’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-eķâvîl fî vücûhi’t-te’vîl, Dâru’l-Marife, Beyrut, 2009.