ŞEHRİSTÂNÎ ONTOLOJİSİNDE VARLIK ANLAYIŞI VE ALANLARI

Yıl 2018, Cilt: 23 Sayı: 2, 35 - 55, 01.12.2018

Halil Öztürk

Öz

Varlık, Kelâm’ın temel konuları arasında yer almaktadır. İslam düşünce tarihine bakıldığında özellikle Cüveynî ile Gazzâlî’nin başlatmış olduğu müteahhirîn dönemden itibaren eserlerde önemli bir yer edindiği görülmektedir. Dönemlere göre Kelâm ilminin konuları değişiklik göstermektedir. Mütekaddimîn dönemde en önemli mesele Allah’ın birliğini ve sıfatlarını ortaya koyma ve savunma iken felsefenin İslâm dünyasında yayılmasıyla birlikte Kelâm ilminin ilgi alanında da bir genişleme meydana geldi. Müteahhirîn dönemle birlikte varlık konusu kelâm’ın temel konuları arasına girdi. Felsefe de varlığa mutlak var olması noktasından yaklaşmakta ancak tamamen meseleyi ele alırken aklı hareket noktası almaktadır. Kelâm ise akılla beraber nakle de bağlı kalmaktadır. Böylece kelâm ilmi konusunu genişletmekle beraber felsefe gibi diğer ilimlerden farklı olarak meseleye yaklaşım tarzının farklılığını da ortaya koymaktadır. Kelamcıların varlık konusunu ele alma noktasında göstermiş oldukları hassasiyetin şüphesiz ki bir nedeni vardır. Şöyle ki kelamın ana esası tevhittir. Nübüvvet ve meâd gibi esaslar ise tevhidin içerisindedir. Tevhidi ispat etmenin yolu ise Allah’ın varlığının delillendirilmesine dayanmaktadır. Bu durumda Allah ve varlık diye iki kavramla karşılaşmaktayız. Allah’ın varlığını ispat edebilmek için ise varlığın araştırılması ve ispat edilerek ortaya konulması gerekmektedir. Bu çalışmada müteahhirîn döneminin çok yönlü âlimlerinden birisi olan Şehristânî’nin varlık anlayışını ortaya koymaya çalışacağız. Bunu da varlığın tanımı, kısımları ve varlıkla ilgili olan kavramlardan hareketle genel olarak izah edeceğiz

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Şehristânî, Varlık, Âlem, Nihâyetü’l-ikdâm, Musâraatü’l-felâsife

The Understanding Of Existence And Its Field In Şehristani’s Ontology

Öz

Existence is among the basic concepts of Kalam. When the Islamic intellectual history is considered, it is seen that especially it had an important place in the works as of the Muteahhirin Period, which was initiated by Cüveyni with Gazzali. The subjects of Kalam show variations in periods. The most important issue was showing and defending the unity of Allah and His attributes in the Mutekaddimin Period. When philosophy became common in the Islamic world, an expansion also occurred in the point of interest of Kalam. The existence concept was included in the basic issues of Kalam as of the Muteahhirin Period. Philosophy was interested in existence concept in the context of absolute existence; however, philosophy takes the mind as the starting point when it is dealing with this issue. Kalam, on the other hand, sticks to narration as well as the mind. Bo doing so, while Kalam expanded its sphere, it also showed the difference in its approach to the issue, which is different from other sciences like philosophy. The sensitivity of Kalam scientists when they are dealing with the existence concept surely had a reason; and the fundamental pillar of Kalam was Tawhid. The pillars such as Nubuvvat Prophecy and Mead are included in Tawhid. The way to prove Tawhid is to show evidence for the existence of Allah. In this case, we face two concepts as “Allah” and “existence”. To prove the existence of Allah, it is necessary that the existence is investigated and proven. In the present study, we will try to uncover the existence concept of Sehristani, who was one of the sophisticated scholars of the Muteahhirin Period. We will do this in general terms based on concepts like the definition of existence and its parts

Anahtar Kelimeler

Kalam, Sehristani, Existence, Universe, Nihayetu’l-iqdam, Musaraatu’l-felasife

Kaynakça

• Akarsu, Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 1979.
• Altıntaş, Hayrani, İbn Sina Metafiziği, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1985.
• Altıntaş, Ramazan, ‘’Mu’tezile: Önemli İsimler, Temel İlkeler, Ana Esaslar’’, Kelam El Kitabı, ed. Şaban Ali Düzgün, Grafiker Yayınları, Ankara, 2012.
• Âmidî, Seyfüddîn, Mantık, Felsefe ve Kelâm Terimleri Sözlüğü, çev. Bilal Taşkın, Osman Nuri Demir, İz yayıncılık, İstanbul, 2016.
• Arslan, Hulusi, Bozkurt, Mustafa, Sistematik Kelâm, TDV Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2016.
• Atay, Hüseyin, İbn Sina’da Varlık Nazariyesi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001.
• Atay, Hüseyin, Farabi ve İbn Sina’ya Göre Yaratma, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001.
• Bağdâdî, Abdulkâhir, el-Milel ve’n-nihal, thk. Albert N. Nader, Dâru’l-Meşrık, Beyrut, 1970.
• Bâkıllânî, Ebûbekir Muhammed, Kitâbu’t-temhid, nşr. Yusuf Mekârisî el-Yesûî, Mektebetü’ş- Şarkıyye, Beyrut, 1957.
• Beydâvî, Kâdî Ebû Said, Tavâli’u’l-envâr min metâli’i’l-inzâr, thk. Abbas Süleyman, Dâru’l- Ceyl, Beyrut,1991.
• Bolay, Süleyman Hayri, Aristo Metafiziği ile Gazzâlî Metafiziğinin Karşılaştırılması, MEB Yayınları, İstanbul, 1993.
• Câbirî, Muhammed Ali, Arap-İslâm Aklının Oluşumu, çev. İbrahim Akbaba, Kitabevi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2000.
• Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn, Lumau’l-edille, thk. F. Hüseyin Mahmud, Âlemü’l-Kütüb, 2. Baskı, Beyrut, 1987.
• Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn, Kitâbü’l-İrşâd, çev. A. Bülent Baloğlu ve diğerleri, TDV Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 2012.
• Çelik, Ahmet, ‘’Kelâm’da Muhalin Anlamı ve Değeriyle ilgili Yaklaşımlara Genel Bir Bakış’’, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 2016, sayı: 14/2, ss. 460-479.
• Ed-Dîb, Abdülazîm, ‘’Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. VIII, ss. 141-144, TDV Yayınları, Ankara, 1993.
• Erdemci, Cemalettin, Kelam İlmine Giriş, Dem Yayınları, İstanbul, 2015.
• Fahri, Macit, İslâm Felsefesi, Kelâmı ve Tasavvufuna Kısa Bir Giriş, çev. Şahin Filiz, İnsan Yayınları, 4. Baskı, İstanbul, 2008.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid, Felsefenin Temel İlkeleri-Makasıd el-felasife-, çev. Cemalettin Erdemci, Vadi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2002.
• Gölcük, Şerafettin, Toprak, Süleyman, Kelâm. Tekin Kitabevi, 4. Baskı, Konya, 1998.
• Goıchon, A. M, İbn Sînâ Felsefesi ve Ortaçağ Avrupasındaki Etkileri, çev. İsmail Yakıt, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1993.
• Heyet, Mu’cemu’l-mustalahati’l-kelamiyye, haz. İbrahim Rafaa, II cilt, Şebeketü’l-Fikr, Meşhed, 1949.
• Îcî, Adudiddîn, el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut, ts.
• Izutsu, İbrahim, İslam’da Varlık Düşüncesi, çev. İbrahim Kalın, İnsan Yayınları, İstanbul, 1995.
• İbn Haldun, Muhammed, Lubâbu’l-muhassal fi usûli’d-dîn, thk. Ahmed Ferid el-Mezidi, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2004.
• İbn Hazm, Muhammed b. Ali, el-Fasl-Dinler ve Mezhepler Tarihi-, çev. Halil İbrahim Bulut, 3 cilt, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul, 2017.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed, Metafizik Şerhi, çev. Muhittin Macit, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2004.
• İbn Sînâ, Ebû Ali, Kitabu’ş-Şifa: Metafizik,. çev. Ekrem Demirli, Ömer Türker, II cilt, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2004.
• İbn Sînâ, Ebû Ali, Kitabu’ş-Şifa: Fizik, çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli, II cilt, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2004.
• İbn Sînâ, Ebû Ali, İşaretler ve Tembihler, çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• İbn Sînâ, Ebû Ali, Dânişnâme-i Âlâî: Alâî Hikmet Kitabı, çev. Murat Demirkol, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul, 2013.
• İkbal, Muhammed, İslam’da Dini Düşüncenin Doğuşu, çev. N. Ahmet Asrar, İstanbul, ts.
• Karadaş, Cağfer, Kelam Düşüncesinde Evren ve İnsan, Emin Yayınları, Bursa, 2011.
• Karadeniz, Osman, ‘’Heyûlâ’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. XVII, ss. 294-295, TDV Yayınları, Ankara, 1998.
• Kutluer, İlhan, ‘’Halâ’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. VIII, ss. 221-225, TDV Yayınları, Ankara, 1997.
• Kutluer, İlhan, ‘’Cevher’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. VII, ss. 450-455.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr, Kitâbü’t-Tevhid-Açıklamalı Tercüme-, çev. Bekir Topaloğlu, İSAM Yayınları, İstanbul, 2016.
• Medkur, İbrahim, el-Mu’cemü’l-felsefî, el-Hey’etü’l-Âmme, Kahire, 1983.
• Neşşar, Ali Sami, İslâm’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu, çev. Osman Tunç, II cilt, İnsan Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2016.
• Olguner, Fahrettin, Üç Türk-İslam Mütefekkiri İbn Sina-Fahreddin Razi Nasıreddin Tusi Düşüncesinde Varoluş, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1985.
• Özdemir, Metin, Baktır, Mehmet, Sistematik Kelam, Turkuaz Hızlı Matbaa, Sivas, 2013.
• Râzî, Fahreddin, Esâsü’t-takdis, thk. Ahmed Hicazi es-Sekkâ, Mektebetü’l-Külliyeti’l- Ezheriyye, Kahire, 1986.
• Râzî, Fahreddin, Kelam’a Giriş [el-Muhassal], çev. Hüseyin Atay, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1978.
• Sâbûnî, Nûreddîn, el-Bidâye fî ûsûli’d-dîn, haz. Bekir Topaloğlu, DİB Yayınları, 5. Baskı, Ankara, 1995.
• Şehristânî, Abdülkerim, el-Milel ve’n-nihal, thk. Muhammed Seyyid Kîlânî, III cilt. 2. Baskı, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1975.
• Şehristânî, Abdülkerim, Nihâyetü’l-ikdâm fî usuli’d-din, thk. Ahmed Ferid el-Mezidi, Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2004.
• Şehristânî, Abdülkerim, Musaraatü’l-felasife: Filozoflarla Mücadele, çev. Aygün Akyol, Aytekin Özel, Litera Yayıncılık, İstanbul , 2010.
• Şehristânî, Abdülkerîm, Mes’ele fî isbâti’l-cevheri’l-ferd (Nihâyetü’l-ikdâm’ın sonunda), thk. Ahmed Ferid el-Mezidi, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2004.
• Topaloğlu, Bekir, Kelâm İlmi Giri, Damla Yayınevi, İstanbul, 2010.
• Topaloğlu, Bekir, İslam kelamcılarına ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı (İsbât-Vâcib), DİB Yayınları, 7. Baskı, Ankara, 1995.
• Topaloğlu, Bekir, Çelebi, İlyas, Kelâm Terimleri Sözlüğü, İSAM Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 2010.
• Tözluyurt, Mehmet,‘’Bolvadinli Yunuszâde Ahmed Vehbî’nin Bilgi ve Varlık Anlayışı’’, Bolvadin Araştırmaları 1, Eğitim Yayınevi, Konya, 2018, ss. 1147-1173.
• Uludağ, Süleyman, İslâm Düşüncesinin Yapısı Selef, Kelam, Tasavvuf ve Felsefe, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1979.
• Ülken, Hilmi Ziya, Varlık ve Oluş, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1968.
• Yavuz, Yusuf Şevki, ‘’Ahval’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara, 1998, c. II, ss. 190-192.
• Yavuz, Yusuf Şevki, ‘’Heyûlâ’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara, 1998, c. XVII, ss. 17: 295-296.
• Yazıcı, Muhammet, ‘’Sünnî Kelamcılara Göre Varlık Kategorileri’’, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Erzurum, 2007, sayı: 28, ss. 201-260.