BİR ULÛMU’L-KUR’ÂN KONUSU OLARAK NÜZÛLÜN HÜKMÜN SONRASINA KALMASI

Yıl 2018, Cilt: 23 Sayı: 2, 115 - 141, 01.12.2018

Muhammed Selman Çalışkan

Öz

Nüzûlün hükmün sonrasına kalması teahhuru’n-nüzûl ani’l-hukm , hakkında bir âyet bulunmamakla birlikte müslümanlar tarafından uygulanagelen bir hükmün/ibadetin, teşriinin çok sonralarına tekabül eden bir dönemde Kur’ân âyeti olarak indirilmesini ifade etmektedir. Nüzûlün teahhurundan bahseden ilk müellifin Suyûtî olduğu bilinmektedir. Suyûtî sonrasında da konu, çeşitli ulûmu’l-Kur’ân eserlerinin müstakil başlıklarında ele alınmıştır. Teahhuru’n-nüzûl başlığı altında, bir ibadetin meşruiyetini o ibadetle alakalı âyetin nüzûlü ile irtibatlandırmanın her zaman mümkün olmadığına dikkat çekilmektedir. Nitekim abdest İslâm’ın ilk dönemlerinde namaz ile meşru kılınmasına rağmen abdest âyeti Medine döneminin sonunda indirilmiştir. Cuma namazı da hicretten evvel Medineli müslümanlar tarafından kılınmakla birlikte bu namazı emreden âyet Medine döneminin ilk senelerinde nâzil olmuştur. Yine zekâtın sarf mahalleri Medine döneminin ilk yıllarından beri bilinip uygulandığı halde mesârif-i zekâtı tadat eden âyetin nüzûlü hicri dokuzuncu senededir. İslâm’a mahsus bazı hükümlerin, bunlarla alakalı metlüvv bir vahiy olmadan da uygulanmasına rağmen Kur’ân âyeti olarak inzâl edilmesi, hükmün Kur’ân’da tilavet edilmek suretiyle teyit, takrir ve ibkâsı şeklinde değerlendirilmiştir

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Ulûmu’l-Kur’ân, Nüzûl, Hüküm, Teahhur

The Issue of the Nuzūl Remaining Behind the Ḥukm as a Subject of ʿUlūm al-Qurʾān

Öz

Taʾakhkhur al-Nuzūl issue is a ḥukm that is applied by Muslims without relying upon any verse of the Qurʾān is to send down as a verse of the Qurʾān much later. The first person to talk about it is alSuyūṭī. After al-Suyūṭī, this topic was also discussed by other ʿulūm al-Qurʾān authors. The topic states two things: The first is that it may be wrong to associate the date of legitimation of a worship with the date on which the worship verse was sent down. The other is that it may be wrong to take the time of sending down a verse to the time when the worship mentioned in that verse is legitimized. As a matter of fact, wuḍūʾ ablution was ordered with prayer in the first years of Islam. However, the wuḍūʾ verse was sent down at the end of the Madīna period. The verse that ordered the Ṣalāt al-Jumʿah Friday prayer was sent down in the first years of the Madīna period. However, the Ṣalāt al-Jumʿah was prayed by the Muslims of Madīna before the Hijra. Similarly, the classes to which the zakāt would be given were known from the time when zakāt was legitimized. However, the verse in which these classes are mentioned was sent down in the 9th year of Hijrah. Therefore, some ḥukms of Islam were applied by Muslims without a verse being downloaded. The wisdom of the sending down a verse related to the applied ḥukm is that it becomes permanent because it is recited in the Qurʾān

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, ʿUlūm al-Qurʾān, Nuzūl, Ḥukm, Taʾakhkhur

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, nşr. Ahmed Muhammed Şakir, 20 Cilt, Dâru’l-Hadîs, Kahire, 1995.
• Âlûsî, Mahmud el-Bağdâdî, Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Sebi’l-Mesânî, 30 Cilt, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ts.
• Baktır, Mustafa, “İçki”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara, 2000, c. XXI, s. 458-462.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-sahîh, nşr. Muhibbüddîn el-Hatîb, 4 Cilt, el- Matbaatü’s-Selefiyye, Kahire, 1400/1980.
• Begavî, Hüseyin b. Mes‘ûd, Tefsîru’l-Begavî (Meâlimu’t-tenzîl), nşr. Muhammed Abdullah en-Nemr, 8 Cilt, Dâru Tîbe, Riyad, 1409/1989.
• Beyhakī, Ahmed b. Hüseyin, es-Sünenü’l-Kübrâ, nşr. Muhammed Abdulkadir Atâ, 11 Cilt, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
• Beyzâvî, Abdullah b. Ömer, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, nşr. Muhammed Abdurrahman, 5. Cilt, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ts.
• Bikā‘î, İbrahim b. Ömer, Nazmu’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver, 22 Cilt, Dâru’l-Kitâbi’l- İslâmî, Kahire, ts.
• Demir, Şehmus, “Kur’an’da Zekat Kavramının Etimolojik ve Semantik Analizi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 28, 2007, s. 9-30.
• Duman, Soner, “Zekât Ahkâmının Teşrî‘ Süreci”, Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları, ed. İsmail Kurt - Seyit Ali Tüz, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2017, s. 19- 44
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. El-Eş‘as es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvûd, Mektebetü’l-Maârif, Riyad, ts.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endelûsî, Tefsîru’l-bahri’l-muhît, nşr. Adil Ahmed Abdülmevcûd, 8 Cilt, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1993.
• Ebû Şehbe, Muhammed, el-Medhal li dirâseti’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’l-Livâ, Riyad, 1987.
• Erkal, Mehmet, “Zekât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara, 2013, c. XLIV, s. 197-207.
• Erkocaaslan, Recep, Hz. Âişe’nin Hayatı, Şahsiyeti ve Hz. Peygamber Sonrası İslâm Tarihindeki Rolü, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2016.
• Fayda, Mustafa, “Âişe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara, 1989, c. II, s. 201-205.
• Hâzim Saîd Haydar, Ulûmu’l-Kur’ân beyne’l-Burhân ve’l-İtkân, Dâru’z-Zemân, Medine, 1420/1999.
• Hâzin, Ali b. Muhammed el-Bağdâdî, Tefsîru’l-Hâzin (Lübâbu’t-te’vîl fî meâni’t-tenzîl), nşr. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin, 4 Cilt, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2004.
• Gül, Ali Rıza, “Kur’ân Ayetlerini Tarihlendirmede Nüzul Sebeplerinin Rolü”, Dinî Araştırmalar, c. 7/19, s. 191-220.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, 5 Cilt, Dâru’l-Haremeyn, Kahire, 1997.
• İbn Akīle el-Mekkî, ez-Ziyâde ve’l-ihsân fî ulûmi’l-Kur’ân, 10 Cilt, Câmiatü’ş-Şârika, Birleşik Arap Emirlikleri, 2006.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, 30 Cilt, Dâru’t-Tûnusiyye, Tunus, 1984.
• İbn Atıyye, Abdülhak b. Gālib el-Endelüsi, el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz, nşr. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed, 6 Cilt, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2001.
• İbn Cüzeyy, Muhammed b. Ahmed, et-Teshîl li ulûmi’t-tenzîl, 2 Cilt, Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1995.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, 10 Cilt, Mektebetü Nezâr Mustafa el-Bâz, Riyad, 1997.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali, Fethu’l-Bârî bi şerhi Sahîhi’l-İmâm Ebî Abdillah Muhammed b. İsmail el-Buhârî, nşr. Abdulkadir Şeybe, 13 Cilt, Riyad, 2001.
• ________, Ahmed b. Ali, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, nşr. Abdullah b. Abdilmuhsin, 16 Cilt, Merkezü Hecr, b.y., 2008.
• İbn Kesîr, İsmâil b. Ömer, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, 8 Cilt, Dâru Tîbe, Riyad, 1999.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd, Sünen, Mektebetü’l-Maarif, Riyad, ts.
• İbn Receb, Abdurrahman b. Receb el-Hanbelî, Ravâi‘u’t-Tefsîr (Tefsîru İbn Receb el- Hanbelî), nşr. Târık b. Avazullah, 2 Cilt, Dâru’l-Âsıme, Riyad, 2001.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa‘d, Kitâbu’t-Tabakâti’l-kebîr, Mektebetü’l-Hancî, Kahire, 2001.
• İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdillah, Ahkâmu’l-Kur’ân, 4 Cilt, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali, Nevâsihu’l-Kur’ân, nşr. Muhammed Eşref Ali, 2 Cilt, el- Câmiatü’l-İslâmiyye, Medine, 2003.
• ________, Abdurrahman b. Ali, Zâdü’l-mesîr fi ilmi’t-tefsîr, 9 Cilt, el-Mektebetü’l-İslâmî, ts.
• İbnü’l-Feres, Abdülmün‘im b. Abdürrahim el-Endelüsî, Ahkâmu’l-Kur’ân, nşr. Salâhuddîn Ebû Afîf, 3 Cilt, Dâru İbn Hazm, Beyrut, 2006.
• Karaman, Hayrettin, “Cuma Günü ve Namazı”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, c. 12/4, 1973, s. 213-238.
• Kāsımî, Muhammed Cemâleddîn, Tefsîru’l-Kāsımî (Mehâsinü’t-te‘vîl), nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, 17 Cilt, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, b.y., 1957.
• Kılıç, Ünal, “Hz. Peygamber Döneminde Zekât Uygulaması”, Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları, ed. İsmail Kurt - Seyit Ali Tüz, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2017, s. 45- 64.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed, el-Câmi‘u li ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mübeyyinu limâ tedammenehû mine’s-Sünneti ve âyi’l-Furkân, nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et- Türkî, 24 Cilt, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 2006.
• Maçin, Hasan, “Zekâtın Farziyetinin Kur’an’ın Nüzul Süreci Ekseninde Değerlendirilmesi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, c. 29, 2017, s. 347-367.
• Mahmudov, Elşad, “Zâtüsselâsil Seriyyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara, 2013, c. XLIV, s. 153-154.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed, en-Nüket ve’l-uyûn, nşr. Abdülmaksud b. Abdürrahim, 6 Cilt, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ts.
• Mukātil b. Süleyman, Tefsîru Mukātil b. Süleyman, nşr. Abdullah Mahmud Şehhâte, 5 Cilt, Müessesetü’t-Tarîhi’l-Arabî, Beyrut, 2002.
• Müslim b. Haccâc, Sahîhu Müslim, nşr. Muhammed Fuad Abdulbaki, 3 Cilt, Dâru’l-Hadîs, Kahire, 1991.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer, en-Nâsih ve’l-mensûh, el-Mektebetü’l-Allâmiyye, Mısır, 1938.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb, Sünenü’n-Nesâî, Mektebetü’l-Maârif, Riyad, ts.
• Nesefî, Abdullah b. Ahmed, Tefsîru’n-Nesefî (Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl), nşr. Yusuf Ali Büdeyvi, 3 Cilt, Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, Beyrut, 1998.
• Özkuyumcu, Nadir, “Nadîr (Benî Nadîr)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara, 2006, c. XXXII, s. 275-276.
• Pusmaz, Durak, Mekki Surelerde Ahkâm Ayetleri, Huzur Yayınevi, İstanbul, 2012.
• Râzî, Muhammed b. Ömer, Mefâtîhu’l-gayb, 32 Cilt, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1981.
• Reşîd, İmâdüddîn Muhammed, Esbâbu’n-nüzûl ve eseruhâ fî beyâni’n-nusûs, Dâru’ş-Şihâb, b.y., 1999.
• Sa‘lebî, Ahmed, el-Keşf ve’l-beyân (Tefsîru’s-Sa‘lebî), nşr. Ebû Muhammed b. Âşûr, 10 Cilt, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, 2002.
• Suyûtî, Celaleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr, ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr, Merkezu Hecr li’l-Buhus ve’d-Dirasati’l-Arabiyye ve’l-İslamiyye, Kahire, 2003.
• ________, Celaleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr, el-İklîl fî istibâti’t-tenzîl, nşr. Esad Trabzonî el-Hüseynî, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• ________, Celaleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, 7 Cilt, Vizâretü’ş- Şuûni’l-İslâmiyye, ts.
• ________, Celaleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr, Esbâbu’n-nüzûl (Lübâbu’n-nukūl fî esbâbi’n- nüzûl), Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut, 2002.
• Şâfi‘î, Muhammed b. İdris, el-Ümm, nşr. Rıfat Fevzi Abdülmüttalib, 11 Cilt, Dâru’l-Vefâ, b.y., 2001.
• Şener, Abdulkadir, “Abdest”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara, 1988, c. I, s. 68-70.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali, Fethu’l-Kadîr el-câmiu beyne fenneyi’r-rivayeti ve’d-dirâyeti min ilmi’t-tefsir, nşr. Abdurrahman Umeyre, 5 Cilt, Dâru’l-Vefâ, ts.
• Şinkītî, Muhammedü’l-Emîn b. Muhammed, Edvâu’l-beyân fî îzâhi’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân, 9 Cilt, Dâru âlemi’l-Fevâid, ts.
• Şirbînî, el-Hatîb, es-Sirâcü’l-münîr, 4 Cilt, el-Matbaatü Bûlâk, Bûlâk, 1285/1868.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed, el-Mu‘cemü’l-kebîr, nşr. Hamdi Abdülmecîs, Mektebetü İbn Teymiyye, Kâhire, ts.
• ________, Süleyman b. Ahmed, el-Mu‘cemu’l-evsat, nşr. Târık b. Avazullâh - Abdülmuhsin b. İbrahim, 10 Cilt, Dâru’l-Haremeyn, Kahire, 1995.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân, nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, 26 Cilt, Dâru Hicr, ts.
• Ünal, İsmail Hakkı, “Es‘ad b. Zürâre”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara, 1995, c. XI, s. 352.
• Vâhidî, Ali b. Ahmed, Esbâbu’n-nüzûl, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut, ts.
• ________, Ali b. Ahmed, et-Tefsîru’l-vasît (el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’ân), nşr. Âdil Ahmed Ebdü’l- Mevcûd vd., 4 Cilt, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1994.
• Vehbe Zuhaylî, et-Tefsîru’l-münîr fi’l-akîde ve’ş-şerîa ve’l-menhec, 17 Cilt, Dâru’l-Fikr, Dımeşk, 2009.
• Yıldırım, Ömer Faruk, “Teyemmüm Kıssasının Tarihi ve Âyetinin Sebeb-i Nüzûlü Üzerine - Hz. Âişe’nin Gerdanlığını Düşürmesinin Mükerrerliği Bağlamında-“, Hadis Tetkikleri Dergisi, c. VIII/2, 2010, s. 107-127.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl, nşr. Adil Ahmed Abdülmevcud, 6 Cilt, Mektebetü’l-Ubeykân, Riyad, 1998.
• Zerkeşî, Muhammed b. Abdillah, el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân, 4 Cilt, Dâru’t-Türâs, Kahire, ts.