BAZI ÖZELLİKLERİ AÇISINDAN KIRAAT VE HADİS İLMİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2019, Cilt: 24 Sayı: 1, 29 - 60, 01.06.2019

Mustafa Taş

Öz

Kur’an İlimleri arasında kıraat ilminin müstesna bir yeri vardır. Başta tefsir, resmu’l-mushaf ve vakf-ibtida olmak üzere Kur’an belağatı, îcâzı vb. ilimlerle müşterekleri ve kuvvetli irtibatı vardır. Hadis ise Hz. Peygamber’in Kur’an gerçeklerini açıklamak, onları anlatmak veya te’kid etmek veya Kur’an’ın sadece işaretle yetindiği konuları iyice belirtmek tafsil veya Kur’an’ın belli bir hüküm koymadığı hususları dini bir hükme bağlamak için söylediği sözlere, fiillere ve takrirlere denir. Bu çalışmada kıraat ve hadis ilimlerini konu, yöntem, metot gibi bazı yönlerden karşılaştırılması yapılmış yine on kıraat imamı hakkında cerh-ta‘dîl imamlarının değerlendirmelerine ve bu imamların hadis rivayeti konusundaki görüşlerine yer verilmiştir. Böylece İslam ilim geleneğinde, İslam’ın temel referans metinlerini inceleyen iki önemli ilim dalı arasındaki ilişkiyi ortaya koymak hedeflenmiştir

Anahtar Kelimeler

Temel İslam Bilimleri, Kıraat, Kıraat İmamları, Hadis, Cerh-Ta‘dîl, Değerlendirme

The Comparison Between The Sciences of Recitation and Hadith in Terms of Some Features

Öz

The science of recitation has a distinct place in Koran Sciences. Firstly, It has got the common and strong contacts with the sciences such as Koran’s rhetoric, laconical, especially gloss, resmu’l-mushaf and vakf-ibtida. Hadith is said to the statements that The Prophet said to explain the facts of Koran, to tell and to certify them, or to state properly the subjects that Koran did them with the indication details or to put the manners, that Koran did not put any certain provisions, into the religious provision. In this study, the comparison of Recitation and hadith sciences was made in some aspects such as the subject, method and technique, and the evaluations about jarh ta’dil imams related to ten recitation imams and the evaluations about their hadith rumors were included. Thus, it was aimed to reveal the relationship between two important sciences which reviews the main reference texts of Islam in Islamic science tradition

Anahtar Kelimeler

Main Islamic Sciences, Qıraah, Qıraah Imam, Hadith, al Jarh at Ta’dil, Evaluation.

Kaynakça

• Abdulfettâh el-Kâdî, el-Budûru’z-zâhire fi’l-kıraati’l-aşri’l-mütevâtire, Dâru’l-kütübi’l- Arabî, Beyrut ts.
• Akdemir, Mustafa Atilla, Kıraat İlmi Eğitim ve Öğretim Metotları, İFAV. Yayınları, İstanbul 2015.
• Altıkulaç, Tayyar, “Ebû Amr”, DİA., İstanbul 1994, c. X, ss. 94-97.
• ________, “Ebû Ca‘fer”, DİA., İstanbul 1994, c. X, s. 116.
• ________, “Halef b. Hişâm”, DİA., İstanbul 1997, c. XV, s. 237.
• ________, “Hamza b. Habîb”, DİA., İstanbul 1997, c. XV, ss. 511-513.
• ________, “İbn Âmir”, DİA., İstanbul 1999, c. XIX, s. 309.
• ________, “İbn Kesîr”, DİA., İstanbul 1999, c. XX, ss. 131-132.
• ________, “Kisâî”, DİA., İstanbul 2002, c. XXVI, ss. 69-70.
• _________, “Nâfî‘b. Abdurrahman”, DİA., İstanbul 2006, c. XXXII, ss. 287-289.
• _________, “Ya‘kûb el-Hadramî”, DİA., İstanbul 2013, c. XLIII, ss. 282.
• Âşıkkutlu, Emin, Hadiste Ricâl Tenkidi: Cerh ve Ta‘dîl İlmi, MÜİFAV. Yayınları, İstanbul
• ________, “Cerh ve Ta‘dîl”, DİA., İstanbul 1993, c. VII, s. 394.
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İFAV. Yayınları, İstanbul 2009.
• Bayraktutan, Osman, “Kıraatlerin Tevatürü Bağlamında Tenkid Meselesi”, İlahiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 2, Aralık 2014, ss.
• _________, “Tevatür Kavramını Kullanan İlimler”, İlahiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 11, Haziran 2019, ss. 91-135.
• Birışık, Abdulhamit, Kıraat İlmi ve Tarihi, Emin Yayınları, Bursa 2014.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhim el-Cu‘fî, el-Câmi‘u’l-müsnedi’s- sahîhi’l-muhtasar min umûri Resûlillâhi sallallahü ‘aleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih, thk. Şu‘ayb Arnaût vd., er-Risâletu’l-âlemiyye, Beyrut 1432/2011.
• ______, Kitâbu’t-Târîhi’l-kebîr, thk. Mustafa Abdulkadir Atâ, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 2008/1429.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, TDV. Yayınları, Ankara 2011.
• Çakan, İsmail Lütfi, Anahatlarıyla Hadis, Ensar Neşriyat, İstanbul 2009.
• _____, Hadis Usulü, İFAV. Yayınları, İstanbul 2009.
• ______, Hadis-Sünnet Üzerine Tartışmalar ve Değerlendirmeler, İFAV. Yayınları, İstanbul 2015.
• Çetin, Abdurrahman, Kur’an Okuma Esasları, Emin yayınları, Bursa 2009.
• _____, Yedi Harf ve Kıraatlar, Ensar Neşriyat, İstanbul 2013.
• _____, “Kur’an Kıraatlarına Yönelik Oryantalist Yaklaşımlar”, Marife, Yıl: 2, Sayı: 3, kış 2002, ss. 65-106.
• Çollak, Fatih, Hafs Rivayetiyle Gelen Muhtelif Vecihler ve Hüccetleriyle Asım Kıraati, Üsküdar Yayınevi, İstanbul 2006.
• Dağ, Mehmet, Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım, İstanbul: İSAM. Yayınları, 2011.
• ___, “Kıraat İlminin Akademik Serencamı -Araştırma Mantığı ve Biçimi Üzerine-”, Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 17, Sayı: 56 (Yaz 2013), ss. 311-324.
• ____, “Kıraat İlminde Şaz Kavramı -Kavramın Anlamsal Dönüşümü ve Gerçek Anlamının Tespitine Dair-”, Marife Dinî Araştırmalar Dergisi, Yıl. 7, Sayı. 2, Güz 2007, ss. 85-112.
• Demirci, Muhsin, Kur’an Tarihi, İFAV. Yayınları, İstanbul 2016.
• _______, Tefsir Usulü, İFAV. Yayınları, İstanbul 2012.
• Ebû Şâme, Abdurrahman b. İsmâîl b. İbrâhim, İbrâzu’l-me‘anî min hirzi’l-emânî fi’l- kıraâti’s-seb‘, thk: İbrahim Atve İvaz, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Kahire 1402/1981.
• Eren, Mehmet, Hadis İlminde Ricâl Bilgisi ve Kaynakları, İSAM. Yayınları, İstanbul 2012.
• Gülle, Sıtkı, “Kıraatlerde Tevatür Olgusu”, Tarihten Günümüze Kıraat İlmi, Uluslararası Kıraat Sempozyumu, DİB. Yayınları, Ankara 2015, ss. 71-77.
• Gürler, Kadir, “Cerhin Gıybet Olup Olmadığı Yönündeki Tartışmalara Eleştirel Bir Katkı”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi IV, 2004, S. 3, ss. 33-48.
• Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit Hatîb el-Bağdâdî, el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye, thk. Zekeriyya Umeyrât, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 2012/1433.
• Hâyik, Mus‘ab b. Atâullah, el-İmâmu’l-Buhârî ve menhecuhu fi’l-cerh ve’t-ta‘dîl, Fehresetu Mektebetu’l-Melik Fahd el-Vataniyye, Riyad 2009/1430.
• Hebdân, Muhammed b. Abdullah ed-Derârî’l-meknûne fi’l-emâkini’l-mensûre, Dâru’l- ‘âsıme, Riyad 1995/1416.
• Humeysî, Abdurrahman b. İbrâhim, Mu‘cemu ulûmi’l-hadîsi’n-nebevî, Dâru İbn Hazm, Cidde ts.
• Itr, Nûreddin, Usûlü’l-cerh ve’t-ta‘dîl ve ilmu’r-ricâl, Tab‘atun muvesseâ, Dımeşk 1427/2007.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris, Kitâbu’l-cerh ve’t-ta‘dîl, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1953/1372.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed İbn Hacer el-Askalânî, Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi nuhbeti’l-fiker, thk. Abdullah b. Dayfullah er- Ruhaylî, Riyad 2001/1422.
• _________, Takrîbu’t-tehzîb, thk. Muhammed Avvame, Dâru’l-kalem, Beyrut 1991/1411.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî, Kitâbu’s-sikât, thk. Seyyid Şerefüddîn Ahmed, Dâiretu’l-me‘arifi’l-Osmaniyye, 1973/1393.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem el-Ifrikî, Lisânu’l-Arab, Dâru-sadr, Beyrut ts.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkî, Şerhu ileli’t-Tirmizî, thk. Nûreddîn Itr, Dâru’l- melâh ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el- Bağdâdî, et-Tabakâtu’l-kübra, Dâru Sadr, Beyrut 1968.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf, Muncidu’l-mukriîn ve mürşidu’t-tâlibîn, nşr. Ali b. Muhammed el- Umrân, Mekke 1419.
• ___________, Ğayetü’n-nihâye fî Tabakâti’l-kurrâ, nşr. Gotthelf Bergstraesser, Dâru’l- kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 2006/1421.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî, Mukaddimetu İbnü’s- Salâh, thk. Nûreddîn Itr, Dâru’l-fikr, Dımeşk 2012/1433.
• Karaçam, İsmail, Kıraat İlminin Kur’an Tefsirindeki Yeri, İFAV. Yayınları, İstanbul 2013.
• ________, Kur’an’ı Kerîm’in Nüzûlü ve Kırâati, İFAV. Yayınları, İstanbul 2016.
• ________, Kur’an Tilavetinin Esasları, İFAV. Yayınları, İstanbul 2018.
• Karahan, Abdullah, Hadis Râvilerinin Güvenilirliği, Sır Yayıncılık, Bursa 2005.
• Kannûcî, Ebî’t-Tayyib es-Seyyid Sıddık Hasan Hân, el-Hıttâ fî zikri sıhâhi’s-sitte, thk. Ali Hasan el-Halebî, Dâru’l-ceyl, Beyrut ts.
• Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Saîd b. Kâsım ed-Dımaşkî, Kavâ‘idu’t- tahdîs min funûnî mustalâhil-hadîs, thk. Muhammed Behcet el-Baytâr, Dâru’n-nefâis, Beyrut 1987/1407.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdillah Hacı Halîfe, Keşfu’z-zunûn an esâmi’l kütübi ve’l- fünûn, Dâru ihyai’t-turâsi’l-Arabi, Beyrut ts.
• Kılıç, Mustafa, Kıraat-Tefsir İlişkisi Zemahşerî Örneği, İFAV. Yayınları, İstanbul 2015.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri, İslâm Düşüncesinde Hadis Metodolojisi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2000.
• Koçyiğit, Talat, Hadis Istılahları, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1980.
• Köktaş, Yavuz, Hadîs Tarihi ve Usûlü, STS. Yayınları, Ankara 2015, s. 258-269.
• Maşalı, Mehmet Emin, Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi, OTTO, Ankara 2016.
• Okiç, M. Tayyip, Tefsir ve Hadis Usulünün Bazı Meseleleri, Nun Yayıncılık, İstanbul 1995.
• Ömer, Talâl, “Lemhetun min kavâ‘idi’l-muhaddisîn fi’l-cerh ve’t-ta‘dîl”, Mecelletun el- mecme‘u’l-fıkhi’l-İslâmî, Yıl 2, S. 3, Mekke 1989/1409.
• Önen, Hacı, Kıraat Tarihi ve Kıraat Farklılıklarının Kur’an Tefsirine Etkisi, Rağbet Yayınları, İstanbul 2017.
• Özafşar, Mehmet Emin, Hadis İlmine Giriş, Dem Yayınları, , İstanbul 2009.
• Özbek, Ömer, “İbnü’l-Cezerî’nin Kıraatlerin Mütevatirliği Meselesine Bakışı”, Bilimnâme, XXXVI, 2018, 2, ss. 555-586.
• Pilgir, Muhammed, Kıraat İlminde İsnad Meselesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
• Polat, Salahattin, “Mütâbaat”, DİA., İstanbul 2006, c. XXXII, ss. 180-181.
• Ragıb el-İsfehânî, Ebü’l-Kasım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal, el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’an, tah: Muhammed Seyyid Geylânî, Dârul-Ma‘rife, Beyrut ts.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdulkâdir, Muhtâru’s-sıhâh, Dâru’l-ma‘rife, Beyrut 2014/1435.
• Sarı, Mehmet Ali, “Âsım b. Behdele”, DİA., İstanbul 1991, c. III, ss. 475-476.
• Subhî Sâlih, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, çev. M. Yaşar Kandemir, İFAV., İstanbul
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş- Şâfiî, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’an, Haz. Şuayb el-Arnavut-Mustafa Şeyh Mustafa, Müessesetu’r-risâle, Beyrut 2008/1429.
• Şeref el-Kudât, Yeni Bir Yöntemle Hadîs İlimleri ve Usûlü, çev: Halil İbrahim Doğan, Ensar Neşriyat, İstanbul 2018.
• Tahhân, Mahmûd, Teysîr Mustalahi’l-Hadîs, Mektebetu’l-me‘arif, Riyad 1996.
• Taşköprüzâde, Ahmed b. Mustafa, Miftâhu’s-sa‘ade ve misbâhu’s-siyâde fî mevdu‘ti’l- ulûm, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1985/1405.
• Turhan, Halil İbrahim, Ricâl Tenkidinin Doğuşu ve Gelişimi, İFAV. Yayınları, İstanbul 2015.
• Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDV. Yayınları, Ankara 2018.
• Ünal, Mehmet, “Kıraat Kriterleri Bağlamında Kıraatlerin Tevatürü Meselesi ve Şia’nın Buna Bakışı”, Milel ve Nihal, İnanç-Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt. 8, Sayı 3, Aralık 2011, ss. 77-114.
• Yücel, Ahmet, Hadis İlminde Tenkit Terimleri ve İlgili Çalışmalar, İFAV., İstanbul 1998.
• _____, Hadis Usûlü, İFAV. Yayınları, İstanbul 2013.
• Yüksel, Ali Osman, İbn Cezerî ve Tayyibetü’n-neşr, İFAV. Yayınları, İstanbul 1996.
• Zebîdî, Zeynuddin Ahmed bin Ahmed Abdillatif, Sahih’i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, trc. Ahmed Naim, DİB. Yayınları, Ankara: 1987, s. 101. (Tecrîd Mukaddimesi).
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman et-Türkmânî el- Fârikî ed-Dımaşkî, Ma‘rifetu’l-kurrâi’l-kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-‘asâr, thk. Tayyar Altıkulaç, İSAM. Yayınları, İstanbul 1995.
• ______, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, thk. Şu‘ayb el-Arnaût vd., Müessesetu’r-risâle, Beyrut 1983/1403.
• _______, “Zikru men yu‘temedu kavluh”, Erbe‘u resâil, haz. Abdulfettâh Ebû Gudde, Haleb: Mektebü’l-matbû‘ati’l-İslâmiyye, 1990/1410.
• _________, el-Mûkizâ fi ilmi mustalahi’l-hadis, thk. Abdulfettâh Ebû Gudde, Mektebetü’l-matbu‘âti’l-İslâmiyye, Haleb 1985.
• Zerkânî, Menâhilu’l-irfân fî ulûmi’l-kur’an, Mısır trs.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî, el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’an, Dâru’l-ma‘rife, Beyrut 1376/1957.