FARKLI LİTERATÜRLERDE FEZÂİLÜ’L-KUR’ÂN RİVAYETLERİNİN KULLANIMI

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 1, 201 - 223, 30.06.2021

Saliha Türcan

Öz

Kur’an’ın bütününün yahut sûre ve ayetlerin faziletinden haber veren rivayetler, başta tefsirler olmak üzere hadis ve ulûmu’l-Kur’ân eserlerinde farklı bağlamlarda nakledilmiştir. Hicrî üçüncü asırdan itibaren de bu rivayetleri toplama amacıyla Fezâilü’l-Kurân adında müstakil eserler te’lif edilmeye başlanmıştır. Sözü edilen farklı literatürlerde yer verilen fezâilü’l-Kur’ân’ın kapsamı, fezâilü’l-Kur’ân rivayetlerinin türü, muhtevası ve istihdam biçiminde farklılıklar söz konusudur. Görülen farklılıklarda farklı bilgi alanlarının temel yöntem ve bakış açılarının etkisi bulunmaktadır. Tefsirlerin aksine hadis, müstakil fezâilü’l-Kur’ân ve ulûmu’l-Kur’ân eserlerinde sened kullanımının değişen oranlarda yaygın olması ve mevzû rivayetlerin azlığı belli ölçüde sıhhat kaygısıyla hareket edildiğini göstermektedir. Yine tefsirlerden farklı olarak hadis ve müstakil fezâilü’l-Kur’ân eserlerinde fezâilü’l-Kur’ân’ın kapsamı Kur’an’ın bütününün veya sûre ve ayetlerin faziletinden haber veren rivayetlerle sınırlı tutulmamıştır. Bu eserlerde tefsir usûlü, tefsir tarihi ve Kur’ân tarihine ilişkin bilgileri içeren rivayetler de fezâilü’l-Kur’ân kapsamında nakledilmiştir. Ulûmu’l-Kur’ân eserlerinde ise bahsedilen konular farklı başlıklar altında ele alınmış, fezâilü’l-Kur’ân’ın kapsamı genişletilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Fezâilü'l-Kurân, tefsir literatürü, Hadis Literatürü

Kaynakça

• Akpınar, Ömer Faruk. “Fezâilü’l-Kur’ân Edebiyatı”. İSTEM 9/17 (2011), 177-194.
• Akpınar, Ömer Faruk. “İlk Fezâilü’l-Kur’ân Eserlerinden Bir Örnek: İbnu’d-Durays’ın Fezâilü’l-Kur’ân’ı”. Marife, 10/ 2, (Güz 2010), 171-190.
• Asilbek, Abduganiev. “Mâverâünnehir Hanefî Hadis Âlimlerinden Ebü’l-Abbâs el-Müstağfirî ve Hadis İlmindeki Yeri”, Oş Devlet Ünıversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Dergisi 24 (2018), 105-135.
• Avcı, Seyit. “Hadis Kaynaklarına Göre Kur’an’ın Faziletleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 17 (2011), 539-552.
• Babanzâde, Ahmed Nâim. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1976.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-. el-Câmî‘ li ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi‘. thk. Mahmûd et-Tahhân. Riyad: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1983.
• Beydâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullah b. Ömer el-. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1418.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-. Menâkibü’ş-Şâfiî. thk. es-Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 1390/1970.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil el-. el-Câmi‘u’s-Sahîh. thk. Muhammed Züheyr. y.y.: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422.
• Bulut, Ali. Ebû Ubeyd Kâsım b. Sellâm’ın Kitâbu Fezâili’l-Kur’ân’ı -Bir Kavram ve Eser İncelemesi-. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Cârullah, Abdüsselam b. Salih b. Süleyman. Fezâilü’l-Kur’ân’il-Kerîm. y.y.: Câmiatü’l-Melik Suûd-Külliyetü’l-Muallimîn, 1429/2008.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 2015.
• Ceylan, Hanifi. “Ebû Bekr Ca’fer b. Muhammed el-Firyâbî (v. 301/913) ve Hadis İlmindeki Yeri”. Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2015), 229-248.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdirrahman b. el-Fazl ed-. es-Sünen. thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. Suudi Arabistan: Dârü’l-Muğnî, 1412/2000.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûd- Muhammed Kâmil. Beyrut: el-Dâru’r-Risâleti’l ‘Âlemiyye,1430/2009.
• Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân. Kitâbü’l-mecrûhîn mine’l-muhaddisîn. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. Suudi Arabistan: Dâru’s-Samîî, 1420/2000.
• Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed el-Imâdî. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• Erul, Bünyamin. “Übey b. Kâ‘b” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/272-274. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah el-. el-Medhal ilâ kitâbi’l-iklîl. thk. Fuâd Abdülmun‘im Ahmed. İskenderiye: Dâru’d-Da‘ve, t.y.
• Hatiboğlu, İbrahim, “Müstağfirî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/108-109. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed el-. Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. thk. Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1415. İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed el-Menârü’l-münîf fi’s-sahîh ve’d-da‘îf. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-Matbu‘âti’l-İslâmiyye, 1390/1970.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer b. Kesîr el-Kuraşî ed-Dımeşkî, Tefsîrü’l-Kur’ân’il-Azîm. thk. Muhammed Hüseyin Şemsüddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419. İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünen, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. y.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, t.y.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abdilhalîm. Mecmûatü’l-fetâvâ. thk. Enver el-Bâz Âmir el-Cezzâr. y.y.: Dârü’l-vefâ, 1426/2005.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abdilhalîm. Minhâcu’s-sünne. thk. Mahmud Reşad Sâlim. Suudi Arabistan: Câmiatü’l- İmâm Muhammed b. Su‘ûd el-İslâmiyye, 1406/1986.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abdilhalîm. Mukaddime fî usûli’t-tefsîr. Beyrut: Dâru mektebeti’l-hayât, 1490/1980.
• İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdirrahman. Ulûmu’l-hadîs. thk. Nûreddîn Itr. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l Mu’âsır, 1406/1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-Mevzû‘ât. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye,1386/1966.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Funûnü’l-efnân fî ‘uyûni ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Beşâir. 1408/1987.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, t.y.
• Kanarya, Bayram, Fedâilu’l-Kur’ân Rivayetlerinin Sıhhati ve Bu Rivayetlerin Oluşturduğu Kur’an Tasavvuru. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Kandemir, M. Yaşar, “Nesâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/563-565. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kâtip Çelebi, Keşfu’z‐zünûn an esâmi’l‐kütübi ve’l‐fünûn. Bağdat: Mektebetü’l-müsennâ, 1941.
• Kurtûbî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Ahmed Berdûnî ve İbrahim Atfiş. Kahire: Dârul- Kütübi’l-Mısriyye,1384/1964.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay. (Abdülfettâh Ebû Gudde’nin ta‘lîki) el-Ecvibetü’l-Fâdila li’l-esileti’l-âşirati’l-kâmile. Beyrut: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 3. Basım, 1994.
• Muhâsibî, Ebû Abdillah el-Hâris el-. Fehmü’l-Kur’an ve Me‘ânîhi. thk. Hüseyin el-Kavtelî. Beyrut: Dâru’l-Kindî, 1398.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• Müstağfirî, Ebü’l-Abbâs Ca‘fer b. Muhammed b. el-Mu‘tez el-. Fezâilü’l-Kur’ân. thk. Ahmed b. Fâris es-Selûm. y.y.: Dâru İbn Hazm, 2008.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb en-. thk. Hasan Abdul Mun‘im Şelbî. es-Sünenü’l-Kübrâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Râzî, Ebü’l-Fazl Abdurrahmân b. Ahmed b. el-Hasen b. Bündâr er-. Fezâilü’l-Kur’ân ve Tilâvetihî. thk. Dr. Âmir Hasan Sabri, y.y.: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye,1415/1994.
• Sa‘lebî, Ahmed b. İbrahim es-. el-Keşf ve’l-Beyân an tefsîri’l-Kurân. Cidde: Dâru’t-Tefsîr, 1436/2015.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasen Alemüddîn Alî b. Muhammed b. Abdissamed es-. Cemâlü’l-kurrâ ve kemâlü’l-ikrâ, thk. Dr. Mervan el-Atıyye ve Dr. Muhsin Harabe. Beyrut: Dâru’l-Meymûn, 1418/1997.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed es-. Bahru’l-Ulûm. thk. Ali Muhammed Mu’avvid, Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Zekeriya Abdulmecîd en-Nûtî. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l- İlmiyye, t.y.
• Sezgin, Fuat, Târîhu’t-türâs el-arabî, çev. Muhammed Fehmî el-Hicâzî. y.y.: Câmi‘atü’l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1991.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân es-. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. y.y.: el-Heyetül-Mısriyye, t.y.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân es-. Miftâhu’l-cenne fi’l-İhticâc bi’s-sünne. Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 1409/1989.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân es-. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi takrîbi’n-nevevî. thk. Ebû Kuteybe Muhammed el-Fâryâbî. y.y.: Dâru Tayyibe, t.y. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ et-. Sünen. thk. Beşşar Avvad Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Tüccar, Zülfikar. “Kâsım b. Sellâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/244-246. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Türcan, Saliha. Rivayet Tefsiri Geleneğinin Dönüşümü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl, thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l- ma‘rife, 1382/1963.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Muhammde b. Amr ez-. el-Keşşâf an hakâikı gavâmizi’t-tenzîl, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1407.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdullah ez-. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. y.y.: Dâru İhyâi-Kütübi’l-Arabiyye, 1957.