Kur'an'da Havf ve Reca' Kavramlarına Semantik Bir Yaklaşım

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 2, 195 - 225, 31.12.2021

Sibel Kaya

Öz

Bu makalede, Kur’an’ın sıklıkla atıfta bulunduğu havf (kaygı) ve reca’ (ümit) kavramları incelenmiştir. Amacımız bu kavramların semantik bir analizini ortaya koymak ve ilâhî kitapta bu kavramların hangi anlam çerçevesine sahip olduğunu tespit etmektir. Kur’an bütünlüğünde havf terimi çoğunlukla kaygı/endişe anlamında geçmektedir. Havf teriminin haşyet, ru‘b, rahbe, rav’, işfak, feza‛, heybet, vecs, vecel, vikâye kavramları ile ilişkili yönleri bulunmaktadır. Dini hususlarda yaşanan korkular süreklilik taşıdığında bu, kaygı durumunu ifade eder ki bunun bir mümin için faydalı tarafları söz konusudur. Nitekim sürekli bir zihin hali olarak kaygılar insanda, takvâ/sakınma, adalet, sıdk, vera/kaçınma, iffet gibi erdemleri ortaya çıkarmaktadır. Ancak Kur’ânî bakış açısı, insanın sürekli bir zihin hali olarak kaygı durumunun korku, hüzün ve darlık/dayk gibi duygulara dönüşmeden yaşanması gerektiği yönündedir. Kur’an’da sıkça ele alınan ümit/reca’ kavramı ise edilgen bir ruh haline değil, insanın bilinçli ve birtakım gerekleri yerine getirdikten sonra anlam bulan, bir anlamda hak edilen bir duyguya işaret etmektedir. Emel ve tama kavramları Kur’an’da reca’nın ilişkili olduğu kavramlardır. Bu doğrultuda çalışmamız, havf ve reca’ kavramlarının semantik analizini ortaya koymakta ve Kur’an’da bu kavramların hangi bağlamlarda ele alındığını incelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Kur'an, Havf, Reca', Kaygı, Korku, Ümit

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mucem’ul-Müfehres li Elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâri’l-Kitabü’l- Mısır.
• Abdülcebbâr, Kâdî. el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, thk. İbrahim Medkur, Mustafa es-Sekâ, Mahmud Muhammed Kasım, Muhammed Ali en-Neccâr ve Ebû’l-Vefâ el-Ğanimî. Kahire: el-Müessesetü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme, 1965.
• Askerî, Ebu Hilal. Arap Dilinde ve Kur’an’da Farklar Sözlüğü (el-Furûq fi’l-Luğa), çev. Veysel Akdoğan. İstanbul: İşaret Yayınları: 2009.
• Aslan, İbrahim. “Kadı Abdülcebbar’da ve Kierkegaard’da Korkunun Teolojisi,” Felsefe Dünyası. 51 ( 2010), 186-211.
• Atay, Hüseyin. Arapça-Türkçe Lügat. 2. Cilt. Ankara: Atay Kardeşler Yayınevi, 1964.
• Bağdâdî, Abdulkahir. Ehl-i Sünnet Akâidi. trc. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 2016.
• Bilgi, İsmail Hilmi. Kur’an’a Göre Korku. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2000.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi, 19. Basım, 2002.
• Düzgün, Şaban Ali. Allah, Tabiat ve Tarih: Teolojide Yöntem Sorunu ve Teolojinin Meta- Paradigmatik Temelleri. Ankara: Lotus Yayınevi, 2005.
• Düzgün, Şaban Ali. Sarp Yokuşun Eteğinde İnsan. Ankara: Lotus Yayınları, 2012.
• Fazlur Rahman. Ana Konularıyla Kur’an. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu, 2005.
• Fîruzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Yakûb. Besâir Zevi’t-Temyîz fî Letaifi’l-Kitabi’l-Aziz. tahk. Muhammed Ali en-Neccar. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1963.
• Freud, Sigmund. Endişe. çev. Leyla Özcengiz. İstanbul: Dergah Yayınları, 1992. 93.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. Mizan’ul-ahlak (Ahlak Ölçüleri). çev. Ahmet Arslantürkoğlu. İstanbul: Sağlam Kitabevi, 1974.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. Zübdet’ül-İhya. haz. Muhammed Cemaleddin el-Kasımî. çev. Ali Özek. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, 1973.
• Geçtan, Engin. İnsan Olmak. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1999.
• Gezgin, Ali Galip. “Eşanlamlılık Bağlamında Kur’an’da ‘Korku’ İfade Eden Kelimeler Üzerine Analitik Bir Değerlendirme”. İslami Araştırmalar Dergisi, 16/1 (2003), 38-62.
• Güler, İlhami. İman Ahlak İlişkisi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
• Heidegger, Martin. Varlık ve Zaman. çev. Kaan H. Ökten, İstanbul: Agora Kitaplığı, 2008.
• Horney, Karen. Çağımızın Nevrotik Kişiliği. çev. Selma Koçak. Ankara: Doruk Yayınları, 2003.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dini ve Ahlaki Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. Ankara: Pınar Yayıncılık, 2012.
• İbn Faris, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriya. Mu’cemu’l-Mekayısı’l-Lüga. tahk. Abdu’s-Selâm Muhammed Hârûn. Beyrut: 1991.
• İbn Sa’d, Muhammed Ebû Abdillah. et-Tabakâtü’l-kübrâ, Beyrut, 1985.
• İbn-i Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisan’ul- Arab. thk. Ali Mühenna (Beyrut: Daru’l-Fikr, 1994.
• İsfahânî, Râgıb. İslam’ın Ahlaki İlkeleri (ez-Zeri’a ilâ mekârimi’ş-şerî’a). çev. Abdi Keskinsoy. İstanbul: Kalem Yayınevi, 2003.
• İsfahânî, Râgıb. Müfredât Kur’an Kavramları Sözlüğü. çev. Yusuf Türker. İstanbul: Pınar Yayınları, 2007.
• Kara, Mustafa. “Havf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/528-531. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Karakuşçu, M. Nail. Genel Psikoloji ve Normal Davranışlar. Ankara: Çelik Yayınları, 1988.
• Karaman, Fikret-Canbulat, Mehmet. Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Hz. Musa Kıssasında Korku Fenomeni,” Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 1 (2008), 101-148.
• Kavşut, M. Sait. “İnsan: Teolojik Antropoloji,” Mâturîdî’nin Düşünce Dünyası. ed. Şaban Ali Düzgün. 218-276. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 2011.
• Kierkegaard, Soren. Ölümcül Hastalık Umutsuzluk. çev. M. Mukadder Yakupoğlu. Ankara: Doğubatı Yayınları, 2010.
• Kindî, Üzüntüden Kurtulmanın Yolları. eşr. ve çev. Mustafa Çağrıcı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1998.
• Köksal, Asım. Mekke Dönemi Hz. Muhammed ve İslamiyet, İstanbul: Şamil Yayınevi, 1981.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân, thk. Ahmed Vanlıoğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2006.
• Nesefî, Ebu’l-Mu’în Meymûn b. Muhammed. Tabsıratü’l-Edille fî Usûlu’d-Dîn. Thk. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Öztürk, Resul. “Kelâmî Açıdan Ümitsizlik (Yeis) ve İman-Amel İle İlişkisi,” Ekev Akademik Dergisi, 12/34 (2008) 43-56.
• Râzi, Fahruddîn. Mefâtihu’l-Gayb. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• Sarıçam, İbrahim. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Schulz, Walter. Çağdaş Felsefede Kaygı Sorunu. çev. Nasuh Barın. İstanbul: Metis Yayınları, 1991.
• Steiner, George. Heidegger. çev. Süleyman Sahra. Ankara: Hece Yayınları, 2003.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Yıldırım, Emine Taşçi. İslâm Felsefesinde İnayet: İbn Sînâ Örneği. Ankara: Gece Kitaplığı, 2020.