İnanç Gelişimi Kuramı: Bilişsel Gelişime İçerik Boyutu Eklemek Mümkün mü?

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 2, 27 - 45, 31.12.2021

Üzeyir Ok

Öz

İnanç gelişimi kuramı dindarlık biçimlerini anlamak için kapsamlı bir kuram geliştirmiştir. Bu kurama bağlı olarak ta özellikle Hristiyan geleneğinde bir takım inanç tarzları ölçüm çalışmaları olmuştur. Bununla birlikte inanç gelişimi kuramı dindarlık konusunda bilişsel şemalara yaptığı vurgu kadar dini içeriğe yani dini bağlılığın gelişimine vurgu yapmamıştır. Buna bağlı olarak kuramda içerik bakımından bazı inanç tarzları işlenememiştir. Bu çalışmada inanç gelişimi kuramına bilişsel boyutun yanında bir de bağlılık boyutu eklenerek kuram genişletilmiştir. Akabinde bu kuramsal yapının geçerliliğini test etmek için yeni bir inanç tarzları ölçeği geliştirilmiş ve modelin ilk testi gerçekleştirilmiştir. Semantik ayrıştırıcı (semantic differential) ölçekleme kullanılarak ve 165 kişi ile yapılan nicel çalışmanın sonuçları öne sürülen modelin temel alanlar bakımından geçerli olduğu gözlemlenmiştir. Buna göre 4 temel bilişsel gelişim alanına (muhafazakarlar, karşı çıkıcılar birleştiriciler ve arayışçılar) paralel olarak farklı versiyonlarıyla birlikte 8 dini tarzın söz konusu olabileceği öne sürülmüştür. Bunlar partikülarist, uyumcu, savunmacı, coşkun, diyalektik, başkaldırıcı ve karşı çıkıcı olarak isimlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

inanç gelişimi, içerik, yapı, İslam, ölçüm

Kaynakça

• Dykstra, C., & Parks, S. (1986) Faith Development and Fowler. In. Birmingham: Religious Education Press. Piaget, J. (1972). Intellectual Evolution From Adolescence to Adulthood. Hum. Dev, 15, 1-12.
• Fowler, J. (1981). Stages of faith: The psychology of human development and the Quest for meaning. Harper & Row.
• Fowler, J. W., Streib, H., & Keller, B. (2004). Manual for Faith Development Research (3rd ed.). Bielefeld; Atlanta: Research Center for Biographical Studies in Contemporary Religion, Bielefeld; Center for Research in Faith and Moral Development, Emory University [available at: http://wwwhomes.uni-bielefeld.de/religionsforschung/].
• Francis, L.J., & Stubbs, M. T. (1987). Measuring attitudes towards Christianity: From childhood to adulthood. Personality and Individual Differences, 8, 741–743.
• Leak, G. K. (2008). Factorial validity of the faith development scale. The International Journal for the Psychology of Religion, 18(2), 123-13.
• Leak, G. K., Loucks, A. A., & Bowlin, P. (1999). Development and initial validation of a global measure of faith development. International Journal for the Psychology of Religion, 9, 105-124.
• Ok, Ü. (2006). Faith development and perception of diversity among Muslims in Turkey: construction and initial test of a measure for religious diversity in Islam. Din Bilimleri, 6(3), 199-225.
• Ok, Ü. (2007). İnanç psikolojisi: Hayatı anlamlandırma biçiminin yaşam boyu gelişimi (Psychology of faith: Lifespan development of meaning making). Ankara: İlahiyat.
• Ok, Ü. (2009). Dini şemalar ölçeğinden inanç veya dünya görüşü şemaları ölçeğine. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 33(2), 149-155.
• Ok, Ü. (2011). Dini tutum ölçeği: ölçek geliştirme ve geçerlik çalışması [Religious attitude scale: scale development and validation]. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2), 528-549.
• Ok, Ü. (2012). Biyografik anlatıya dayalı inanç gelişim biçimleri ve nicel ölçümler [Trajectories of faith development based on biographical narratives and quantitative measurements]. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(2), 121-155.
• Ok, Ü. (2014, December 10-13). Conflict between religion and civil liberties: The roles of fundamentalism and authoritarianism [Paper presentation]. International Conference on Religion and Human Rights, Würzburg, Germany.
• Ok, Ü. (2016). The Ok-Religious Attitude Scale (Islam): Introducing an instrument originated in Turkish for international use, Journal of Beliefs and Values, 37(1), 55-67. Doi: 10.1080/13617672.2016.1141529
• Streib, H. (2001a). Faith development theory revisited: The religious styles perspective. The International Journal for the Psychology of Religion, 11, 143-158.
• Streib, H., Hood, R. W., & Klein, C. (2010). The religious schema scale: construction and initial validation of a quantitative measure for religious styles. International Journal for the Psychology of Religion, 20, 151-172.