MUHADDİSLERİN VE FAKİHLERİN MA‘RÛF TERİMİNE YÜKLEDİĞİ ANLAMLAR

Yıl 2013, Cilt: 18 Sayı: 1, 0 - 0, 30.06.2013

Recep Tuzcu

Öz

“Ma‘rûf” kavramı, tarihi süreçte farklı kavramlarla birlikte kullanılmış ve büyük ölçüde anlam
kayması yaşamıştır. İlk dönem muhaddisleri, “ma‘rûf” kavramını “isnâd” ve “râvî” kavramlarıyla
birlikte kullanırken, Hanefî fakihler, “sünnet” ve “hadis” kavramlarıyla birlikte kullanmışlardır.
Hanefî fakihler “ma’rûf hadîs”’i, hadîs metninin bilgi değerini ve sıhhatini belirtmek için
kullanırken, hadîs âlimleri, “ma‘rûf isnâd” ve “ma‘rûf râvî” terkiplerini, hadisin râvi veya isnadla
tanındığını ifade için kullanmışlardır. Hadis âlimleri, İbn Hacer’e kadar “ma‘rûf hadîs” ifadesi
yerine “mahfûz hadîs” kullanmış, bunun zıddı için “şâz hadîs” ve “münker şâz hadîs” terkiblerini
kullanmışlardır. İbn Hacer, zayıf râvî’nin sikâ râvîye muhalif rivayetine “münker hadis”, sika
râvînin rivayetine de “ma’rûf hadîs” demiştir. O, sika ravinin daha sika râviye muhalif rivâyetine
“şâz hadis” ve daha sika râvî’nin rivâyetine “mahfûz hadîs” terimlerini kullanmıştır. İbn Hacerî’in,
bu tarif ve tasnifi, hadîs âlimlerince genel kabul görmüştür. Ancak onun “münker hadîs” tanımı
eleştirilmiştir. Sadece Hanefî fakihler ve muhaddisler arasında değil, muhaddislerin kendi
aralarında da, “ma‘rûf hadis”’in anlamı farklılaşmıştır. Bu çalışmada, “ma‘rûf” kavramının kullanım
farklılıklarını ve anlam kaymalarını kronolojik olarak inceledik İbn Hacer’den önce, muhaddisler
ve hanefilerin ma‘rûf kavramını farklı anlamda kullandığını tespit ettik. Böylece, o dönemin hadîs
kitaplarını İbn Hacer’in ma‘rûf tanımı ile okumak yanlış anlamalara sebep olabilir.

Anahtar Kelimeler

Ma‘rûf, Mahfûz, Şâz, Münker, Hadîs

Kaynakça

• Ahmed Naim - Miras, Kamil, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrid Tercemesi ve Şerhi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1985. I-XII.
• Apaydın, H. Yunus, “Meşhûr” DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2010, XXIX, 368-371.
• Aydın, Nevzat, Hadîs Tespit ve Tenkidinde “Ma‘rûf/Meşhûr Sünnet”in Metodolojik Değeri ve İşlevi, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011-12, c. 10, s. 20, ss. 139-170.
• Aydınlı, Abdullah, Hadîs Istılahları Sözlüğü, İstanbul, 1987.
• Bezzâr, Ahmed b. Bezzâr Ebû Bekr el-A’tekî (ö. 354/965), Musned, nşr Mahfûzurrahmân, Muessesetu Ummi’l-Kur’ân, Beyrut, 1988. I-II
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali b. Mûsâ Ebû Bekr (ö. 458/1060), Sunenü’l-Kebîr, thk. Muhammed Abdu'l-Kadir Atâ, Mektebetü Dari'l-Ukâz, Mekke, 1994. I-X.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil (ö.256/869), el-Camiu’s-Sahîh, thk. Mustafa Dîb el-Boğa, Dâru İbn Kesîr, III. Baskı, Beyrut, 1407/1987. I-VI.
• Dârekutnî, Ebû’l-Hasen Ali b. Ömer b. Ahmed b. Mehdî (ö. 385/995), el-‘Ielu’l-Vâride fî Ehâdisi’n-Nebeviyye, thk. Mahfûzurrahmân Zeynullâh es-Selefî, Daru Taybe I. Baskı, Riyad, 1405/1985.
• Düzenli, Muhittin, Rivayetlerin Sıhhatinin Tespitinde İllet ve Şâz Olgusunun Fonksiyonu, Basılmamış Doktora Tezi, Samsun, 2008.
• Ebû Dâvûd, Suleymân İbni’l-Eş’as es-Sicistânî el-Ezdî(ö.275/888), SunenuEbî Dâvûd, Çağrı Yayınları, II. Baskı, İstanbul, 1992. I-V.
• Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali b. el-Musennâ el-Mevsılî (ö. 307/919), Müsned, thk. Huseyn Selim Esed, Beyrut, 1989. I-XIII.
• Ebû Yûsuf, Ya’kûb b. İbrâhîm el-Ensârî (ö. 179/795), er-Red ‘alâ Siyeri’l-Evzâî, thk. Ebû’l-Vefâ Efgânî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, trs.
• Ebû Zur‘a, Abdurrahman b. Amr b. Abdillah ed-Dımeşkî, Tarihu Dımeşk, thk. Şükrüllah b. Nimetullah Kucânî, Mec’meu’l-Luğati’l-Arabiyye, Dımeşk, 1980.
• Efendioğlu, Mehmet “Ma‘rûf” DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2003, XXVIII, 66.
• Ferâhidî, Ebû Abdurrahman Halil b. Ahmed b. Amr, Kitabu’l-Ayn (ö.170/786), thk. Mehdî Mahzûmî, İbrahim Semerrâî, Müessesetü’l-Alemî, Beyrut, 1988. I-VIII.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Muhammed b. Ya’kûb (ö.792/816), Basâir Zevi’t-Temyîz letaifi Kitabi’l-Azîz, thk. Muhammet Ali en-Neccar, Kahire, 1404/1986.