TUNCELİ ALEVİLERİNDE SÜNNET ve KİRVELİK GELENEĞİ UYGULAMALARI

Yıl 2011, Cilt: 16 Sayı: 2, 0 - 0, 30.12.2011

Erdal Yıldırım

Öz

Anadolu‟da çocukla ilgili geleneksel işlemlerin en önemlilerinden birisi de sünnet
geleneğidir. Dinsel ve töresel işlemler içerisinde en katısı ve en yaygın olanı sünnet
geleneğidir. Sünnet geleneği, Müslümanlarda Hz. Peygamberin yapılmasını istediği
için sünnet olarak adlandırılan, çeşitli toplumlarda yaygın olarak uygulanan dinikültürel
bir ritüel biçiminde uygulanmış, aynı zamanda tedavi edici ve hastalık önleyici
yönüyle modern tıpta yerini almış cerrahi bir girişimdir. Tunceli Alevileri bu geleneğin
yanına kirvelik kurumunu ekleyerek, kirveliği kan bağına dayalı aile akrabalığından
daha önemli olarak görmüş, onu kutsal bir bağ kabul etmiştir. Kirveliğin hem dinsel,
hem geleneksel yönünün olması, onu ahlaksal değeri en üst yapılardan biri haline
getirmiştir. Dolayısıyla da araştırmanın konusu, Tunceli yöresinde bir erkek çocuğun
sünnet töreninin masraflarını, anne ve babasının dışında başka bir ailenin üzerine
alması ile iki aile arasında kurulan akrabalığa verilen ad olan kirvelik geleneğinin
sosyolojik yönden tahlilidir. Bu bağlamda araştırmanın temel amacı, Türk toplumunda
yaygın olarak görülen kirvelik geleneğinin Tunceli Alevileri örneğinden yola çıkılarak,
bu geleneğin onlar için anlam ve öneminin ortaya konulması, onların bu geleneğe olan
temel yaklaşımlarını ve uygulamalarını incelemek ve analiz etmektir. Bir alan
araştırması olan bu çalışmada araştırma tekniklerinden mülakat tekniği seçilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tunceli‟de Kirvelik Uygulamaları, Sünnet, Gelenek

Applications of Tradition of Circumcision and Kirveness Among Alevis of Tunceli

Öz

Kaynakça

• Aksoy, Mustafa, Sosyal Bilimler ve Sosyoloji, Alfa Yayınları, İstanbul 2000 Ana Britannica Ansiklopedisi, „„Sünnet Maddesi‟‟, Anayayıncılık, İstanbul 1994
• Bayat, Ali Haydar, „„ Osmanlı İmparatorluğu Türkiyesi‟nde Saray Dışı Sünnet Merasimleri‟‟, II. Milletlerarası Türk Folklor Bildirileri, C. IV, Ankara 1982.
• Bozkurt, Nebi, İslam’da İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi (Ed. İbrahim Kafi Dönmez), Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2006.
• Çem, Munzur, Dersim’de Alevilik, Peri Yayınları, İstanbul 1999. Demir, Ramazan, Feodalizmin Devlete İsyanı ve Dersim Olayları, Palme Yayıncılık, Ankara 2011.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 2010.
• Doğanç, Ayhan,„„Gelenek Sözcüğünün Düşündürdükleri‟‟,Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı 1975, Kültür Bak. Milli Folklor Araştırma Dairesi Yay., Ankara 1976.
• Dikici, Abdullah, Geleneklerin Toplumdaki Yeri ve Önemi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 11, S. 2, Elazığ 2001.
• Erkal, E. Mustafa, Sosyoloji, Der Yayınları, İstanbul 2000.
• Fırat, M. Şerif, Doğu İlleri ve Varto Tarihi, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2007
• Gökalp, Ziya, Türk Medeniyeti Tarihi ( Haz. İsmail Aka, Kazım Yaşar Kopraman), Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1976.
• Gözaydın, Nevzat, „„Kirvelik‟‟, Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı 1975, Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları. Güven, Sami, Toplumbilim, Ezgi Kitabevi, Bursa 1999.
• Kaya, Ali, Tunceli (Dersim) Kültürü, Can Yayınları, İstanbul 2004.
• Kırzıoğlu, Fahrettin, Kars Tarihi, Cilt I, İstanbul 1953.
• Koenig, Samuel, Sosyoloji-Toplum Bilimine Giriş ( Çevirmenler: S. Sucu- O. Aykaç), Utopya Kitabevi, İstanbul 2000
• Kudat, Ayşe, Kirvelik-Sanal Akrabalığın Dünü ve Bügünü, Ütopya Yayınevi, İstanbul 2004
• Marshall, Gordon, Sosyoloji Sözlüğü ( Çev. Osman Akınbay-Derya Kömürcü), Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara 1999.
• Meydan Larousse, „„Kirve Maddesi‟, Sabah Yayınları, C.11, İstanbul 1992
• Türkdoğan, Orhan, „„ Türklerde Kirvelik ve Sünnet Geleneği‟‟ Türk Kültürü Araştırmaları Yıllığı, III-VI, Ankara 1966-1969, s. 199-200
• ……………, Güneydoğu Kimliği-Aşiret Kültür İnsan, Alfa Yayınları, İstanbul 1998
• Özlem, Doğan, Anlamdan Geleneğe, Kimlikten Özgürlüğe (Kavramlar ve Tarihleri III), İnkılap Kitabevi, İstanbul 2009.
• Özmen, İsmail Simgeler ve Rıza Kenti: Alevilik/Bektaşilik, C.2, Parşömen Yayıncılık, İstanbul 2010.
• Öztürk, Sezai, Tunceli’de Alevilik Üzerine Sosyolojik Bir Deneme, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü Yayımlanmamış Mezuniyet Tezi, İstanbul 1972.
• Sevgen, Nazmi, Zazalar ve Kızılbaşlar, Kalan Yayınları, Ankara 1999.
• Sunguroğlu, İshak, Harput Yollarında, Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları, C. 4, İstanbul 1968
• Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 38, İstanbul 2010.
• Türkçe Sözlük, T.D.K. Yayınları, Ankara 2009.
• Yardım, Ali, Hadis I, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir 1992.