HARİCİLERİN HORASAN MAVERAÜNNEHİR BÖLGESİNE GEÇİŞ SÜRECİ

Yıl 2011, Cilt: 16 Sayı: 2, 0 - 0, 30.12.2011

Ahmet Yönem

Öz

İslam Mezhepleri Tarihi genel olarak değerlendirildiğinde Haricîlerin müdahil
olduğu olayların beklenilenin aksi yönde tesirler gösterdiği görülür. Fakat onların
ortaya attığı fikirler ile kısa bir zaman diliminde göstermiş oldukları faaliyetler, İslam
düşünce tarihinde köklü fikirlerin gelişmesine sebep olmuştur.
Haricîler, Horasan-Maveraünnehir bölgesine geçiş sürecinde çeşitli faaliyet
göstermişlerdir. Bu faaliyetler, daha erken dönemde sona ermesi muhtemel olan Haricî
hareketin bir süre daha devam etmesini sağlamıştır. Hariciler ilk olarak 38/658
yılındaki Nehrevan savaşında yenilgiye uğradıktan sonra doğuya kaçarak önce İran‟ın
bazı bölgelerine, daha sonra Horasan‟a kadar ilerleyip faaliyet alanını genişlettiler.
Bölgede Haricilerin varlığı Nafi b. el-Ezrak‟ın Basra‟yı terk ederek beraberindeki
kalabalık bir grupla Ehvaz‟a çekilmesiyle başlamıştır.
Katarî b. el-Fücâe ile Taberistan‟ı ele geçiren Hariciler daha sonra Kirman‟ın belli
bölgelerinde hâkimiyet kurdular. Bölgedeki en önemli Harici faaliyetlerinden biri de
Atiyye b. el-Esved‟in 72/791 yılından sonra Kirman‟ı ele geçirip burada kendi adına
para bastırmasıdır. Hicri III. asrın ortalarından itibaren bölgede önemli bir Harici
varlığından söz edilemez.

Anahtar Kelimeler

Hariciler, Horasan, Kirman, Maveraünnehr, Mezhepler Tarihi

Transition Process of Kharijites to the Khorasan and Transoxiania

Öz

Kaynakça

• Akbulut, Ahmet, Sahabe Devri Siyasî Hadiselerinin Kelâmî Problemlere Etkileri, İstanbul 1992.
• Akyol, Taha, Haricîlik ve Şîa, İslam‟da Devrimciliğin Sosyolojik Kaynakları, İstanbul 1988.
• Atay Hüseyin, Kur'an-I Kerim Ve Türkçe Anlamı, Hazırlayan: Hüseyin Atay-Yaşar Kutluay D.İ.B. Yay, Ankara 1983.
• El-Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed (429/1037), Mezhepler Arasındaki Farklar, (Çev. Ethem Ruhi Fığlalı), Ankara 1991.
• El-Belâzûrî, Ahmed b. Yahya b. Cabir El-Bağdâdî (279/892), Ensabu‟l-Eşraf, I. Cilt, Thk: Muhammed Hamidullah, Mısır 1959. IV/2. Cilt, Thk: Max
• Schloessinger, Kudüs 1936. V. Cilt, Thk: S. D. F. Goitein, Kudüs 1936. Süleymaniye Kütüphanesi, Reisülküttab No:597-598.
• Cahız, Ebu Osman Amr b. Bahr, (255/869) el-Beyan ve‟t-Tebyin, Thk. Abdusselam M.Harun, Kahire 1948.
• Celi, Ahmed Muhammet Ahmed, Dirase „Ani‟l-Fırak Fi Tarihi‟l-Muslimin,el-Havaric Ve‟ş-Şi‟a, 2. Baskı, Riyâd 1408/1988.
• Cubran Mes‟üd, Er-Ra‟id, I-II, 5. Baskı, Beyrut 1986.
• Dineveri Ebu Hanife Ahmed b. Davud, (282/895) “Ahbaru‟t-Tıval” nşr. Abdulmun‟ım Amir, Kahire 1960.
• Eş‟ari, Ebu‟l-Hasan „Ali b. İsma‟il (324/936),Kitabu Makalati‟l-İslamiyyin Ve İhtilafi‟l-Musallin, Thk: Hellmut Ritter, 3. Baskı, Weisbaden 1400/1980.
• Diveci, Sa‟id, Tarihu‟l-Mavsıl, Bağdat 1982.
• Faruk Ömer, Abbasiyyunvel-Evail, C. I, s. 253-254, Beyrut 1930.