The Sufi Personality of Ma‘rūf al-Karkhī and His Role in Sufism's Origin

Yıl 2022, Cilt: 27 Sayı: 1, 169 - 185, 30.06.2022

Soner Eraslan

Öz

The problem of the origin of religious sciences has been discussed by both Islamic scholars and orientalists from sectarian, cultural, social and many different aspects. Sufism is one of the main sciences that are the subject of these discussions in terms of its source. Some Western researchers; they regarded the religion of Islam as inadequate in the face of the complexity of sufism. They claimed that the science of sufism was inspired by different religions and traditions such as Christianity Gnosticism, Buddhism, Persian and Indian. Another discussion on the origin problem of sufism is that it is of Shia origin. Some early sufis have been scrutinized on the aforementioned issues due to their social environment and teachings. The scope of the study will be created specifically for Ma‘rūf al-Karkhī (d. 200/815). The relevant issue will be evaluated from this aspect. Because Ma'rûf attracts attention as an extremely important sufi because he is at the center of the science of sufism. As a matter of fact, Sarī al-Saqaṭī, who is the first person to mention states and authorities in the records, states that he acquired all his knowledge through Ma'rûf. Sarī, on the other hand, influenced Junayd because he was the uncle and teacher of Junayd, known as "seyyidü't-taife". Therefore, the life and teachings of Ma'rûf have spread to the foundation of sufism. Besides, it has made him a shareholder in the formation of the theoretical background of sufism. Ma'rûf's reconciliation of Sufism with truths can be considered as an example. The subject of the article is the sufi life of Ma‘rūf al-Karkhī, who is at the center of these discussions, and his role in the origin of sufism because his family is a member of the Sâbiî or Christianity religion and he is a Muslim at the hands of Imam Alī al-Riḍā (d. 203/819). Ma'rûf is in contact with other religions because of his family. In addition, he is in close contact with Alī al-Riḍā in the chain of isnad, which includes seven imams, whom Shiite circles call "golden circle". Therefore, the fact that he is one of the leading figures in the history of sufism increases the importance of the subject in his eyes. Therefore, while the life of Ma'rûf will be examined through the history of sufism, the history of sufism will be mentioned from the specificity of Ma'rûf. Because, in contrast to the normative sciences, the sufi field is dominated by the experiences and teachings of the sufis.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Origin of Sufism, Christianity, Shia, Ma‘rūf al-Karkhī, Alī al-Riḍā

Ma‘rûf el-Kerhî'nin Sûfî Şahsiyeti ve Tasavvufun Menşeindeki Rolü

Öz

Bu çalışmanın konusu, bazı İslâm âlimleri ve oryantalistler tarafından tartışılagelen tasavvuf ilminin menşei probleminin Ma‘rûf el-Kerhî özelinde değerlendirilmesidir. Reynold A. Nicholson gibi oryantalistlerin bir kısmı tasavvufun giriftliği karşısında İslâm dinini yetersiz görmüş, bu ilim dalının Hristiyanlık Gnostisizmi, Budizm, Fars ve Hint gibi farklı din ve geleneklerden mülhem olduğunu iddia etmiştir. Kimi düşünürler ise tasavvuf ilminin menşeini Şiîlik çerçevesinde tartışmışlardır. Zira Ma‘rûf’un ailesinin farklı bir dine mensup olması ve kendisinin İmam Ali er-Rızâ elinden Müslüman olması onu bu tartışmaların merkezine sevk etmiştir. Çalışmanın amacı Ma‘rûf özelinde tasavvufun menşei hususunda serdedilen görüşlerin değerlendirilip erken ve klasik dönem sûfî literatürü ışığında tetkik edilmesidir. Çalışmanın kapsamı ise Ma‘rûf hakkında erken ve klasik dönem sûfî literatüründe nakledilen fragmanlar ve bazı İslâm âlimleri ve oryantalistlerin konu hakkındaki savları ile sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvufun Menşei, Hıristiyanlık, Şiîlik, Ma'rûf el-Kerhî, Ali er-Rızâ, Tasavvuf

Kaynakça

• Arberry, Arthur J. An Introduction To The History Of Sufism : The Sir Abdullah Suhrawardy Lectures For 1942. London : Longmans Green and Co.Ltd., 1942.
• Arberry, Arthur J. An Introduction To The History Of Sufism : The Sir Abdullah Suhrawardy Lectures For 1942. London : Longmans Green and Co.Ltd., 1942.
• Attar, Ebû Hâmid Feridüddin. Tezkiretü’l-evliyâ. çev. Süleyman Uludağ. Bursa : İlim ve Kültür Yayınları, 1984.
• Attar, Ebû Hâmid Ferîdüddîn Muhammed b Ebî Bekr İbrâhîm-i Nîsâbûrî. Muslim Saints and Mystics : Episades From The Tadhkirat al-Avliya. çev. John Arberry Arthur. London : Routledge and Kegan Paul, 1983.
• Aydınlı, Yaşar. “Menakıbu Ma‘rûf el-Kerhî”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/ (1986), 141-144.
• Bağdadi, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit el-. Tarihu medineti’s-selam. Tunis : Darü’l-Garbi’l-İslami, 2015.
• Bozkurt, Nahide. “Me’mun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 29. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2004.
• Browne, Edward Granwille. A Literary History of Persia. London : T. Fiher Unwin, 1902.
• Büyükkara, Mehmet Ali. Ehl-i Beyt ve Ehl-i Devlet : Musa Kazım ve Ali Rıza Dönemi Şiiliği ve Abbasiler. İstanbul : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2010.
• Câmi, Ebü’l-Berekat Nureddin Abdurrahman b. Ahmed b. Muhammed. Nefehâtü’l-üns min hazarâtü’l-kuds. thk. W. Nassau Lees. Calcutta : W. N. Lees Press, 1859.
• Evliya Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi : Akkirman - Belgrad - Gelibolu - Manastır- Özü - Saraybosna - Slovenya - Tokat - Üsküp. thk. Seyyit Ali Kahraman. İstanbul : Yapı ve Kredi Bankası, 2010.
• Furat, Ahmed Subhi. “Ma’ruf el-Kerhî”. İslam Medeniyeti, 14-17.
• Gökbulut, Süleyman. “Seyyid Haydar Âmülî ve Câmi’u’l-Esrâr ve Menba’u’l-Envâr Adlı Eserinde Tasavvuf Şiîlik İlişkisi”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 37 (2016), 45-71.
• Gündüz, Şinasi. “Sâbiîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2008.
• Hucvîrî, Ebü’l-Hasan Ali b Osman b Ali. Hakikat Bilgisi: Keşfu’l-mahcûb. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul : Dergah Yayınları, 2016.
• İbn Teymiyye, Takiyyuddîn Ahmed. Minhâcü’s-sünneti’n-nebeviyye. Riyad : Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b Alî b Muhammed Bağdâdî. Menakıbu Ma’rûfi’l-Kerhi ve Ahbaruh. Beyrut : Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1985.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Siraceddin Ömer b. Ali b. Ahmed. Tabakâtü’l-evliya. Beyrut : Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İsfahâni, Ebû Nuaym Ahmed b Abdullah b İshak İsfahani el-. Hilyetü’l-evliya ve Tabakatü’l-asfiya. thk. Mustafa Abulkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1997.
• İsfahânî, el-İsfahâni, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. İshak. Allah Dostlarının Dünyası: Hilyetu’l-evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ. çev. Hüseyin Yıldız vd. İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2015.
• Kılavuz, Ahmed Saim. “Ali er-Rızâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1989.
• Kuşeyrî, Abdulkerim el-. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risalesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul : Dergah Yayınları, 2016.
• Lamiî Çelebî. Evliya Menkıbeleri = Nefahatü’l-üns. çev. Lamiî Çelebî. thk. Süleyman Uludağ - Musafa Kara. İstanbul : Marifet Yayınları, 1995.
• Massignon, Louis. Doğuş Devrinde İslam Tasavvufu. çev. Mehmed Ali Aynî. thk. Osman Türer - Cengiz Gündoğdu. İstanbul : Ataç Yayınları, 2006.
• Nicholson, Reynold. Tasavvufun Menşei Problemi. çev. Abdullah Kartal. İstanbul : İz Yayıncılık, 2018.
• Nicholson, Reynold A. İslam Sûfîleri = The Mystics of Islam. çev. Kemal Işık vd. İstanbul : Büyüyenay Yayınları, 2014.
• Öngören, Reşat. “Ma’rûf-i Kerhî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 28. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman Muhammed b Hüseyin es-. Tabakatü’s-sufiyye. thk. Nureddin eş-Şerîbe. Kahire : Mektebetü’l-Hanci, 1969.
• Şa’rani, Ebü’l-Mevahib. Abdülvehhab b. Ahmed b. Ali Mısri. et-Tabakâtü’l-kübra. thk. Ahmed Abdulhalim - Tevfik Ali Vehbe. Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dinâye, 2005.
• Şeybi, Kâmil Mustafa. es-Sılatu beyne’t-tasavvuf ve’t-teşeyyu’. Beyrut : Dârü’l-Endelüs, 1982.
• Şeybi, Kâmil Mustafa. “Sufilerin Erkanı ve Bunların Şiilikle Benzerliği”. çev. Ali Çoban. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] 12/3 (2008), 417-437.
• Şeyhi, Köstendilli Süleyman. Bahrü’l-velâye : 1001 Sufi. çev. Sezai Küçük - Semih Ceyhan. İstanbul : Mavi Yayıncılık, 2007.
• Tan, M. Nedim. Bir Dinî İdealin İfade Biçimleri: Râbia el-Adeviyye’den Kalanlar. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2020.
• Türk, Hamide. Ma’rûf el-Kerhî: Hayâtı, Tasavvufi Görüşleri ve “Menâkibu Ma’rûf El-Kerhî” İsimli Eser. Selçuk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
• Yaman, Hikmet. “İsmi Olmayan Bir Hakikatten Hakikati Olmayan Bir İsme Varan Yolculuk: Oryantalist Çalışmalarda Tasavvufun Menşeine Dair Tartışmalar Üzerine Bir Değerlendirme”. Akademiar: Akademik İslâm Araştırmaları Dergisi 1 (2016), 15-48.
• Zerrinkûb, Abdülhüseyin. Cüsticu der Tasavvuf-i İran. Tahran : Müessese-i İntişarat-ı Emir Kebir, 1988.