İslam’da Temel Hak ve Özgürlüklerin İlkesel Dayanakları

Yıl 2023, Cilt: 28 Sayı: 1, 195 - 211, 30.06.2023

İsmail Polat

Öz

Temel hak ve özgürlükler bütün toplumlar tarafından benimsenen insani değerlerdir. Gelişim süreci neredeyse insanlık tarihi kadar uzun olan bu değerler, ancak son bir kaç yüzyıl içinde belli bir düzeye ulaşabilmiş, birey ve toplum hayatına girebilmiştir. İnsan hak ve özgürlükleri, Batı Dünyası’nda 18. yüzyıldan itibaren çeşitli tarihlerde yayınlanmış bazı bildiri ve sözleşmelerle gündeme gelmiş ve güvence altına alınmaya çalışılmıştır. İslam’da ise yaklaşık on beş yüzyıl önce insan hak ve özgürlükleri kapsamlı bir biçimde ele alınmış ve İslam hukukunun önemli bir parçası olarak güvence altına alınmıştır. İnsan hakları, kültür, anlayış ve inancı ne olursa olsun kimsenin ilgisiz kalamayacağı bir konudur. Nitekim bireyler kadar, baskıcı rejimlerin bile artık insan hakları kavramına kayıtsız kalamadığı görülmektedir. İnsan hakları kavramını Kur'an'ın ortaya koyduğu ilkeler çerçevesinde incelemek son derece önemli bir konudur. Bu makalede temel hak ve özgürlüklere ilişkin Kur’an’ın bazı ayetlerinde yer alan anlamlar deskriptif bir yaklaşımla objektif bir biçimde ele alınacak, İslam’ın temel hak ve özgürlüklere ilişkin anlayışı analiz edilecektir. Bu çalışma ile İslam açısından hayat, mülkiyet, inanç hakkı, düşünce ve ifade özgürlüğü, özel hayatın gizliliği gibi temel hak ve özgürlüklerin ilkesel dayanaklarının tespit edilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam, İnsan, Temel, Haklar, Özgürlükler

Principles of Fundamental Rights and Freedoms in Islam

Öz

Fundamental rights and freedoms are human values, adopted by all societies. These values, whose development process is almost as long as human history, have only reached a certain level in the last few centuries, and entered the life of the individual and society. Human rights and freedoms have come to the fore in the Western World with some declarations and conventions published on various dates since the 18th century, and they have been tried to be secured. In Islam, about fifteen centuries ago, human rights and freedoms were comprehensively discussed and secured as an important part of Islamic law. In a way that no one can remain indifferent, regardless of human rights, culture, understanding and belief. Indeed, it seems that even repressive regimes can no longer remain indifferent to the concept of human rights. It is an extremely important issue to examine the concept of human rights within the framework of the principles set forth by the Qur'an. In this article, the meanings in some verses of the Qur'an regarding fundamental rights and freedoms will be discussed objectively with a descriptive approach, and the understanding of Islam regarding fundamental rights and freedoms will be analyzed. With this study, it is aimed to determine the principle bases of fundamental rights and freedoms such as life, property, right of belief, freedom of thought and expression, privacy of private life in terms of Islam.

Anahtar Kelimeler

Islam, Human, Fundamental, Rights, Freedoms

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet. Eski Anayasa Hukukumuz ve İslâm Anayasası. İstanbul: Timaş Yayınları, 1989.
• Akgündüz, Ahmet. İslam’da İnsan Hakları Beyannamesi. İstanbul: Timaş Yayınları, 1991.
• Armağan, Servet. İslâm hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı yayınları, 1987.
• Aziz Augustinus, The City of God. Massachusetts: Hendrickson Publishers, 2009.
• Bilgiz, Musa. Kur’an’da İnsan Onuru. Ankara: Fecr Yayınları, 2013.
• El-Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Alî, Şuabü’l-İman. Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1410/1990.
• El-Mevdudî, Ebu’l-A’lâ. Tefhimu’l-Kur’an. çev. M. Han Kayani vd. I. Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• Güriz, Adnan. Teorik Açıdan Mülkiyet Sorunu. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1969.
• Hobbes, Thomas. Leviathan. çev. Semih Lim. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• İbn-i Kesir. Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri. çev. Bekir Karlığa- Bedrettin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1983.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’s-sâdır, 1388/1968.
• Kıvanç, Ertop & Yetkin, Çetin. Siyasal Düşünceler Tarihi, İstanbul: Say Dağıtım, 1985.
• Kitabı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 1991.
• Kur’ân Yolu Meâli, çev. Hayrettin Karaman vd., Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Basım, 2018.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’ân. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Buruc Yayınları, 1997.
• Locke, John. Second Treatise of Government. Indiana: Hackett Publishing Company, 1980.
• Murray, Gilbert. Five Stages of Greek Religion. Garden City, NY.: Doubleday Publisher, 1955.
• Özçelik, Selçuk. Anayasa Hukuku I (Umumi Esaslar), İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 1984.
• Rahman, Afzalur. Yönetici ve Devlet Adamı Olarak Hz. Muhammed. çev. Talha Özkök. İstanbul: İnkılap Basım Yayım, 2008.
• Sayın, Yusuf. “İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve İslam”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 26 (2015), 423-454.
• Saymen, Ferit Hakkı & Elbir, H. Kemal. Türk Eşya Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1963.
• Şentürk, Recep. “İslâm’da Azınlık Hakları: Zimmîden Vatandaşa”. İnsan Hakları Araştırmaları, 4/6 (2006), 43-70.
• Şentürk, Recep. “İsmet Âdemiyetledir: İnsan Haklarına Fıkhî Bakışlar”. Köprü-İnsan Hakları Özel Sayısı, 96 (2006), 43-54.
• Şentürk, Recep. “İslâm’da İnsan Hakları: İsmet Âdemiyetledir” Düşünce Gündem-İnsan Hakları Dosyası, 25 (2006), 29-31.
• Şentürk, Recep, “Doğu ve Batı Medeniyetlerinde İnsan Hakları”, Kur’an ve Sünnete Göre Temel İnsan Hakları, İstanbul: Ensar Neşriyat, (2014), 22-51.
• Yaran, Rahmi. “İnsan Hakları Olarak Mülkiyet Hakkı”. Kur’an ve Sünnete Göre Temel İnsan Hakları. İstanbul: Ensar Neşriyat. (2014), 431-445.