Sufi Education and Mektûbât Tradition as a Different Approach to Distance Education

Yıl 2023, Cilt: 28 Sayı: 2, 167 - 181, 29.12.2023

Edibe Boyraz Ekrem Zahid Boyraz

Öz

Although education means evolving or transforming, every individual is the subject of education between the first breath and the last. The individual's relationship with the objects of existence, combined with his uniqueness, constitutes the subject of education on the time-space plane. The individual's relationship with himself and his environment can be associated with education. Since Sufi education adopts a disciplinary structure that aims to enable the individual to know himself first, the individual acquires knowledge from his Lord in his essence and from the elements that teach him in his environment. Depending on the principle of obtaining knowledge from the closest, the individual obtains the educational activity starting from family members based on the principle of trust. Public institutions implementing curricula have also been other structures that nurture the individual. Due to the nature of education, different applications have emerged over time. As a matter of fact, the learner-teacher relationship has been an obstacle to spatial and temporal unity in the course of life, and as a result of this situation, the concept of distance education has emerged. While the letter tradition used in Sufi education, which is a method of distance education, has been practiced for centuries, the modern world met this concept as an educational method only in the 18th century through correspondence. The concept of distance education, which has taken on much newer forms with today's information technologies, will ultimately continue to support the human relationship with knowledge. In this study, it has been tried to understand the common points, characteristics and contributions to education of distance education, which is one of the educational practices in the historical process, and the letter tradition, which is a method of Sufi education.
Individualization of education by taking into account the individual characteristics of each of the students, who constitute the focal point of education, is one of the indispensable elements of Sufi education. The murshid, who gets to know his disciple closely during the training process, sees his disciple's strengths and weaknesses, his character structure and his potential that he can maximize with training. The application of education on an individual basis offers an opportunity to maximize the gains in distance education as in Sufi education. The adoption of the principle of gradualism in educational programs and processes is another of the foundations on which Sufi education is based. According to this principle, education has a gradual structure, and this structure can be envisioned as multiple layers that constitute the basis of each other. In the journey of blending the education system and reaching the ideal form over the centuries, distance education systems have also been able to find a field of action in line with this principle. On the other hand, when we look at another characteristic of Sufi education, we encounter a structured and predetermined framework in education. The processes in education in which objectives, boundaries, expectations and achievements are structured and activities are expected to be carried out within a certain program are also predictable for distance education. It is seen that the teacher-student relationship in Sufi education is far from a formal structure and contains the warmth of the education that takes place in the family in the first years of education. Considering how important the first years of education are in terms of leaving a mark and permanence, it is quite remarkable that this principle comes to life in Sufi education platforms, which can also be considered as a prophetic method, by returning to this subjective structure in education.
Today, it has become easier for individuals to structure themselves in the areas they need through distance education, and the educational processes that were carried out through correspondence in the past as a necessity for the health and survival of Sufi education have turned into a preference or alternative rather than an obligation. In this study, the aspects and common denominators of Sufi education, which is a Prophetic method, and the tradition of correspondence, which can contribute to distance education and set an example, have been evaluated together with the characteristics of Sufi education. In the study, firstly, the tradition of letter correspondence as a method of Sufi education is examined historically and educationally, and then distance education, which is seen as an outcome of the modern education system, is evaluated conceptually and historically. In the last part of the study, the common denominators of the letter tradition and distance education practice in Sufi education have been tried to be unearthed on the basis of Sufi education methods.

Anahtar Kelimeler

Sufi Education, Distance Education, Mektûbât, Sufi Education Methods, History of Education.

Uzaktan Eğitime Farklı Bir Yaklaşım Olarak Tasavvufi Eğitim ve Mektûbât Geleneği

Öz

Eğitim evrilmek ya da dönüşmek anlamlarına gelmekle birlikte, her birey ilk nefes ile son nefes arasında eğitimin öznesi durumundadır. Bireyin varlığın nesneleri ile olan ilişkisi onun biricikliğiyle birleşerek zaman-mekân düzleminde eğitimin konusunu teşkil etmektedir. Bireyin özünde kendiyle olan ve çevresiyle olan ilişkisi eğitimle ilişkilendirilebilir. Tasavvufi eğitim önce bireyin kendisini tanımasını amaçlayan bir disipliner yapıyı benimsediği için birey kendini tanımada özünde Rabbi ile, çevresinde ise öğreten unsurlardan bilgiyi edinmektedir. Bilgiyi en yakından elde etme prensibine bağlı olarak birey güven esasına dayalı olarak aile üyelerinden başlayarak eğitim faaliyetini elde eder. Öğretim programları uygulayan kamusal kurumlar da bireyi besleyen diğer yapılar olmuştur. Eğitimin doğası gereği farklı uygulamalar da zamanla ortaya çıkmıştır. Nitekim öğrenen öğreten ilişkisi yaşamın seyri içerisinde mekânsal ve zamansal birlikteliklere engel teşkil etmiş, bu durumun bir sonucu olarak uzaktan eğitim kavramı ortaya çıkmıştır. Uzaktan eğitimin bir yöntemi olan tasavvufi eğitimde kullanılan mektûbât geleneği yüzyıllar içerisinde uygulanır bir yöntem iken modern dünya bir eğitim yöntemi olarak bu kavramla yine mektuplaşma yoluyla ancak 18.yy.’da tanışmıştır. Günümüz bilgi teknolojileriyle çok daha yeni görünümlere kavuşan uzaktan eğitim kavramı nihayetinde insanın bilgi ile olan ilişkisini desteklemeye devam edecektir. Bu çalışmada tarihsel süreçte eğitim uygulamalarından uzaktan eğitim ile tasavvufi eğitimin bir yöntemi olan mektûbât geleneğinin ortak noktaları, karakteristikleri, eğitime katkıları anlaşılmaya çalışılmıştır.
Eğitimde odak noktasını teşkil eden öğrencilerin her birinin bireysel özelliklerinin göz önünde bulundurularak eğitimin bireyselleştirilmesi, tasavvufi eğitimin vazgeçilmez unsurlarının başında gelmektedir. Eğitim sürecinde öğrencisini yakından tanıyan mürşid, müridinin güçlü ve zayıf yönlerini, karakter yapısını ve eğitimle maksimum düzeye getirebileceği potansiyelini görmüş olmaktadır. Eğitimin bireyler bazında uygulanması, tasavvufi eğitimde olduğu gibi, uzaktan eğitimde de kazanımları üst boyutlara taşıyabilecek bir olanak sunmaktadır. Eğitim programlarında ve süreçlerinde tedricîlik prensibinin benimsenmesi, tasavvufi eğitimin dayandığı temellerden bir diğeridir. Bu esasa göre eğitim kademeli bir yapı arz etmekte olup, bu yapı birbirine temel teşkil eden çoklu katmanlar şeklinde tasavvur edilebilir. Eğitim sisteminin harmanlanarak yüzyıllar içerisinde ideal forma ulaşma yolculuğunda uzaktan eğitim sistemleri de bu prensibin gerektirdiği doğrultuda kendilerine hareket alanı bulabilmiştir. Öte yandan tasavvufi eğitimin karakteristiklerinden bir diğerine bakıldığı zaman, eğitimde yapılandırılmış, sınırları önceden belirlenmiş bir çerçeve ile karşılaşılmaktadır. Eğitimde hedeflerin, sınırların, beklentilerin ve kazanımların yapılandırılarak faaliyetlerin belli bir program dahilinde yürütülmesinin beklendiği süreçler, uzaktan eğitim için de öngörülebilir niteliktedir. Tasavvufi eğitimde öğretmen-öğrenci ilişkisinin formel bir yapıdan uzakta olup, eğitimin ilk yıllarında ailede gerçekleşen eğitimin sıcaklığını barındırmakta olduğu görülür. İz bırakma ve kalıcılık bakımından eğitimin ilk yıllarının ne denli ehemmiyet arz ettiği düşünülecek olursa, eğitimde yeniden bu öznel yapıya dönülerek, aynı zamanda nebevi bir metot olarak addedilebilecek tasavvufi eğitim platformlarında bu prensibin hayatiyet bulması oldukça dikkat çekicidir.
Günümüzde bireylerin ihtiyaç duydukları alanlarda kendini yapılandırması uzaktan eğitim yoluyla kolaylaşmış, geçmişte tasavvufi eğitimin sıhhati ve bekası için zorunlu olarak mektuplaşma yoluyla sürdürülen eğitim süreçleri, artık bir zorunluluk olmaktan çıkarak tercih ya da alternatife dönüşmüştür. Bu çalışmada nebevî bir metot olma özelliğini taşıyan tasavvufi eğitimin ve mektuplaşma geleneğinin uzaktan eğitime katkı sağlayabilecek, örnek teşkil edebilecek yönleri ve ortak paydaları, tasavvufi eğitimin karakteristikleri ile birlikte değerlendirilerek ele alınmaya gayret edilmiştir. Çalışmada ilk olarak tasavvufi eğitim metodu olarak mektûbât geleneği tarihsel ve eğitsel bakımdan mercek altına alınmış, daha sonra modern eğitim sisteminin bir getirisi olarak görülen uzaktan eğitim, kavramsal ve tarihsel açıdan değerlendirilmiştir. Çalışmanın son kısmında ise tasavvufi eğitimde mektûbât geleneği ile uzaktan eğitim uygulamasının ortak paydaları, tasavvufi eğitim metotları baz alınarak gün yüzüne çıkarılmaya gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvufi Eğitim, Uzaktan Eğitim, Mektûbât, Tasavvufi Eğitim Metotları, Eğitim Tarihi.

Kaynakça

• Abdullah el-Ensarî el-Herevî. Tasavvufta Yüz Basamak (Menazilü’s-Sairin). çev. Abdurrezzak Tek. İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları, 2019.
• Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî, Camiu’l-Usûl, (Veliler ve Tarikatlarda Usul). çev. Rahmi Serin. İstanbul: Pamuk Yay., 1987.
• Akyürek, Muhammet İ. “Uzaktan Eğitim: Bir Alanyazın Taraması”, Medeniyet Eğitim Araştırmaları Dergisi, 4/1 (2020). Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Akademi, 2015.
• Asiye Hatun. Rüya Mektupları. haz. N. Ahmet Özalp. İstanbul: Büyüyenay Yay., 2018.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Yazar yay.,2011.
• Bozkurt, Aras. “Türkiye’de uzaktan eğitimin dünü, bugünü ve yarını”. Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi AUAd 2 (2017). https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/403827
• Cebecioğlu, Ethem. Hacı Bayram Velî. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1991.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 2009.
• Çamdibi, Mahmut. Şahsiyet Terbiyesi ve Gazali. İstanbul: Çamlıca yay., 2014.
• Çoban, S. “Uzaktan ve Teknoloji Destekli Eğitimin Gelişimi”. XVII. Türkiye'de İnternet Konferansı, Eskişehir, 2012.
• Ebû Nasr Serrâc et-Tûsî. el-Lüma’. çev. H. Kâmil Yılmaz. İstanbul: Erkam, 2016.
• Gazâlî. İhyau Ulumi’ddin Tercümesi. çev. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1974.
• Gazâlî. Tercüme-i Tıbrü’l-mesbûk fî nasâyihi’l-vüzerâ ve’l-mülûk: inceleme – metin. ed. Filiz Kılıç - Tuncay Bülbül. çev. Âşık Çelebi. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2017.
• Görgün, Tahsin. “Hasan-ı Basri”. DİA, XVI, 305-307.
• Gözütok, Şakir. Sûfî Pedagojisi. İstanbul: Nesil Yay., 2002.
• Gümüşel, Günseli & Dölen, Hüseyin. “Dünyada ve Türkiye’de Uzaktan Eğitime Tarihsel Bir Bakış ile Gelecek Eğilimler”, Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies, 8/15, (2022).
• Günaydın, Yusuf Turan. “Tasavvuf Edebiyatında Mektûbât”. Hece Aylık Edebiyat Dergisi, 10/114-115-116 (2006).
• İmam-ı Rabbânî. Mektûbât Tercemesi. çev. Hüseyin Hilmi Işık. İstanbul: Hakikat Kitabevi, 2017.
• Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergâh Yay., 1985.
• Kaya, Zeki. Uzaktan Eğitim. Ankara: Pegem Yay., 2002.
• Kırık, Ali Murat. “Uzaktan eğitimin tarihsel gelişimi ve Türkiye’deki durumu”. Marmara İletişim Dergisi / Marmara University Journal of Communication 21 (2014). https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/206441
• Konur, Himmet. “Tasavvufta Mektûbât Geleneği ve Hasan Sezâî’nin Mektupları”. Edirne ve Balkanlarda Tasavvufî Hayat -Müesseseler-Şahsiyetler ve Eserleri- (Hasan Sezâî’yi Gülşenî ve Gülşenîlik). Edirne: İslami İlimler Araştırma Vakfı, 2022, 545-561.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. ed. Abdülhalim Mahmûd. Kahire: Matabe Müesseset dâre’l-şab, 1989. Muhammed Es’ad Erbilî. Mektûbât. İstanbul: Erkam yay., 2015.
• Özbay, Özkan. “Dünyada ve Türkiye’de Uzaktan Eğitimin Güncel Durumu”. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi 5 (2015).
• Sadreddin Konevi ve Nasireddin Tusi arasındaki Yazışmalar-/El-Mürâselât. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yay., 2002.
• Sunar, Cavit. Tasavvuf Tarihi. Ankara: AÜ İlahiyat Fak. Yay., 1975.
• Sühreverdi, Ömer ibn Muhammed. Gerçek tasavvuf (Avarifü’l-Mearif). çev. Dilaver Selvi. Istanbul: Semerkand, 2005.
• Taşpınar, M. & Tuncer, M. “Sanal Ortamda Eğitim ve Öğretimin Geleceği ve Olası Sorunlar” Sosyal Bilimler Dergisi, 10/1 (2008).
• Terzi, Ali Rıza. Eğitim Bilimine Giriş. Ankara: Detay Yay., 2008.
• Uludağ, Süleyman. “Hasan-ı Basri”. DİA, XVI, 291-293.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2012.
• Yeşil, Rüştü. 21. Yüzyıl Eğitiminde Yeni Yönelimler ve Uygulamalar, Eğitim Bilimine Giriş. Ed. Remzi Y. Kıncal. Ankara: Grafiker Yay., 2017.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Aziz Mahmûd Hüdâyî Hayatı-Eserleri-Tarikatı. İstanbul: Erkam Yay., 1990.
• Yılmaz, Sadi & Sarpkaya, Ruhi. Eğitimin Temel Kavramları. Eğitim Bilimine Giriş. Ed. Abdurrahman Tanrıöğen & Ruhi Sarpkaya. Ankara: Anı Yay., 2017.