The Anthology of Poems Titled The Mufaddaliyyat by Mufaddal al-Dabbi: Compilation Process and Source Value

Yıl 2024, Cilt: 29 Sayı: 2, 97 - 115, 31.12.2024

İshak Durmuş

Öz

This study examines the compilation process and source value of The Mufaddaliyyat, one of the most important anthologies of ancient Arabic poetry. The Mufaddaliyyat, compiled by Mufaddal al-Dabbī (d. 178/794), is known as the second major poetry anthology created after Mu‘allaqāt. The study explores the anthology's significance and place in Islamic literature in detail, covering topics such as the number of odes and verses, the compiler's background and controversies, linguistic contributions, transmitters, and commentaries.
Compared to Mu‘allaqāt, The Mufaddaliyyat holds a unique position in the anthology tradition due to its distinctive selection and organization process. The odes chosen through the critical lens of Mufaddal al-Dabbī enhance the literary value of the anthology and its significance among poetry collections. However, there are differing accounts regarding the number of odes and verses in the anthology. These discrepancies highlight the complexity of the compilation process and the changes it underwent over time.
In general, various accounts describe the compilation process of The Mufaddaliyyat, the methods followed in creating the anthology, and the criteria for selecting the poems. Some accounts state that Mufaddal al-Dabbī initially selected 80 odes for Caliph Mahdi-Billah (d. 169/785) for educational purposes, which later increased to 128 odes. Other accounts suggest that Ibrahim b. Abdullah (d. 145/763) played a significant role in the anthology's compilation and that the odes he selected were used by Mufaddal al-Dabbī. These differences reflect the complexity of the compilation process and various perspectives. The diversity of these accounts is important for understanding the historical development of the anthology and how it was perceived in different periods.
The Mufaddaliyyat holds great significance due to its primary source of odes and the use of its verses as references in various classical works. The anthology is considered one of the important texts in Arabic literature and demonstrates its literary value and linguistic contributions to Islamic literature. The verses in the anthology have been used for citation in many fundamental sources, reinforcing the anthology's reliability and source value.
The Mufaddaliyyat has been examined in various studies through the linguistic features of the poems, the themes used, and the literary styles of the poets. In this study, the accounts of the compilation process of The Mufaddaliyyat are directly conveyed and explained from primary sources using the descriptive content analysis method. The various accounts and views about the compiler are examined in detail, and the accuracy and reliability of these accounts are assessed. Additionally, the statistics of the use of the anthology's verses in various classical works are presented, emphasizing its importance in the fields of Arabic language and literature and Islamic studies. This research aims to provide a comprehensive understanding of The Mufaddaliyyat, allowing for a broader perspective on its place in Arabic literature. Thus, the study is expected to contribute to the wider recognition and understanding of The Mufaddaliyyat and serve as a guide for future studies on the subject.
In conclusion, The Mufaddaliyyat, as one of the significant poetry anthologies of classical Arabic literature, holds great importance in Islamic literature. Compiled after Mu‘allaqāt, The Mufaddaliyyat consists of poems personally selected by its compiler and was prepared using a method previously untried in Arabic literature. In this context, while Mu‘allaqāt can be considered the first poetry anthology in classical Arabic literature, the anthology tradition can be said to have started with The Mufaddaliyyat. There are various disputes regarding whether all or only a part of the odes in The Mufaddaliyyat were selected by Mufaddal al-Dabbī. However, considering the preface of the Enbari commentary, regarded as the most reliable account of the anthology, it is understood that the views and accounts indicating Mufaddal al-Dabbī as the compiler are more accurate. Regardless of the compiler, the use of the verses in The Mufaddaliyyat for citation in many significant works of Islamic literature demonstrates the anthology's high source value and reliability.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Literature, Anthology, Poetry, Mufaddal al-Dabbî, The Mufaddaliyyât.

Mufaddal ed-Dabbî’nin Mufaddaliyyât Adlı Şiir Antolojisi: Derlenme Süreci ve Kaynaklık Değeri

Öz

Bu çalışma, kadim Arap şiirinin önemli antolojilerinden biri olan Mufaddaliyyât’ın derlenme süreci ve kaynaklık değerini ele almaktadır. Mufaddaliyyât, Mufaddal ed-Dabbî (ö. 178/794) tarafından derlenen ve Muallakât’tan sonra oluşturulan ikinci büyük şiir antolojisi olarak bilinmektedir. Çalışmada antolojinin kaside ve beyitlerinin sayısı, derleyicisi hakkındaki rivayetler ve ihtilaflar, dil bilimsel katkıları, ravileri ve şerhleri gibi başlıklarla eserin İslam literatüründeki yeri ve önemi detaylı bir şekilde incelenmiştir.
Mufaddaliyyât’ın antoloji geleneği içerisindeki yeri, Muallakât ile karşılaştırıldığında, kendine özgü seçim ve düzenleme süreciyle dikkat çekmektedir. Mufaddal ed-Dabbî’nin eleştirel süzgecinden geçerek seçilen kasideler, antolojinin edebi değerini ve şiir antolojileri arasındaki önemini arttırmaktadır. Ancak, antolojinin içerisindeki kasidelerin ve beyitlerin sayısı üzerine farklı rivayetler bulunmaktadır. Bu farklılıklar, antolojinin derlenme sürecinin ne kadar karmaşık olduğunu ve zamanla değişikliklere uğradığını göstermektedir.
Genel olarak, Mufaddaliyyât’ın derlenme süreci, antolojinin oluşturulmasında izlenen yöntem ve seçilen şiirlerin kriterleri hakkında farklı rivayetler aktarılmaktadır. Bu rivayetlerin bir kısmı, Mufaddal ed-Dabbî’nin Halife Mehdî-Billâh (ö. 169/785) için eğitim amacıyla 80 kaside seçtiğini ve bu kasidelerin zamanla 128’e çıkarıldığını belirtirken diğer bir kısmı antolojinin derlenmesinde İbrahim b. Abdullah’ın (ö. 145/763) önemli bir rol oynadığını ve onun seçtiği kasidelerin Mufaddal ed-Dabbî tarafından kullanıldığını iddia etmektedir. Bu farklılıklar, antolojinin derlenme sürecinin karmaşıklığını ve farklı bakış açılarını yansıtmaktadır. Rivayetler arasındaki bu çeşitlilik, antolojinin tarihi gelişimini ve çeşitli dönemlerde nasıl algılandığını anlamak açısından önemli görülmektedir.
Mufaddaliyyât, içerdiği kasidelerin birincil kaynağı olması ve bu kasidelerdeki beyitlerin çeşitli klasik eserlerde şevâhid olarak kullanılması nedeniyle büyük bir öneme sahiptir. Antoloji, Arap edebiyatının önemli metinleri arasında yer almakta ve edebi değerinin yanı sıra dil bilimsel katkıları ile de İslam literatürüne önemli bir edebiyat malzemesi olarak kendini göstermektedir. Antolojide yer alan beyitler, birçok temel kaynakta istişhâd için kullanılmış olup, bu durum antolojinin güvenilirliğini ve kaynaklık değerini pekiştirmektedir.
Mufaddaliyyât, çeşitli araştırmalarda antolojinin içerdiği şiirlerin dilsel özellikleri, kullanılan temalar ve şairlerin edebi üslupları gibi unsurlar üzerinden incelenmiştir. Bu çalışmada ise, Mufaddaliyyât’ın derlenme sürecine dair rivayetler betimsel içerik analizi yöntemiyle birincil kaynaklardan doğrudan aktarılmış ve açıklanmıştır. Antolojinin derleyicisi hakkındaki çeşitli rivayetler ve görüşler detaylı bir şekilde incelenerek, bu rivayetlerin doğruluğu ve güvenilirliği değerlendirilmiştir. Ayrıca, antolojideki beyitlerin çeşitli klasik eserlerdeki kullanım istatistikleri sunularak eserin Arap dili ve edebiyatı ve Temel İslam Bilimleri alanlarındaki önemi vurgulanmıştır. Araştırma Mufaddaliyyât’ın kapsamlı bir şekilde anlaşılmasına olanak tanıyarak, Arap edebiyatındaki yerini daha geniş bir perspektiften değerlendirilmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Böylece çalışmanın, Mufaddaliyyât’ı daha geniş kitlelerce tanınmasına ve anlaşılmasına katkı sağlaması ve üzerine yapılacak yeni çalışmalar için yol gösterici olması umulmaktadır.
Sonuç olarak Mufaddaliyyât, klasik Arap edebiyatının önemli şiir antolojilerinden biri olarak İslam litaratüründe büyük bir öneme sahiptir. Muallakât’tan sonra derlenen ikinci şiir antolojisi olan Mufaddâliyyât derleyicisinin bizzat seçtiği şiirlerden oluşmaktadır ve Arap edebiyatında daha önce denenmemiş bir yöntemle hazırlanmıştır. Bu bağlamda, klasik Arap edebiyatında ilk şiir antolojisinin Muallakât olduğu söylenebilirken, şiir antolojisi geleneğinin Mufaddâliyyât ile başladığı ifade edilebilir. Kaynaklarda, Mufaddâliyyât’ta yer alan kasidelerin tamamının mı yoksa yalnızca bir bölümünün mü Mufaddal ed-Dabbî tarafından seçildiği konusunda çeşitli ihtilaflar bulunmaktadır. Bununla birlikte, antolojinin en güvenilir rivayeti olarak kabul edilen Enbarî şerhinin mukaddimesi dikkate alındığında, bu kasidelerin derleyicisinin Mufaddal ed-Dabbî olduğunu belirten rivayet ve görüşlerin daha doğru olduğu anlaşılmaktadır. Ancak derleyicisi her kim olursa olsun Mufaddaliyyât’ın içerisindeki beyitlerin İslam literatüründeki birçok önemli eserde istişhâd için kullanılması eserin kaynaklık değerinin ve güvenirliliğinin ne derece yüksek olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Edebiyatı, Antoloji, Şiir, Mufaddal ed-Dabbî, Mufaddaliyyât.

Kaynakça

• ’Abbâs, İhsân. “Mukaddime”. Emsâlu’l-Arab. Beyrut: Dâru’r-Raʿidi’l-ʿArabî, 1983.
• el-Ahfeşu’l-Esğar, Ebû’l-Mehâsin ʿAlî b. Suleymân. el-İhtiyâreyn. thk. Fahru’d-Dîn Kabâve. Beyrut-Suriye: Dâru’l-Fikri’l-Mu‘âsır-Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1420/1999.
• Ahmed, Rafiuleymen Fazlulmevla. Esâlîbu’l-istifhâm fi’l-Mufaddaliyyât. Sudan: Ümmü Derman İslam Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• el-Asmaʿî, Ebû Saʿîd ʿAbdulmelik b. Karîb b. ʿAlî b. Asmaʿ. el-Asmaʿiyyât. thk. Ahmed Muhammed Şâkir, ʿAbdusselâm Muhammed Hârûn. Mısır: y.y., 1414/1993.
• Binnâime, Âdil b. Ahmed b. Sâlim. Şerhu’l-Mufaddaliyyât li’l-imâmi’l-‘allâmeti’l-habri’l-fehhâme Ebî ‘Alî Ahmed b. Muhammed b. el-Hasen el-Merzûkî el-müteveffâ senete 421 h: el-kısmu’s-Sânî: dirâse ve tahkîk. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, 2007.
• Bolelli̇, Nusrettin. “Klasik Dönem Arap Şiirine Dair Önemli Kaynaklar ve Tesbitler II”. Şarkiyat Mecmuası 12 (31 Aralık 2010), 1-57.
• el-Buhturî, Ebû ʿUbâde el-Velîd b. ʿUbeyd et-Tenûhî et-Tâʾî. el-Hamâse. thk. Muhammed İbrâhîm Huvvar, Ahmed Muhammed ʿUbeyd. Abu Dabi: y.y., 1428/2007.
• Cemâleddîn b. Hişâm, Ebû Muhammed ʿAbdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. ʿAbdullâh İbn Yûsuf. Evdahu’l-mesâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik. thk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed el-Bikâʿî. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr li’t-Tabâʿati ve’n-Neşri ve’t-Tevzîʿi, ts.
• Cemâleddîn b. Hişâm, Ebû Muhammed ʿAbdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. ʿAbdullâh İbn Yûsuf. Tehlîsu’ş-şevâhid ve telhîsu’l-fevâʾid. thk. ʿAbbâs Mustafâ es-Sâlihî. b.y.: y.y., 1406/1986.
• el-Cerrâvî, Ebû’l-ʿAbbâs Ahmed b. ʿAbdisselâm et-Tâdelî. el-Hamâsetu’l-mağribiyye: Muhtasaru kitâbi Safveti’l-edeb ve nahbeti dîvâni’l-ʿArab. thk. Muhammed Rıdvân ed-Dâye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Muʿâsır, 1991/1411.
• el-Cühenî, Zeyd b. Muhammed b. Gânim. es-Sûratu’l-fenniyye fi’l-Mufaddaliyyât enmâduhâ ve mevdûâ‘tuhâ ve masâdiruhâ ve simâtüha’l-fenniyye. Medine: el-Câmiatu’l-İslâmiyye, 1425/2004.
• Cündî, Ali. Fî Târîhi’l-edebi’l-câhilî. Kahire: Dâru’t-Turâs, 1. Basım, 1412/1991.
• Çalıkkılıç, Cengiz. Zürrumme ve Dîvân’ının İncelenmesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• ed-Dabbî, el-Mufaddal b. Muhammed b. Yaʿlâ b. Sâlim. el-Mufaddaliyyât. thk. Ahmed Muhammed Şâkir, ʿAbdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Dârü’l-Maârif, 6. Basım, ts.
• ed-Dabbî, el-Mufaddal b. Muhammed b. Yaʿlâ b. Sâlim. el-Mufaddaliyyât. thk. Ebû Bekr ‘Amr Dâğistâni el-Medenî. Mısır: Matbaatu’t-Tekaddüm, 1. Basım, 1324/1906.
• ed-Dabbî, el-Mufaddal b. Muhammed b. Yaʿlâ b. Sâlim. el-Mufaddaliyyât. thk. Hasan es-Sendûbî. Mısır: el-Mektebetu’t-Ticâriyyetu’l-Kübrâ, 1. Basım, 1345/1926.
• ed-Dabbî, el-Mufaddal b. Muhammed b. Yaʿlâ b. Sâlim. el-Mufaddaliyyât. thk. Ömer Fârûk et-Tabbâʿ. Beyrut: Şirketu Dâru’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, 1. Basım, 1419/1998.
• Dayf, Şevki. Târihu’l-edebi’l-‘Arabî. Kahire : Dârü’l-Maârif, 1960-1995.
• Derviş, Haşim Mahmud Haşim. eş-Şart fi’l-mufaddaliyyât: dirase nahviyye dilaliyye. Mısır: Benî Suveyf Üniversitesi, Doktora Tezi, 2015.
• Derviş, Muhammed Salah Muhammed Yusuf. el-‘Udûl fi’l-Mufaddaliyyât: dirase nahviyye dilaliyye. Mısır: Benha Üniversitesi, Doktora Tezi, 2018.
• Durmuş, İsmail. “Mesel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/293-297. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Ebû Bekir ez-Zubeydî, Muhammed b. el-Hasen b. ʿAbdillâh b. Mezhic. Tabakâtu’n-nahviyyîn ve’l-lugaviyyîn. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. Kahire: y.y., 2. Basım, 1954.
• Ebû Hilâl el-ʿAskerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. ʿAbdullâh. es-Sınâʿateyn. thk. ʿAlî Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: el-Mektebetu’l-Unsuriyye, 1419.
• Ebû Temmâm, Habîb b. Evs b. el-Hâris et-Tâʾî. Kitâbu’l-vahşiyyat = el-Hamâsetü’l-s-sugra. thk. Abdülazîz Abdülazîz el-Meymeni, Mahmûd Muhammed Şakir. Kahire: Dârü’l-Maârif, 1963.
• Ebû Zeyd el-Ensârî, Ebû Zeyd Saʿîd b. Evs. en-Nevâdir fî’l-luğa. thk. Muhammed ʿAbdulkâdir Ahmed. b.y.: y.y., 1401/1981.
• Ebû Zeyd el-Kureşî, Ebû Zeyd Muhammed b. Ebî’l-Hattâb el-Kureşî. Cemheretu eşʿâri’l-ʿArab. thk. ʿAli Muhammed el-Bicâdî. Kahire: Dâru Nehdati Mısr, 1967.
• Ebû ʿUbeyd el-Bekrî, Ebû ʿUbeyd ʿAbdullâh b. Abdilʿazîz el-Endelusî. Kitâbu zeyli’l-emâlî ve’n-nevâdir. Kahire: Matbaʻatu Dâri’l-Kutubi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1344/1926.
• Ebû’l-Berakât el-ʾEnbârî, Ebû’l-Berakât ʿAbdurrahmân b. Muhammed b. ʿUbeydillâh el-Ensârî Kemâluddîn. Nuzhetu’l-elibbâʾ fî tabakâti’l-udebâʾ. thk. İbrâhîm es-Sâmerrâʾî. Zerkâ/Ürdün: Mektebetu’l-Menâr, 1405/1985.
• Ebû’l-Ferec el-İsfehânî, ʿAlî b. el-Huseyn b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî. Mekâtilu’t-tâlibiyyîn. thk. es-Seyyid Ahmed Sakr. Beyrut: y.y., ts.
• Elmalı, Hüseyin. “Ebû Zeyd el-Ensârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/270-271. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Elmalı, Hüseyin. “el-Mufaddaliyyât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/365-366. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Elmalı, Hüseyin. “Mufaddal ed-Dabbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/362-363. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• el-Enbârî, Kâsım b. Muhammed. Divânu’l-Mufaddaliyyât meʿa şerh vāfir li Ebî Muhammad el-Kâsım b. Muhammad b. Beşşâr el-Enbârî. thk. Charles James Lyall. Beyrut: Matbaatu’l-Âbâ el-Yesu‘îyîn, 1920.
• Ergin, Mehmet Cevat. “Kûfeli Dilci el-Mufaddal ed-Dabbî ve Kitâbu’l-Emsâl’ı”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (SBArD) XVI/32 (2018), 67-88.
• Eşnandani, Ebû Osman Saîd b Harun. Kitâbu Meâni’ş-şi’r. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• el-Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. el-Herevî. Tehzîbu’l-luğa. thk. Muhammed ʿAvd Mirʿab. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 2001.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yusuf vd. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Ferrûh, Ömer. Târîhu’l-edebi’l-ʿArabî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1401/1981. Guneymât, Zeyd Mahmud. en-Nüza‘tu’l-insâniyye fi’l-Mufaddaliyyât. Sudan: Nileyn Üniversitesi, Doktora Tezi, 2002.
• el-Hâlidiyyân, Ebû Bekr el-Muhammed b. Hâşim el-Hâlidî Ebû ʿOsmân Saʿîd b. Hâşim el-Hâlidî. Hamâsetu’l-Hâlidiyyîn bi’l-Eşbâh ve’n-Nezâir min Eşʿâri’l-Mutekaddimîn ve’l-Câhliyyîn ve’l-Muhadramîn. thk. Muhammed ʿAlî Dakke. Suriye: Vezâratu’s-Sekâfe, 1416/1995.
• Hamza el-İsfehânî, Hamza b. el-Hasen. et-Tenbîh ʿalâ hudûsi’t-tashîf. thk. Muhammed Esʿad Talas. Beyrut: y.y., 1412/1992.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. ʿAlî b. Sâbit el-Bağdâdî. Târîhu Bağdâd. thk. Beşâr Avvâd Maʿrûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1422/2002.
• İbn Dureyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Dureyd el-Ezdî. Cemheretu’l-luğa. thk. Remzî Munîr Baʿlebekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 1408/1987.
• İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Fâris el-Kazvînî. Muʿcemu mekâyîsi’l-luğa. thk. ʿAbdusselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Hacer el-ʿAskalânî, Ebû’l-Fazl Şihâbuddîn Ahmed b. ʿAlî b. Muhammed el-ʿAskalânî. Lisânu’l-mîzân. thk. Dâiratu’l-Maʿârifi’n-Nizâmiyye. 7 Cilt. Beyrut: Muessesetu’l-Aʿlemî, 1390/1971.
• İbn Hacer el-ʿAskalânî, Ebû’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. ʿAlî b. Muhammed el-ʿAskalânî. Tehzîbu’t-Tehzîb. 12 Cilt. Hindistan: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-ʿOsmâniyye, 1326/1908.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed. Divânu’l-mübtede’ ve’l-haber fî eyyâmi’l-‘Arab ve’l-acem ve’l-berber ve min âsirihim min zevi’ş-şeni’l-ekber. thk. Halîl Şehâde. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1988.
• İbn Hallikân, Ebû’l-ʿAbbâs Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr b. Hallikân el-İrbilî. Vefeyâtu’l-aʿyân ve enbâu ebnâi’z-zamân. thk. İhsân ʿAbbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1391/1971-1415/1994.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed ʿAlî b. Ahmed el-Endelusî. Cemheretu Ensâbi’l-ʿArab. Beyrut: y.y., 1403/1983.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe Dîneverî. eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1423.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed ʿAbdullâh b. Muslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. el-Meʿânî’l-Kebîr fî Ebyâti’l-Meʿânî. thk. Sâlim el-Kerenkevî v.dğr. 3 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-ʿOsmâniyye, 1368/1949.
• İbn Sellâm el-Cumahî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. Sellâm. Tabakâtu fuhûli’ş-şuʿarâ. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. 2 Cilt. Cidde: Dâru’l-Medenî, ts.
• İbn ‘Usfûr, Ebû’l-Hasen Alî b. Mü’min b. Muhammed b. Alî el-Hadramî el-İşbîlî. el-Mukarrib ve ma‘ahu musulu’l-Mukarrib. thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1. Basım, 1418/1998.
• İbn ʿAbdilhâdî, Muhammed b. Ahmed b. ʿAbdilhâdî ed-Dimeşkî. Tabakâtu ʿulemâʾi’l-hadîs. thk. Ekrem el-Bûşî, İbrâhîm ez-Zeybek. 4 Cilt. Beyrut: y.y., 1417/1996.
• İbnu’n-Nedîm, Ebû’l-Ferec Muhammed b. İshâk b. Muhammed el-Verrâk el-Bağdâdî. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramadân. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1417/1997.
• İbnu’l-Cezerî, Ebû’l-Hayr Şemsüddîn b. el-Cezerî Muhammed. Ğâyetu’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâʾ. 3 Cilt. Bergstraesser: Mektebetu İbn Teymiyye, 1351/1932.
• el-İsfahânî, Ebû Bekr Muhammed b. Dâvûd b. Alî. ez-Zehre. thk. İbrâhim es-Sâmerrâî. Ürdün: Mektebetu’l-Menâr, 2. Basım, 1406/1985.
• İsfehânî, Ebû’l-Ferec Alî el-. Kitâbu’l-Eğânî. thk. İhsân Abbâs vd. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 2008.
• Karaarslan, Nasuhi Ünal. “Şair”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/298-301. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Karnî, Abdullah b. Nâsır b. Muhammed el-. Şerhu’l-Mufaddaliyyât li’l-imâmi’l-‘allâmeti’l-habri’l-fehhâme Ebî ‘Alî Ahmed b. Muhammed b. el-Hasen el-Merzûkî el-müteveffâ senete 421 h: el-kısmu’l-evvel: dirâse ve tahkîk. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, 1993.
• Katamış, Abdulmecîd. el-Emsâlu’l-‘arabiyye. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1408/1988.
• el-Kıftî, Ebû’l-Hasan ʿAlî b. Yûsuf el-Kıftî. İnbâhu’r-ruvât ʿalâ ʾenbâhi’n-nuhât. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-ʿArabî, 1406/1982.
• Kılıç, Hulusi. “Ebû Amr eş-Şeybânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/98-99. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Lugavî, Ebû’t-Tayyib Abdulvâhid b. Alî el-Halebî el-. Merâtibu’n-nahviyyîn. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, 1430/2009.
• Lyall, Charles James. “İntroduction”. The Mufaddaliyat an Anthology of Ancient Arabian Odes. Oxford: The Clarendon Press, 1918.
• Mekkî, Tahir Ahmed. Dirâse fî masâdiri’l-edeb. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 8. Basım, 1419/1999.
• Mufaddal ed-Dabbî, el-Mufaddal b. Muhammed b. Yaʿlâ b. Sâlim. Emsâlu’l-Arab. thk. İhsân ʿAbbâs. Beyrut: Dâru’r-Raʿidi’l-ʿArabî, 1983.
• Özavşar, Mehmet Emin. “Simâk b. Harb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/209-210. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Sâlih, Muhammed Necîb. el-İstisnâ fi şi‘ri’l-Mufaddaliyyât. Sudan: Nileyn Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• es-Semʿânî, Ebû Saʿd ʿAbdulkerîm b. Muhammed b. Manûr el-Mervezî. el-Ensâb. thk. ʿAbdurrahman b. Yahyâ. 13 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Meʿârifi’l-ʿOsmâniyye, 1382/1962.
• es-Sendûbî, Hasan. “Mukaddime”. el-Mufaddaliyyât. Mısır: el-Mektebetu’t-Ticâriyyetu’l-Kübrâ, 1. Basım, 1345/1926.
• es-Seyyid, Hâzım Muhammed Abulmumin. Şi‘ru’l-hamâse fi’l-Mufaddaliyyât: dirase mevduiyye fenniyye. Mısır: İskenderiye Üniversitesi, Doktora Tezi, 2016.
• Seyyid, Muhammed Sâlih. er-Rabd fî dîvâni’l-Mufaddaliyyât: dirase lugaviyye. Mısır: Kahire Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr ʿAmr b. ʿOsmân b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. thk. ʿAbdusselâm Muhammed Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1408/1988.
• es-Süyûtî, Ebû’l-Fazl Celâlüddîn ʿAbdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Müzhir fî ʿulûmi’l-luğa ve envâʿihâ. thk. Fuâd ʿAlî Mansûr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1418/1998.
• Şâkir, Ahmed Muhammed - Hârun, ʿAbdusselâm Muhammed. “Mukaddime”. el-Mufaddaliyyât. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• Tanriverdi̇, Eyyüp. “Arap Cemreleri”. Şarkiyat Mecmuası 26 (24 Nisan 2016), 127-155.
• et-Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ el-Hatîb Yahyâ b. Ali b. Muhammed. Şerhu ihtiyârâti’l-Mufaddal. thk. Fahreddin Kabave. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987.
• et-Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ el-Hatîb Yahyâ b. Ali b. Muhammed. Şerhu’l-Mufaddaliyyât. thk. Ali Muhammed Bicâvî. Kahire: Nahda Mısır li’t-Tab‘i ve’n-Neşr, 1397/1977.
• Temmam, Habib b Evs b el-Haris et-Tai Ebû. Dîvanu’l-hamase. Irak: Dârü’r-Reşid, 1980.
• Tüccar, Zülfikar. “İbn Sellâm el-Cumahî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/312-313. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Useylî, Vedâd Kemal İbrahim. Muhtârâtu’l-Mufaddal ed-Dabbî: dirâse tahlîliyye nakdiyye. Sudan: Ümmü Derman İslam Üniversitesi, Doktora Tezi, 2007.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû ʿAbdullâh Yâkût b. ʿAbdullâh er-Rûmî. Muʿcemu’l-ʾudebâ = İrşâdu’l-erîb ʾilâ maʿrifeti’l-edîb. thk. İhsân ʿAbbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1414/1993.
• Yusuf, Muhammed Yusuf Muhammed. el-Hâl fi’l-Mufaddaliyyât: dirâse nahviyye tahlîliyye tatbîkiyye. Sudan: Ümmü Derman İslam Üniversitesi, Doktora Tezi, 2009.
• ez-Zeccâcî, Ebû’l-Kâsım ʿAbdurrahmân b. İshâk en-Nihâvendî. el-Emâlî. thk. ʿAbdusselâm Hârûn. Beyrut: y.y., 1407/1987.
• ez-Zeccâcî, Ebû’l-Kâsım ʿAbdurrahmân b. İshâk en-Nihâvendî. Mecâlisu’l-‘ulemâ. thk. Abdusselâm Muhammed Harûn. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 2. Basım, 1403/1983.
• ez-Zehebî, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. ʿOsmân. Mîzânu’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. ʿAlî Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1382/1963.
• ez-Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. ʿAmr. Esâsu’l-belâğa. thk. Muhammed Bâsil ʿUyûnu’s-Sevd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419/1998.
• ez-Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. ʿAmr. Rebîʿu’l-ebrâr ve nusûsu’l-ahyâr. 5 Cilt. Beyrut: Muesseseti’l-ʿAlemî, 1412.