BİTLİS KALESİ KAZI ÇALIŞMALARI VE PORSELEN FİNCAN BULUNTULARI

Yıl 2022, , 725 - 735, 24.05.2022

Korkmaz Şen , Yunus Emre Karasu

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1049512

Öz

Bitlis İli’nin merkezinde kayalık bir tepe üzerinde yer alan Bitlis Kalesi, ele geçen kazı buluntuları bölgede sosyo-kültürel yaşamı yansıtması bakımından oldukça önemlidir. Kazı çalışmalarında seramik başta olmak üzere çok sayıda lüle, sikke, cam ve metal buluntu da ele geçirilmiştir. Bitlis Kalesi 2018-2020 yılı kazı çalışmaları ve bu çalışmalarda ele geçirilen porselen fincan buluntuları çalışmamızda ele alınıp incelenecektir. Bitlis Kalesi’nde kahvehane olduğu düşünülen mekanın yakınında bulunan çok sayıda Kütahya üretimi fincanlar ve lülelerle birlikte porselen fincanlar da ele geçirilmiştir. Porselen fincanlar hamur, form, bezeme ve kompozisyon özelliklerine göre incelenmekle birlikte Kütahya üretimi fincanlarla benzer ve farklı yönleri saptanmaya çalışılacaktır. Alanın farklı bölgelerinde bulunan porselen fincanlarda sıraltı ve sırüstü boyama tekniğinin sıklıkla kullanıldığı görülmektedir. 18-20. yüzyıl Osmanlı dönemine ait olduğu düşünülen fincanların bölgeye ithal olarak geldiği tahmin edilmekte ve konumuz örneklerinin muhtemel üretim yerlerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Ayrıca Geç Osmanlı dönemi Bitlis Kalesi’ndeki porselen fincanların bölgenin sosyo-kültürel yapısını yansıttığı görülmektedir. Büyük ölçüde üretim aralıkları tahmin edilen porselen örnekleri diğer kazı buluntularının tarihlendirilmesi açısından da önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Porselen, Fincan, Osmanlı, Kahve, kazı

Teşekkür

Ahlat Müze Müdürü Mikail Ercek ve Bitlis Etnoğrafya Müze Amiri Uzman Arkeolog Azad Örmek

Bitlis Castle Excavations and Porcelain Cup Finds

Öz

Bitlis Castle excavation findings, located on a rocky hill in the center of Bitlis Province, are very important in terms of reflecting the socio-cultural life in the region. During the excavations, many nozzles, coins, glass and metal finds, especially ceramics, were found. The porcelain cup findings obtained during the 2018-2020 excavations of Bitlis Castle will be handled and analyzed in our study. Many Kütahya-made cups and nozzles, as well as porcelain cups, were found near the place, which is thought to be a coffee house in Bitlis Castle. Although porcelain cups are examined in terms of paste, form, decoration and composition properties, it will be tried to identify similar and different aspects with Kütahya made cups. It is seen that underglaze and over-glaze painting technique is frequently used in porcelain cups located in different parts of the area. It is estimated that the cups, which are thought to belong to the 18-20th century Ottoman period, came to the region as imported and it is aimed to determine the possible production places of our subject samples. In addition, it is seen that the porcelain cups in the Late Ottoman period Bitlis Castle reflect the socio-cultural structure of the region. Porcelain samples, whose production ranges are estimated to a large extent, are also important in terms of dating other excavation finds.

Anahtar Kelimeler

Porcelain, Cup, Ottoman, Coffee, Excavation

Kaynakça

• Akalın, Ş. ve Yılmaz Bilgi, H. (1997). Suna ve İnan Kıraç Koleksiyonunda Kütahya Seramikleri: Yadigar-ı Kütahya, İstanbul.
• Aytüre, S. ve Şen, K. (2021). Anadolu’nun 11. Yüzyılında Bizans ve Bitlis. Sanatın Yolculuğunda Bir Durak: Eserleriyle Bitlis Kalesi, (Ed. Korkmaz Şen), İdeal Kültür Yayınevi, İstanbul, 25-42.
• Baykal. B. (2000). Osmanlı Porselen Sanatı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bilgi, H. (2006). Suna ve İnan Kıraç Vakfı Koleksiyonu Kütahya Çini ve Seramikleri, İstanbul.
• Buğdaycı, B. (2018). Kütahya Çini Müzesi’nde Sergilenen Seramik ve Çini Eserlerin Değerlendirilmesi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Buğdaycı, B. (2018). Kütahya Çini Müzesinde Sergilenen 18.Yüzıl Kütahya Üretimi Fincanlar. Kütahya Müzesi 2017 Yıllığı, V, 539-542.
• Carswell, J. (1991). Kütahya Çini ve Seramikleri. Sadberk Hanım Müzesi: Türk Çini ve Seramikleri, İstanbul.
• Carswell, J. (1995). Çin Seramikleri: Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonu, İstanbul.
• Coşansel Karakullukçu, D. (2007). 150 Yılın Sessiz Tanıkları: Saray Porselenlerinden İzler, (Ed. İlona Baytar, Çev. Merete Çakmak), İstanbul.
• Coşansel, D. (2006). 19.yüzyıl Osmanlı Saraylarında Fransız ve Yıldız Porselenleri. Milli Saraylar, İstanbul, 133-144.
• Darkot, B., ve Yınanç, M. H. (1979). İslâm Ansiklopedisi: Bitlis Maddesi. Millî Eğitim Basımevi, Cilt: II, İstanbul.
• Erdoğdu, A. ve Gedük, S. (2015). Çin Porseleni Fincanlar. Bir Taşım Keyif: Türk Kahvesinin 500 Yıllık Öyküsü, Ankara, 283-301.
• Gillmeister, R. (2005). White Gold: The Kathy Gillmeister Collection of Early Meissen Porcelain. California.
• Gök, S. (2015 a). Suna ve İnan Kıraç Vakfı Koleksiyonu Kütahya Çini ve Seramikleri 2, İstanbul.
• Gök, S. (2015 b). Smyrna (İzmir) Agorası’nda Osmanlı İzleri: Kütahya Seramikleri (2007-2014 Kazı Dönemi), İzmir.
• Karasu Y. E. ve Şen K. (2021). Bitlis Kale Kazısı Osmanlı Dönemi Sikke Buluntuları. Sanatın Yolculuğunda Bir Durak: Eserleriyle Bitlis Kalesi, (Ed. Korkmaz Şen), İstanbul.
• Karasu, Y. E. ve Şen, K. (2021). Bitlis Kalesi Depolama Alanı Seramik Buluntuları. Ekev Akademi Dergisi, (86), 623-647.
• Komori, T. (2017). Prestige Object or Coffee Cup? Problems of Identifying and Dating Chinese Porcelain Unearthed in Buda. Annual of Medieval Studies at CEU, (23), 108-122.
• Komori, T. (2018). Ottomans in Pest in the Light of “Luxury” Ceramics: Four Cups from Kıgyo Street. Genius loci Laszlovszky 60, Budapest, 289-293.
• Kristensen, R. S. (2014). Made in China: Import, Distribution and Comsumption of Chinese Porcelain in Copenhagen c. 1600-1760. Post-Medieval Archaeology, 48 (1), 151-181.
• Kürkman, G. (2005). Toprak, Ateş, Sır; Tarihsel gelişimi, Atölyeleri ve Ustalarıyla Kütahya Çini ve Seramikleri, İstanbul.
• Lewıs, G. L. (1960). Bıdlis (Bitlis). The Encyclopaedia of Islam, Vol.I, Editor: E.J.Brıll, Leıden.
• Pektaş, K. ve Baş, G. (2013). Bitlis Kalesi Kazısı’nda Ele Geçen Avrupa Bağlantılı Buluntular. 14th International Congress of Turkish Art, Paris, 609-618.
• Sümer, F. (2015). Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri, Ankara.
• Şen K. ve Karasu, Y. E. (2021). Arkeolojik Veriler Işığında Bitlis Kale Kazısı Seramik Buluntuları (2018-2019 Yılı Kazı Dönemi), İstanbul.
• Şen, K. ve Karasu, Y. E. (2019). 2018 Yılı Bitlis Kale Kazısı Kaideli, Süzgeçli Çanaklı Lüle Buluntuları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 189-206.
• Şen, K. ve Karasu, Y. E. (2020). Bitlis Kalesi Osmanlı Dönemi Lülelerinin Değerlendirilmesi. Art-Sanat Dergisi, (14), 413-440.
• Tezcan, M. (2019). Bagagiş/Balaliş” Adından “Badlis/Bidlis” Adına: Ermeni ve Bizans Kaynaklarında “Bitlis” Adının İlk Görünümleri. Tarihi ve Kültürel Yönleriyle Bitlis, (Ed. Prof. Dr. Mehmet İnbaşı ve Prof. Dr. Mehmet Demirtaş), I, Ankara, 49-62.
• Tuncel, M. (1992). “Bitlis”, TDV İslam Ansiklopedisi, 6, 225-228.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Türk Tarih Kurumu Yayınları, VIII. DiziSa.2a2, ANKARA.;
• Yalçın, S. (2018). İstanbul Arkeoloji Müzeleri Çinili Köşk Müzesi’nde Bulunan 18. ve 19. Yüzyıl Kütahya Üretimli Kahve Fincanları, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Yaşa, R. (1992). Bitlis’te Türk İskânı, Ankara.