Rāżınāme-i Ḥażret-i Mūsā ʿAleyhi's-salām Written in Chagatai Turkic

Yıl 2024, , 577 - 594, 29.05.2024

Recep Yürümez

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1452492

Öz

There are numerous works in our literature depicting the meeting of Moses with Almighty Allah at Mount Tûr. Whereas some of them provide information about the entire life of the Prophet Moses in the style of Musa-nāme, others focus only on this Mount Tūr meeting. Rāżınāme-i Ḥażret-i Mūsā ʿAleyhiʿ al-ṣalām, a manuscript written in Chagatai Turkic, deals only with the meeting on Mount Ṭūr and tries to contribute to the construction of the mature Muslim individual through this meeting. The date of writing of the section Rāżınāme-i Ḥażret-i Mūsā ʿAleyhiʿ al-ṣalām on pages 306b-315a of a 322-volume treatise is uncertain. Nevertheless, at the end of Ḳābus-nāme, the first work of the related treatise, the date 1235 (1819-1820) appears. On the first page of the work, which was taken from G. Jarring's collection without any information about the author or the autographer, G. Raquettte Kaschgar, Turkestan is written in Latin alphabet in the form of a seal. The translation of the manuscript, which is a post-classical work on Chagatai Turkic, fills a significant research gap by identifying the phonetic and morphological elements of this historical Turkic dialect.

Anahtar Kelimeler

Chagatai Turkic, Râzı-nâme-i Mûsâ, Phonetics, Morphology

ÇAĞATAY TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ RĀŻINĀME-İ ḤAŻRET-İ MŪSĀ ʿALEYHİ’S-SELĀM

Öz

Edebiyatımızda Hz. Musa’nın Tûr-ı Sînâ’da yüce Allah ile görüşmesini tasvir eden pek çok eser bulunmaktadır. Bunların bazıları Musa-nâme tarzında Hz. Musa’nın hayatının bütünü hakkında bilgi verirken bazıları sadece Tûr Dağı’ndaki bu görüşmeye odaklanmıştır. Çağatay Türkçesi ile el yazması olarak kaleme alınmış olan Rāżınāme-i Ḥażret-i Mūsā ʿAleyhi’s-selām adlı eser de sadece Tûr Dağı’ndaki görüşmeyi ele almakta ve bu görüşme üzerinden de olgun Müslüman birey inşasına katkıda bulunmaya çalışmaktadır. 322 varaktan müteşekkil bir risalenin 306b-315a sayfaları arasında yer alan Rāżınāme-i Ḥażret-i Mūsā ʿAleyhi’s-selām bölümünün yazılış tarihi belli değildir. Ancak ilgili risalenin ilk eseri olan Ḳābus-nāme’nin sonunda 1235 (1819-1820) tarihi yer almaktadır. Yazarı veya müstensihi hakkında bilgi olmayan G. Jarring’in koleksiyonundan alınmış olan eserin ilk sayfasında mühür şeklinde Latin alfabesi ile G. Raquettte Kaschgar, Türkestan yazılmaktadır. Çağatay Türkçesinin klasik sonrası devri eseri olduğu anlaşılan el yazmasının çeviri yazısının yapılması, ses bilgisi ve şekil bilgisi unsurlarının tespit edilerek başta tarihî Türk lehçesi olan Çağatay Türkçesi olmak üzere Çağdaş Türk Lehçeleri alanlarında yapılan araştırmalarda önemli bir boşluğu dolduracağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Türkçesi, Râzı-nâme-i Mûsâ, Ses Bilgisi, Şekil Bilgisi

Kaynakça

• Abliz, Y., Gayurani, G., Kadir, İ., Abdurrahman, H., Nur, P., Emet, A., Abdukadir, A., Tahir, A., Rihimcan, A. (1995). Uygur tiliniŋ izahlık lügati M-Ö. Milletler Neşriyatı.
• Argunşah, M. (2018). Tarihî Türk lehçeleri Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Aşçı, U. D. (2012). Mirzā Aḫmed bin Mirzā Kerįm Mûsâ-nâme İnceleme-Traskripsiyonlu Metin-Çeviri-Dizin-Tıpkıbasım. Konya: Palet Yayınları.
• Aşçı, U. D., Yavi, F., Kırbaş, G. (2023). Mûsâ-Nâme Özbek ve Kırgız nüshası. Konya: Palet Yayınları.
• Biray, N., Ayan, E., Kurmangaliyeva Ercilasın, G. (2018). Çağdaş Kazak Türkçesi ses – şekil – cümle bilgisi metinler. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Biray, N., Solmaz, S. (2022). Türkmen Şairi Nurmuhammed Andelib Yusuf u Zeliha. Ankara: Bengü Yayınları.
• Cansız Aktaş, M. (2014). Nitel Veri Toplama Araçları. Metin, M. (Ed.) Kuramdan uygulamaya eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Coşkun, M. V. (2017). Özbek Türkçesi grameri. Ankara: TDK.
• Çelik, F. (2023). Altay Türkçesi ve Hakas Türkçesi karşılaştırmalı grameri (ses bilgisi, şekil bilgisi). Kayseri: Kimlik Yayınları.
• Eckmann, J. (2009). Çağatayca El Kitabı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Eker, Ü. (2012). Seyyid Kasımî’nin destanlarında görülen Eski Anadolu Türkçesi etkisi. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(2), 63-84.
• Ercilasun, A. B. (2016). Türk kağanlığı ve Türk Bengü taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ergene, O. (2017). Sadî Gülüstan tercümesi. Ankara: TDK.
• Ergönenç, D. (2019). Nogay Türkçesi grameri (ses ve şekil bilgisi). Ankara: TDK.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Kelimelerin köken bilgisi sözlüğü. Ankara: TDK.
• Gülsevin, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesi grameri. Ankara: TDK.
• Gün, F. (2022). Hemedan Âşıklık Geleneğinde Cönkler. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 6(4), 1244-1264. https://doi.org/10.34083/akaded.1201541
• Kasapoğlu Çengel, H. (2020). Kırgız Türkçesi grameri. Ankara: TDK.
• Orak, B. (1995). Lutfi’nin Gül ü Nevruz’u Gramer İndeksi. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Öztürk, R. (2020). Yeni Uygur Türkçesi grameri. Ankara: TDK
• Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi. Ankara: TDK.
• Uygun, M. (2021). Çağatayca Kâbûsnâme tercümesi inceleme-metin-dizin-ekler dizini-tıpkıbasım. Konya: Palet Yayınları.
• Uyğur, V. C. (2018). Karakalpak Türkçesi grameri fonetik, morfoloji, sentaks. Ankara: TDK.
• Von Gabain, A. (2007). Eski Türkçenin grameri. (M. Akalın Çev.). Ankara: TDK.
• Yakup, E., Gayurani, G., Kadir, İ., Abdurrahman, H., Nur, F., Emet, A., Abdukadir, E., Ahir, A., Rihimcan, A., (1995). Uygur tilinin izahlik lügati. Milletler Neşriyatı.
• Yücel, B. (1995). Bâbür Dîvânı. İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi.
• Yüksel, Y. (2016). Kur’ân’da “Veyl” kelimesi üzerine. Diyanet İlmî Dergi, 52(2), 147-171.
• Yürümez, A. (2022). Kırgızca ve Hakasçadaki Hâl Ekleri Üzerine. (Ed. H. Taş) Türkoloji Armağanları-1 Cumhuriyetin 100. Yıl Dönümünde Türk Dünyasına Armağan (Dil, Folklor ve Edebiyat.). Ankara: Bengü Yayınları.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/vehb-b-munebbih (25.02.2024).
• https://islamansiklopedisi.org.tr/kudus#1 (25.02.2024).
• https://islamansiklopedisi.org.tr/musa--peygamber (09.03.2024).