Captivity of the Crusader leaders by Artuqid Aamir Balaq Ghazi of Harput

Yıl 2021, , 525 - 540, 20.01.2021

Sebahattin Çelik

https://doi.org/10.18069/firatsbed.731800

Cited By: 1

Öz

In the first quarter of the XIIth century, at a time when the influence of the Abbasid Caliphate on Islamic countries and rulers wear off, the Seljuks lost their unity and integrity and dealt with their internal affairs, there was not any stable force left that could prevent the Crusaders from terrorizing the Middle East and spreading in the Islamic lands and the security of Muslims’ lives and properties was in danger under the Crusader pressure, a leader came in sight in Harput. This leader was none other than Artuquid Aamir Balaq Ghazi of Harput who stopped the Crusader armies with his bravery, courage and intelligence and who became the fearful dream of the Crusaders by capturing the King of Jerusalem, the Count of Edessa and the Seigneur of Bira. The study, which is prepared by compiling fundamental and current sources, aims to introduce this great hero whose name, we think is not mentioned enough in Turkish history. The study sheds light on his endless struggle against the Crusaders and capturing their leaders during, to prevent them from spreading to Eastern Anatolia and his ensuring peace and order by chastening Armenians who were bandits in the al-Jazeera region and by means of preventing dangerous of the Batinis who caused strife in Aleppo.

Anahtar Kelimeler

Crusaders, Baudouin, Joscelin, Balaq Ghazi, Harput

HARPUT ARTUKLU EMÎRİ BELEK GAZİ’NİN HAÇLI LİDERLERİNİ TUTSAK ETMESİ

Öz

XII. yüzyılın ilk çeyreğinde, Abbâsî Hilâfeti’nin İslâm ülkeleri ve yöneticileri üzerinde etkisinin azalıp bittiği, Selçukluların birlik ve bütünlüğünü kaybedip iç meseleleriyle uğraştığı, Haçlıların Ortadoğu’da terör estirmelerini ve İslâm topraklarında yayılmalarını önleyebilecek istikrarlı bir kuvvetin kalmadığı, Müslümanların Haçlı baskısı altında can ve mal güvenliklerinin tehlike altında olduğu bir dönemde Harput’ta bir lider ortaya çıktı. Bu lider, yiğitliği, cesareti ve akıllılığı ile Haçlı ordularını durduran; Kudüs kralı, Urfa kontu ve Birecik senyörünü tutsak ederek Haçlıların korkulu rüyası haline gelen Harput Artuklu Emîri Belek Gazi’den başkası değildi. Temel ve güncel kaynakların derlenmesi suretiyle hazırlanan çalışmada, Türk tarihinde yeterince adından söz edilmediğini düşündüğümüz bu büyük kahramanı tanıtmak amaçlanmış, onun Haçlılara karşı bitmek tükenmek bilmeyen mücadelesi esnasında Haçlı liderlerini tutsak alması, Doğu Anadolu’ya doğru yayılmalarını önlemesi, el-Cezire bölgesinde eşkıyalık yapan Ermeniler ile Halep’te fitneye sebep olan Bâtınîler tehlikesini önlemek suretiyle huzur ve asayişi temin etmesine yer verilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Haçlılar, Baudouin, Joscelin, Belek Gazi, Artuklular

Kaynakça

• Albertus Aquensis, “Liber Christianae Expeditionis pro Ereptione Emundatione et Retitutione Sanctae Hierosolyminatanae Ecclesiae”, RHC Occ., IV, Jena-1923, (ss. 265-713).
• Alptekin, Coşkun, “Artuklular”, DİA, III, İstanbul 1991, (ss. 415-419).
• --------------, “Belek b. Behram”, DİA, V, İstanbul 1992, (ss. 402-403).
• Anonim Süryani Vekâyinâmesi, İngilizce’ye çev. Arthur Stanley Tritton, “The First and Second Crusades from an Anonymous Syriac Chronicle”, Journal of The Royal Asiatic Society, Paris January 1933, (pp. 69-101); Sebahattin Çelik, Anonim Süryâni Vekâyinâmesine Göre I. ve II. Haçlı Seferi, Celal Bayar Üni. SBE, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Manisa 2006.
• Ardıçoğlu, Nurettin, Harput Tarihi, Harput Derneği Yay., İstanbul 1964.
• Artuk, İbrahim, Artuk Bey, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Türk Büyükleri Dizisi, CIV, Ankara 1988.
• --------------, “Artukoğlu Emir Balak ve Mezarı”, Belleten, XI/XLI, Ocak-1947, (ss. 129-135).
• Azîmî, Ebû Abdullâh, Azîmî Tarihi; Selçuklularla İlgili Bölümler, yayımlayan Ali Sevim, TTK, Ankara 2006.
• Bundârî, el-Feth b. Alî, Zübdetü’n-Nusrâ ve Nühbetü’l-Üsrâ, çev. Kıvameddin Burslan, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, 2. baskı, TTK Yay., II/XLI, Ankara 1999.
• Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, E Yay., İstanbul 1979.
• Demirkent, Işın, Haçlı Seferleri Tarihi, 1. baskı, Dünya Yayıncılık, İstanbul 1997.
• --------------, Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan, TTK Yay., XXIV/XXII, Ankara 1996.
• --------------, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1098-1118), I, TTK Yay., Ankara 1990.
• --------------, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1118-1146), II, TTK Yay., Ankara 1994.
• --------------, “1101 Yılı Haçlı Seferleri”, Prof. Dr. Fikret Işıltan’a 80. Doğum Yılı Armağanı, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul 1995, (ss. 17-56).
• Ebû’l-Ferec, Gregory (Bar Hebraeus), Abû'l-Farac Tarihi, II, çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK Yay., II/CXII, Ankara 1999.
• El-Azharî, Taef Kamal, “The Policy of Balak The Artukids Against Muslims and Crusaders. A Turkmen Identity Dilemma in the Middle East 1090-1124”, International Journal of Humanities and Social Science, IV/IV, Doha, Qatar, February-2014, (pp. 286-293).
• Erdem, İlhan, “Haçlılar İle Mücadelede Menbic ve Emir Belek”, Ankara Üni. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, XXXVII/LXIV, Ankara 2018, (ss. 191-204).
• Fulcherios Carnotensis, Gesta Francorum Iherusalem Peregrinantium, çev. İlcan Bihter Barlas, Kudüs Seferi, IQ Yay., İstanbul 2009.
• Holt, P.M., The Age of the Crusades, The Near East from the Eleventh Century to 1517, çev. Özden Arıkan, Haçlılar Çağı 11. Yüzyıldan 1517’ye Yakındoğu, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1999.
• İbn Kesîr, İmâduddîn Ebû’l-Fidâ, el-Bidâye ve’n-Nihâye fi’t-Târîh, XII, çev. Mehmet Keskin, Büyük İslâm Tarihi, Çağrı Yay., İstanbul, 2001.
• İbnü’l-Kalânisî, Ebû Ya’lâ Hamzâ, Zeyl-u Târîh-i Dımaşk, Arapça’dan çev. Onur Özatağ. Şam Tarihine Zeyl - I. ve II. Haçlı Seferleri Dönemi, İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2015.
• İbnü’l-Adîm, Kemâlüddîn, Zübdetü’l-Haleb min Târîh-i Haleb, II, nşr. Sâmî Dehhân, Dımaşk 1954.
• --------------, Buğyat at-Talab fî Târîh Halab, 2. baskı, yayımlayan Ali Sevim, TTK Yay., Ankara 2011.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Ebû’l-Hasen, el-Kâmil fi’t-Tarih, X, çev. Komisyon vd., Bahar Yay., İstanbul 1987.
• İbnü’l-Ezrak, Ahmet b. Yûsuf b. Alî, Târîh-u Meyyâfârikîn ve Âmid (Artuklular Kısmı), nşr. Ahmet Savran, Atatürk Üni. Fen-Edb. Fak. Yay., Erzurum 1992.
• Küçüksipahioğlu, Birsel, Trablus Haçlı Kontluğu Tarihi, Arkeoloji ve Sanat Yay., İstanbul 2007.
• Lamb, Harold, The Crusade: İron Men and Saints, çev. Gaye Yavuzcan, Haçlı Seferleri: Demir Adamlar ve Azizler, İlgi Kültür Sanat Yay., İstanbul 2010.
• Merçil, Erdoğan; “Haçlı Seferleri Sırasında Büyük Selçuklu Devleti’nin Durumu”, Uluslar Arası Haçlı Seferleri Sempozyumu, TTK Yay., Ankara 1999, (ss. 83-90).
• Metin, Tülay, “Sultanlığı Meşrûiyet Kazanmamış Bir Selçuklu Şehzadesi: Tuğrul Arslan”, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, VI, Konya 2017, (ss. 35-52).
• Müneccimbaşı, Ahmed b. Lütfullah, Camiu’d-Düvel, II, yayımlayan Ali Öngül, Selçuklular Tarihi, II, Akademi Kitabevi, İzmir 2001.
• Nuveyrî, Ebû’l-Abbâs Şihâbuddîn, Nihâyetü’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb, I-XXXXII, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Kâhire 1992.
• Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, TTK Yay., Ankara 1981.
• Paydaş, Kâzım, “Artuklular ve Gürcüler”, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, I, ed. İbrahim Özcoşar, Mardin Valiliği Kültür Yay., Mardin 2008, (ss. 211-220).
• Râvendî, Alî b. Süleymân, Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr, I, Muhammed İkbal’in Farsça neşrinden çev. Ahmed Ateş, TTK Yay., Ankara 1999.
• Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, İ-II, çev. Fikret Işıltan, TTK Yay., Ankara 1989.
• Sevim, Ali, Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi, TTK Yay., XXIV/VII, Ankara 1989.
• --------------, Ünlü Selçuklu Komutanları; Afşin, Atsız, Artuk ve Aksungur, TTK Yay., Ankara 1990.
• --------------, “Artukoğlu Sökmen’in Siyasî Faaliyetleri”, Belleten, XXVI/CIII, 1962, (ss. 501-520).
• --------------, “Artukoğlu İlgazi”, Belleten, XXVI/CIV, 1962, (ss. 649-687).
• --------------, “Temürtaş’ın Halep Hâkimiyeti”, Belleten, XXV/C, 1961, (ss. 571-594).
• --------------, “Artukluların Soyu ve Artuk Beyin Siyasî Faaliyetleri”, Belleten, XXVI/CI, 1990, (ss. 121-146).
• Sevim, Ali - Yücel, Yaşar, Türkiye Tarihi Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi, TTK Yay., Ankara 1989.
• Sıbt İbnül-Cevzî, “Mir’atü’z-Zamân fî Târîhi’l-Âyân”, Selçuklularla ilgili kısmı yayımlayan Ali Sevim, Belgeler, XIV, 1992, (ss. 1-260).
• --------------, Miratü’z-Zamân fî Târîhil-Âyân, çev. ve değ. Ali Sevim, TTK Yay., Ankara 2011.
• Sümer, Faruk, Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri, TTK Yay., Ankara 1990.
• Süryâni Mikhail, Khronik (1166-1199), çev. Hrant D. Andreasyan, Süryâni Patrik Mihail’in Vekâyinâmesi, II, TTK Kütüphanesi, Ankara 1944.
• Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, 2. baskı, Nakışlar Yay., İstanbul 1980.
• --------------, Selçuklular Zamanında Türkiye: Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1318), 7. baskı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2002.
• Willermus Tyrensis, Historia Rerum in Partibus Transmarinis Gestarum, XI. ve XII. kitapları çev. Ebru Altan, İstanbul Üni. SBE, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1995.
• Urfalı Mateos, Urfalı Mateos Vekâyinâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), 2. baskı, çev. Hrant D. Andreasyan, TTK Yay., Ankara 1987.
• Yılmazçelik, İbrahim - Çelik, Sebahattin, “Malatya Melikesi Ayşe Hatun’un Belek Gazi ile İzdivacı”, Danişmendliler ve Malatya’nın Fethi Sempozyumu: Bildiriler, ed. Salim Cöhce vd., İnönü Üniversitesi Matbaası, Malatya 2020, (ss. 280-297).
• Yınanç, Mükrimin Halil, “Belek”, İA, II, MEB Yay., Ankara 2002, (ss. 468-473).