Has Revenues and Expenditures of Mihrişah Valide Sultan Between 1798-1805

Yıl 2022, , 335 - 348, 18.01.2022

Eşref Temel

https://doi.org/10.18069/firatsbed.994559

Öz

Mihrişah was the headwoman of Sultan Mustafa III (1757-1774) and the mother of Sultan Selim III (1789-1807) in the Ottoman State, and served as a valide sultan between 1789-1805. Mihrişah Valide Sultan became one of the people with the highest income after the sultan, thanks to the has she ran. He was introduced in the literature as "kind, benevolent and religious", and was generally discussed in the context of the foundation works he had commissioned or the charity he had done. In this study, the has income of the valide sultan and the places of spending them were examined in accordance with the archive documents. The socio-economic status of Mihrişah Valide Sultan has been tried to be revealed through the expenditures she made for herself, her employees, the dynasty, the poor and the state. However, it has been tested whether there is a personality as it is said in the literature. Thus, it was aimed to shed light on the lives of other valide sultans, especially Mihrişah Valide Sultan. The study covers the income expenses of Mihrişah Valide Sultan for about eight years (1213-1220/1798-1805). However, the 21 month expense records during this period could not be reached. As a result, it was understood that the valide sultan was elegant as well as being kind, benevolent and religious. In this context, it can be said that he uses a large part of his income for charity and spends the rest of his income for the place and clothing he lives in. During the period in question, he did not take any debt, although he made a loan. It is possible to say that he made great efforts for the continuation of the Ottoman dynasty and was a supporter of his son in every way. In addition, it can be claimed that he performed religious, customary and harem ceremonies within the framework of the rules of ceremony, similar to the sultan.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Benevolent, Religious, Elegant, Ceremony

MİHRİŞAH VALİDE SULTAN’IN 1798-1805 YILLARI ARASI HAS GELİRLERİ VE HARCAMALARI

Öz

Sultan III. Mustafa’nın (1757-1774) başkadını ve Sultan III. Selim’in (1789-1807) de annesi olan Mihrişah, Osmanlı Devleti’nde 1789-1805 yılları arasında valide sultanlık yapmıştır. Mihrişah padişahtan sonra en fazla gelire sahip olmuştur. O, literatürde daha çok “nazik, hayırsever ve dindar” olarak tanıtılmıştır. Genelde yaptığı hayratla anılmıştır. Bu çalışma ile valide sultanın, vakıf gelirleri ve giderleri dışında, has gelirleri ve bunları harcama yerleri arşiv belgeleri doğrultusunda incelenmiştir. Mihrişah’ın kendisi, çalışanları, hanedan çevresi, fakirler ve devlet için yaptığı harcamalar üzerinden sosyo ekonomik durumu ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Literatürde denildiği gibi bir şahsiyet olup olmadığı test edilmiştir. Mihrişah özelinde diğer valide sultanların hayatına da ışık tutulmak istenmiştir. Çalışma, Mihrişah’a ait 1213-1220/1798-1805 arasına tarihlenen yaklaşık sekiz yılın, 21 ay hariç, gelir giderlerini kapsamaktadır. Mihrişah’ın gelirini harcadığı yerlere ve harcama tercihlerine bakarak onun nazik, dindar ve hayırsever kişiliğinin yanında zarif de olduğu iddia edilebilir. Bu çerçevede gelirinin büyük bir bölümünü hayrat için kullandığı, kazancının kalanıyla da bulunduğu mekân ve giyim kuşamı için harcama yaptığı söylenebilir. Söz konusu dönemde borç verdiği halde herhangi bir borç almamıştır. Osmanlı hanedanın devamı için çok çaba sarfettiğini ve oğlunun her yönden destekçisi olduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca özellikle dinî, örfi ve hareme ait törenleri teşrifat kuralları çerçevesinde, padişaha benzer şekilde, yaptığı iddia edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Hayırsever, Dindar, Zarif, Teşrifat

Kaynakça

• Akarçeşme, İ. (2019). Mihrişah Valide Sultan ve Vakfı. (Haz. Fahameddin Başar). Vakıf Kuran Kadınlar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları. 159-182.
• Akgündüz, A. (1992). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri IV. Kitap. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
• Akyıldız, A. (2010). Şehremini, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 38. Ankara: 459-461.
• Akyıldız, A. (2012). Valide Sultan, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 42. Ankara: 494-499.
• Akyıldız, A. (2017). Haremin Padişahı Valide Sultan Haremde Hayat ve Teşkilât. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Altındağ, Ü. (2010). Dârüssaâde, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: 1-3.
• Beydilli, K. (2009). Selim III, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 36. Ankara: 420-425.
• Bilgin, A. (2000). Osmanlı Sarayının İâşesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Bilgin, A. (2003). Matbah-ı Âmire. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 28. Ankara: 115-119.
• Bilgin, B. (2013). Yıldız Sarayı. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 43. Ankara: 541-544.
• Bozkurt, F. (2015). İstanbul Evlerinin İçi. (Ed. Coşkun Yılmaz). Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. C.8. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları. 382-389.
• Buzpınar, Ş. T. (2009). Surre. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 37. Ankara: 567-569.
• Cenkmen, E. (1948). Osmanlı Sarayı ve Kıyafetleri. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Cezar, Y. (1986). Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim (XVIII. Yüzyıl¬dan Tanzimat’a Mali Tarih). İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Çavdar, D. (2015). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Mefruşat-ı Hümayun İdaresi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya.
• Dağlı, B. (2007). Kelime Kazanımı Üzerinde Bir Araştırma (Kıyafet ve Kumaş Adları Örneği). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• Deny, J. (1986). Vâlide Sultan. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi. C. 13. İstanbul: 178-187.
• Genç, M. (1995). Esham. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: 376-380.
• Hançer, T. H. (2017). Mihrişah Valide Sultan Vakfı’nın Sosyal ve Ekonomik Yönleriyle İncelenmesi (1797-1837). (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• İpşirli, M. (2011). Tebdil Gezmek: Osmanlılar’da. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 40. Ankara: 213-214.
• İpşirli Argıt, B. (2011). 18. Yüzyılda Harem-i Hümâyun’dan Çırağ Edilen Cariyeler. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. S. 25. 1-34.
• İpşirli Argıt, B. (2015). Osmanlı İstanbul’unda Giyim Kuşam. (Ed. Coşkun Yılmaz.) Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. C.4. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları. 230-263.
• Kala, E. S., Akarçeşme, İ. (2019). Mihrişah Valide Sultan Vakfı. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Kalfazade, S. (1993). Çırağan Sahilsarayı. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: 304-306.
• Kocaaslan, M. (2019). Sarayda Terbiye Olmayan Hiçbir Yerde Terbiye Öğrenemez: 17. Yüzyıl Osmanlı Sarayında Cariye Eğitimi. Turkish Studies-Social Sciences. C. 14. S.4. 1615-1636.
• Orhonlu, C., Göyünç, N. (1997). Has. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 16. İstanbul: 268-270.
• Önal, A. (2015). Payitaht İstanbul’da Osmanlı Merasimleri. (Ed. Coşkun Yılmaz). Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. C.3. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları. 404-449.
• Pakalın, M. Z. (1993a). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993b). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993c). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Parlak, S. (2005). Mihrişah Vâlide Sultan Külliyesi. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 30. İstanbul: 42-44.
• Peirce, L. P. (2000). Harem-i Hümayun Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar. (Çev. Ayşe Berktay). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sahillioğlu, H. (1993). Ceyb-i Hümâyun. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: 465-467.
• Sakaoğlu, Necdet. (2015). Bu Mülkün Kadın Sultanları: Valide Sultanlar, Hatunlar, Hasekiler, Kadınefendiler, Sultanefendiler. İstanbul: Alfa Tarih.
• Sarı, Nil. (1993). Osmanlılar’da Cerrahlık Mesleği. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: 423-424.
• Serin, S. (2021). Osmanlı Sarayında Başlalalık ve Başlala Kulesi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. C. 9. S. 27. 461-488.
• Sofyalı Ali Çavuş. (1992). Sofyalı Ali Çavuş Kanunnâmesi:Osmanlı İmparatorluğu’nda Toprak Tasarruf Sistemi’nin Hukukî ve Mâlî Müeyyide ve Mükellefiyetleri. (Haz. Midhat Sertoğlu). İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Şahin, E. (2011). Bâkî Divanı’na Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Toplum Hayatı. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Tanman, M. B. (1996). Galata Mevlevîhânesi. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 13. İstanbul: 317-321.
• Tanman, M. B. (2001). Kasr-ı Hümâyun. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 24. İstanbul: 573-575.
• Tanrıkorur, Ş. B. (2004). Mevleviyye. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 29. Ankara: 468-475.
• Tarım Ertuğ, Z. (2012). Topkapı Sarayı. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 41. Ankara: 256-261.
• Toprak, S. V. (2011). Nuri Tarihi (Metin- İnceleme). (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Uğurlu, A. H. (2016). Siyâsî Bir Projenin İzinde Bânilik: Mihrişah Vâlide Sultan’ın Îmar Faaliyetlerini Yeniden Okumak. Belleten. C. 40. S. 287. 87-101.
• Uluçay, M. Ç. (1980). Padişahların Kadınları ve Kızları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1945). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ünyay Açıkgöz, F. (2012). XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Hediye ve Hediyeleşme (Padişahlara Sunulan ve Padişahların Verdiği Hediyeler Üzerine Bir Araştırma). (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Yaşaroğlu, M. K. (2012). Üç Aylar. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 42. Ankara: 276.
• Yazıcı, T., İpşirli, M. (1995). Ferraş. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: 408-409.