TÜRK EDEBİYATINDA Mİ’RÂCİYYE GELENEĞİ VE HARPUTLU RAHMÎ’NİN BEYÂN-I Mİ’RÂC BAŞLIKLI MANZUMESİ

Yıl 2016, Cilt: 26 Sayı: 2, 77 - 92, 30.07.2016

Hasan Şener

https://doi.org/10.18069/firatsbed.346905

Cited By: 1

Öz

Harput,
Osmanlı topraklarının önemli kültür merkezlerinden biridir. Bu kültür
merkezinde, Türk kültür tarihi açısından önemli bir yere sahip olan ve her biri
bir değer olan birçok âlim, şair ve edip yetişmiştir. Bu değerlerden biri de
şair Rahmî’dir.

Daha
çok Harputlu ön ismi ile tanınan Rahmî, on dokuzuncu asrın başlarında Harput’ta
doğmuş, Harput’un kültür atmosferi içinde yetişmiş, klasik Türk edebiyatı
geleneği içinde bir divan teşkil edecek ölçüde şiirler kaleme almış, başta Hacı
Hayrî Bey olmak üzere kendinden sonra yetişmiş birçok Harputlu şair üzerinde
etkili olmuş önemli bir şahsiyettir.  

Klasik
şiir estetiği içinde  şiirler kaleme alan
Harputlu Rahmî’nin Dîvânı’nda kaside, kıt’a, terci-i bent, müstezat,
gazel gibi nazım şekilleriyle yazılmış birçok şiir bulunmaktadır. Bu şiirlerden
biri de Allah’ın emriyle Peygamber Efendimiz’in ruhen ve bedenen, Mekke’deki
Mescid-i Haram’dan Kudüs’teki Mescid-i Aksa’ya kadar yapmış olduğu gece yolculuğu
ve oradan da bir mi’râcla yedi kat göklere yükselmesi olaylarını anlatan “Beyân-ı
mîrāc” başlıklı mi’râciyye türü manzumesidir.  

Bu
çalışmada, mi’râc kavramı hakkında bilgi verildikten sonra Arap, Fars ve Türk
edebiyatlarında mi’râc hadisesine kısaca değinildi. Daha sonra mi’râciyyelerde
işlenen motifler ve Harputlu Rahmî Dîvānı’nda yer alan “Beyân-ı mîrâc”
başlıklı manzumenin şekil ve içeriği hakkında bilgiler verildi; manzumede
işlenen mi’râc motifleri anlatıldı. Makalenin sonunda, çalışma değerlendirilip
bir sonuçla özetlendi.

Anahtar Kelimeler

Harputlu Rahmî, Dîvân, mi’râc, mi’râciyye, mi’râc-nâme

Mi’râciyye Tradition in Turkish Literature and Manzume of Harputlu Rahmi Entitled Beyân-ı Mi’râc

Öz

Harput was one of the important civic centers of
Ottoman land. Lots of scholars, poets and litterateurs trained in this civic
center, each one is valuable and has an important place in Turkish cultural
history. Rahmi is one of these merits.

Mostly known as with his forename Harputlu, Rahmi,
born in Harput in the begining of 19th century, raised in cultural atmosphere
of Harput, written poems that could constitute a divan in classical Türkish
literature and an important personality who effected lots of poets from Harput
that raised after him foremost Hacı Hayri Bey.

Harputlu Rahmi written poems in classical poem
structure, in his Divan there are lots of poems written in different variety
like kaside, kıt’a, terci-i bent, müstezat and gazel. One
of these poems is a mi’râciyye named “beyān-ı mîrāc” that tells about events in
Prophet Muhammed's physical and spiritual night trip from Mescid-i Haram in
Mecca  to Mescid-i Aksa in Jerusalem, and
to seven levels of Heaven with a mi’râc, with the command of Allah.

In this study, after giving the literal meaning of mi’râc,
mi’râc in Arab, Fars and Turkish literature and short information about motifs
in mi’râciyye, information about form and context of poem named “beyān-ı mîrāc”
is given that appear in Harputlu Rahmi Divan, and mi’râc motifs in this poem
are told. At last, the study is evaluated and summarized with a conclusion.

Anahtar Kelimeler

Harputlu Rahmî, Diwan, mi’râc, mi’râciyye, mi’râc-nâme

Kaynakça

• Akar, Metin (1987), Türk Edebiyatında Manzum Mi’râc-nâmeler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çelebioğlu, Amil (1998), Türk Edebiyatında Manzum Dinî Eserler, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: MEB Yayınları, s. 349-365.
• Çimen, Sema (2010), 15. Yüzyıla Ait Anonim Bir Mi’râc-nâme (Transkripsiyonlu Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Derdiyok, İ. Çetin (1994), Cemâlî, Hayatı, Eserleri ve Divânı, Harvard University, USA.
• Develi, Hayati (1998), Eski Türkiye Türkçesi Devresine Ait Manzum Bir Mi’râc-nâme”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C.28, s.81-229.
• Devellioğlu, Ferit (1986), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dîvân-ı Rahmî-i Harpûtî, Ma’muratü’l-Aziz Vilayeti Matbaası, 1303 (1885-86).
• Duman, Musa (1997), İbrahim Bey’in Mi’râcnâmesi: İmla Özellikleri, Metin, Sözlük ve Ekler Dizini”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C.27, s.169-238.
• Esir, Hasan Ali (2009), Anadolu Sahası Mesnevilerinde Mi’râc Mevzuu, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.39, s.683-708.
• Hacıhaliloğlu, Enver (2006), Bir Eski Anadolu Metni (Mi’râc-ı Nebi) Üzerinde Gramer İncelemesi (Giriş-İnceleme-Metin- Sözlük-Tıpkı Basım), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kaplan, Mahmut (1996), Neşâtî Dîvânı, İzmir: Akademi Kitabevi.
• Kaplan, Mahmut (2001), Divan Şiirinde Hazret-i Muhammed, Köprü, S.74, s. 106-117.
• Kavaz, İbrahim – Onur, M. Naci (1996), Harputlu Rahmi Divanı, Elazığ: İzzetpaşa Vakfı Yayınları.
• Onur, Naci- Kavaz, İbrahim (1988), Harputlu Rahmî Dîvânı, Elazığ: İzzet Paşa Vakfı Yayınları.
• Pala, İskender (ty), Ansiklopedik Divan şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Selçuk, Bahir (2014a), “Harputlu Rahmî’nin Esbiyenâmesi Üzerine”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, C. I, S. 2, s.4-5.
• Selçuk, Bahir (2014b), Rahmî, Harputlu Hoca Rahmî Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü Projesi, (http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1301), (E.T. 10.07.2016)
• Selçuk, Bahir (2015), “Edebî Türler ve Tarzlar”, Osmanlı Edebî Metinlerini Anlama Kılavuzu, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Uzun, Mustafa (2005), “Mi’râciyye mad.”, İslâm Ansiklopedisi, c. 30, İstanbul: TDV. Yayınları, s. 135-140.
• Ünver, İsmail (1986), “Mesnevî mad.”, Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Dîvân Şiiri), Ankara: TDK. Yayınları.
• Yavuz, Kemal (1999), “Anadolu’da Başlayan Türk Edebiyatında Görülen İlk Mi’râc-nâmeler: Âşık Paşa ve Mi’râc-nâmesi”, İlmî Araştırmalar Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, (8), s. 247-266.
• Yavuz, Salih Sabri (2005), “Mi’râc mad.”, İslâm Ansiklopedisi, C. 30, s. 132, İstanbul: TDV. Yayınları.
• Yazır, M. Hamdi (1932), Hak Dini Kur’an Dili, C.7, İstanbul: Umut Matbaası.
• Yeniterzi, Emine (1993), Divan Şiirinde Na’t, Ankara: TDV Yayınları.