CUMHURİYET DÖNEMİ RİZE NÜFUSU

Yıl 2020, Cilt: 30 Sayı: 1, 485 - 503, 31.01.2020

Sinan Başaran

https://doi.org/10.18069/firatsbed.641529

Cited By: 2

Öz

Cumhuriyet Döneminde ilk nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılında Rize’nin
nüfusu 171.667 kişi olarak tespit edilmiştir ve iller sıralamasında 37. sırada
yer almıştır. Rize’nin doğal nüfus artışı genelde ülke ortalaması ile
paralellik göstermişse de ekonomik zayıflığından kaynaklı yüksek göç nedeniyle
gerçek nüfus artışı hep düşük seyretmiştir. 1950’lerde çay tarımının etkisiyle
azalan göç, 1960’larda yeniden hızlanmıştır. Göçün makul seviyelere
düşürülememesi nedeniyle 1927’den 2018’e kadar geçen 91 yıllık zaman diliminde
Rize’nin nüfusu 2,3 kat artış gösterirken, ülke nüfusundaki artış 6 kat
olmuştur. Vilayetin nüfusu 2018’de 348.608 kişiye ulaşmıştır ve iller
sıralamasında 56. sırada yer almıştır. Bu çalışma kapsamında Rize’nin
Cumhuriyet dönemindeki nüfus değişimi ele alınarak, ildeki nüfus artış ve
azalış nedenleri irdelenerek ortaya konulmaya çalışılmıştır. Nüfusa dair
yapılacak çalışmalarda ilgili bölgenin sadece nüfus sayım sonuçlarını temin
etmek yeterli değildir. Bölgenin idari, coğrafi, sosyal, ekonomik ve kültürel
yönlerinin de iyi araştırılması gerekir.

Anahtar Kelimeler

Rize, nüfus, göç

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları1.1. Başbakanlık Osmanlı ArşiviFon Kodu: DH.EUM.KLU Dosya/Gömlek No: 10/50 Tarih: 17 Kânunusani 1331.
• 1.2. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)Fon Kodu: 30.10 Yer No: 124.885.4 Tarih: 12 Ağustos 1933.Fon Kodu: 30.10 Yer No: 24.135.15 Tarih: 19 Mayıs 1931.Fon Kodu: 30.10 Yer No: 66.438.5 Tarih: 13 Ocak 1951.Fon Kodu: 30.11.1 Yer No: 237.39.13 Tarih: 27 Ekim 1951.Fon Kodu: 30.11.1 Yer No: 58.28.3 Tarih: 28 Eylül 1930.Fon Kodu: 30.11.1 Yer No: 69.7.13 Tarih: 2 Mart 1932.Fon Kodu: 30.18.1.1 Yer No: 1.17.15 Tarih: 28 Teşrinievvel 1336.Fon Kodu: 30.18.1 Yer No: 2.49.77 Tarih: 14 Kasım 1934.Fon Kodu: 490.01 Yer No: 512.2057.1 Tarih: 9 Haziran 1942.
• 1.3. TBMM ArşiviTBMM Arşivi (1927). III. Dönem Rize İli Seçim Mazbatası, 2 Eylül.2. GazetelerÇoruhSayı: 4 27 Ağustos 1931Sayı: 157 30 Eylül 1934Sayı: 177 24 İkincikânun 1935Sayı: 187 4 Nisan 1935Sayı: 209 5 Eylül 1935Sayı: 211 19 Eylül 1935Sayı: 222 12 Aralık 1935
• Resmî GazeteSayı: 4147 15 Temmuz 1934Sayı: 8574 4 Aralık 1953Sayı: 9173 6 Aralık 1955.Sayı: 9243 25 Şubat 1956Sayı: 9644 27 Haziran 1957.Sayı: 24034 29 Nisan 2000
• RizeSayı: 23 7 Kânunusani 1932Sayı: 26 28 Kânunusani 1932Sayı: 45 23 Haziran 1932Sayı: 69 8 Kânunuevvel 1932Sayı: 76 26 Kânunusani 1933Sayı: 216 28 Birinciteşrin 1935Sayı: 381 11 Şubat 1939Sayı: 468 19 Birinciteşrin 1940
• Rize PostasıSayı: 3201 5 Ağustos 1969.
• Zümrüt RizeSayı: 2914 5 Ekim 1960Sayı: 2916 7 Ekim 1960Sayı: 2920 13 Ekim 1960Sayı: 2924 18 Ekim 1960Sayı: 2926 20 Ekim 19603. Diğer KaynaklarAkbayar, Nuri, “Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Devleti Nüfusu”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C:5, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 1238-1246.Başaran, Sinan, "Cumhuriyet Dönemi Rize İdare Tarihi", Türk İdare Dergisi, Ankara 2018, Sayı:486, s. 49-75.Başgelen, Nezih, Anavatan’a Göç Edenler, Türkiye Cumhuriyeti'nde mubadil, muhacir ve mülteciler, 1923-1938, Genel Bir Bakış, Arkeoloji Sanat Yayınları, İstanbul 2011.Bayar, Celal, “1940 Genel Nüfus Sayımı Metot ve Alınan Muvakkat Neticeler”, Türkiye İktisadiyatı, Ankara (t.y.), s. 60-69.
• Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (BDİE), 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı, Yayın No: 444, Ankara 1963.BDİE, Genel Nüfus Sayımı 25.10.1970, İli: Rize, Yayın No: 690, Ankara (t.y.).BDİE, Genel Nüfus Sayımı 26.10.1975 İli: Rize, Yayın No: 843, Ankara 1979.BDİE, Genel Nüfus Sayımı 26.10.1975, Yayın No: 988, Ankara 1982.BDİE, Genel Nüfus Sayımı 22.10.1980, Yayın No: 1072, Ankara 1984.BDİE, Genel Nüfus Sayımı 20.10.1985 İli: Rize, Yayın No: 1237, Ankara 1989.BDİE, 1990 Genel Nüfus Sayımı İli: Rize, Yayın No: 1566, Ankara 1993.Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (BİGD), Genel Nüfus Sayımı Çoruh Vilayeti 20 İlkteşrin 1935, Yayın No: 75, C:15, Hüsnütabiat Basımevi, İstanbul 1937.BİGD, 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı, (t.y.).Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (BİGM), 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı, Yayın No: 286, C: 65, Ankara 1950.BİGM, 22 Ekim 1950 Genel Nüfus Sayımı, Yayın No: 410, İstanbul 1961.BİGM, 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı, Ankara 1961.Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (BİUM), Umum-i Nüfus Tahriri 27 Teşrîn-i Evvel 1927, Ankara 1927.BİUM, Türkiye Nüfusu, No:3, Ankara 1928.BİUM, İstatistik Yıllığı, C: 2, Sayı: 8, İstatistik Umum Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 1929.BİUM, 22 Ekim 1950 Umumî Nüfus Sayımı, Neşriyat No: 359, (t.y.).BİUM, Nüfus Sayımları 1927-1950, Ankara 1953.Çakmak, Fevzi, “Cumhuriyet İdaresi'nin Nüfusu Kayıt Altına Alma Girişimlerine Bir Örnek:1934 Yılı Nüfus Taraması”, Turkish Studies, 2013, C: 8, S:7, s. 33-48.Dâhiliye Vekâleti Nüfus Müdüriyeti Umumiyesi, Son Teşkilat-ı Mülkiye’de Köylerimizin Adları, Nüfus Müdüriyeti Umumiyesi Yayınları, İstanbul 1928.Erdoğan M. Murat – Kaya Ayhan, Türkiye’nin Göç Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2015.Genel Nüfus Sayımı 21.10.1945, (t.y.).http://cografyaharita.com/haritalarim/4l_rize_ili_haritasi.png (Erişim tarihi: 11 Temmuz 2019). https://www.harita.gov.tr/images/urun/il_ilce_ alanlari.pdf (Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019).http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1059 (Erişim Tarih: 15 Temmuz 2019).Karpat, H. Kemal, Osmanlı Nüfusu 1830-1914, 2. Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.Matbuat Umum Müdürlüğü (MUM), T.C. Devlet Yıllığı 1928-1929, İstanbul 1929.Olgun, Kenan, “Türkiye’de Cumhuriyetin İlanından 1950’ye Genel Seçim Uygulamaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C: 27, S: 79, Ankara 2011, s. 1-36.“Rize”, Yurt Ansiklopedisi, C: 9, Anadolu Yayıncılık, İstanbul 1982-1983, s. 6340-6437.Üner, Sunday, Nüfusbilim Sözlüğü, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara 1972.TBMM 11 No’lu Komisyon Raporu, https://www.tbmm.gov.tr/ tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d04/c025/tbmm04025011ss0011.pdf (Erişim tarihi: 16 Ocak 2017).TBMM Zabıt Ceridesi, D. 10, C: 20, B. 83, 19 Haziran 1957.Trabzon Vilayet Salnamesi, C: 18, Trabzon Vilayet Matbaası, Trabzon 1318.Türkiye İstatistik Kurumu, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Nüfus Sayımı 2007, Ankara 2008.Türkiye Cumhuriyeti (T.C.) Devlet Salnamesi (DS) 1925-1926, İstanbul 1926.T.C. DS 1926-1927 (t.y.).T.C. DS 1927-1928 (t.y.).Yüceuluğ, Ratip, Türkiye Nüfusu, Yayın No: 267, Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1947.