Destruction of the Reality and Building of the Imagination: On the Figure of Husn-i Ta’lîl Based on Rejection

Yıl 2021, Cilt: 31 Sayı: 1, 61 - 77, 20.01.2021

Bahir Selçuk

https://doi.org/10.18069/firatsbed.822321

Cited By: 1

Öz

Figures of speech that provide depth of meaning and enrich the power of association are among the most important building blocks of classical poetry language. One of the frequently used figures of speech for this purpose is husn-i ta’lîl (good reasoning). With this figure, which reflects artist’s view of beings, concepts and objects, associations are made between beings, poetical inventions are built, and thus drawing new, colorful, unusual and vivid paintings. A situation or event in the standard structure of husn-i ta’lîl is replaced directly by a better reason. In the husn-i ta’lîl, which is built on rejection, the real reason is excluded with the expressions and replaced by imaginary reason. Interests between negatively structured figure and the figures of "simile", "personification" and "hyperbole" which are not included in the basic sources related to the belâgat; there are also similarities between the figures of “rücû” (correction), “tecâhul-i ârif” (ignorance) and “mezheb-i kelâmî (sect of theologians). Although this structure is evaluated within the framework of husn-i ta’lîl in some recent sources, some sources also have an uncertainty about this structure, and the examples of this figure are evaluated within the scope of “simile, personification, hyperbole; rücû, tecâhül-i ârif” figures. That the negatively built husn-i ta’lîl is a figure that transcends the figures of “simile, personification, hyperbole”, and is separated from “rücû, tecâhul-i ârif and mezheb-i kelâmî”; it has been reached that the examples within this framework should not be evaluated within the scope of the aforementioned figures.

Anahtar Kelimeler

husn-i ta'lîl, rejection, reality, imagination, rhetoric

HAKÎKATİ İMHÂ HAYÂLİ İNŞÂ: REDDE DAYALI HÜSN-İ TA’LÎL SANATI ÜZERİNE

Öz

Söze derinlik katan, çağrışım gücünü zenginleştiren edebî sanatlar, klasik şiir dilinin en önemli yapı taşları arasında yer almaktadır. Bu gayeyle sıkça kullanılan edebî sanatlardan biri de hüsn-i ta’lîldir. Sanatkârın varlık, kavram ve nesnelere bakışını yansıtan bu sanatla varlıklar arasında ilişkilendirmeler yapılmakta, şairane buluşlar inşa edilmekte, böylece yeni, renkli, sıra dışı ve canlı tablolar çizilmektedir. Hüsn-i ta’lîlin standart yapısında bir durum veya olayın yerine doğrudan daha güzel bir sebep konur. Redde dayalı hüsn-i ta’lîlde ise gerçek sebep menfi ifadelerle reddedilerek yerine hayalî bir sebep konulmaktadır. Belâgatle ilgili temel kaynaklarda yer almayan redde dayalı hüsn-i ta’lîl ile “teşbih”, “mübalağa” ve “teşhis” sanatları arasında ilgiler; “rücû” “tecâhül-i ârif” ve “mezheb-i kelâmî” sanatları arasında da yakınlıklar mevcuttur. Yakın döneme ait bazı kaynaklarda bu yapı, hüsn-i ta’lîl çerçevesinde değerlendirilmekle beraber bazı kaynaklarda bu yapıyla ilgili bir belirsizliğin hüküm sürdüğü, bu sanata ait örneklerin başta “teşbih” olmak üzere “teşhis, mübalağa; rücû ve tecâhül-i ârif” sanatları kapsamında değerlendirildiği görülür. Bu çalışmada belâgat ve edebî sanatlarla ilgili kaynaklar taranmış bu yapının başta yaygın tipteki hüsn-i ta’lîl olmak üzere bahsi geçen sanatlarla ilgi ve ilişkisi tespit edilmiştir. Redde dayalı hüsn-i ta’lîlin “teşbih, mübalağa ve teşhis” sanatlarını aşan, “rücû, tecâhül-i ârif ve mezheb-i kelâmî”den de ayrılan bir sanat olduğu; bu çerçevedeki örneklerin bahsi geçen sanatlar kapsamında değerlendirilmemesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.  

Anahtar Kelimeler

hüsn-i ta'lîl, reddetme, hakikat, hayal, belâgat

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa (2000), Belâgat-ı Osmâniyye, (Haz. Turgut Karabey, Mehmet Atalay), Ankara: Akçağ Yay.
• Akay, Hasan (2015), “Şiirde “Bilinmeyen Dil” ve “Hüsnütalil”, Türk Dili, C. CIX, S. 767-768, s.186-195.
• Akkuş, Metin (1993), Nef’î Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.
• Akyüz, Kenan vd. (1958), Fuzûlî Divanı, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Alvan, Türkan (2005), Emrî Dîvânı’nın Nazım Bilgisi ve Belâgat Yönünden İncelenmesi, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Babacan, İsrafil (2012). “Bâkî’nin Gazellerinde Hüsn-i Ta’lîl Sanatı”, Turkish Studies, Volume 7/3, p. 429-440.
• Baranoğlu, Şahin (1999), Abdurrahman Süreyyâ Mizânu’l-Belâga I (Metin), Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bayram, Ömer (2013), “Selîkî’nin Şiirlerinde Hüsn-i Ta’lîl Sanatı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 6, S. 27, s. 136-144.
• Bilgegil, M. Kaya (1989), Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat), İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Bulut, Ali (2015), Belâgat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İFAV Yay.
• Coşkun, Menderes (2007), Sözün Büyüsü Edebi Sanatlar, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Cürcânî (Abdülkâhir) (2018), Esrâru’l-Belâgat (Belâgatin Sırları), (Trc. Zekeriya Çelik), İstanbul: Litera Yay.
• Çaldak, Süleyman (2004), “Belagat”, Felsefe Ansiklopedisi, (Ed. Ahmet Cevizci), C. II, İstanbul: Etik Yay., s. 245-252.
• Dilçin, Cem (2016), Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: TDK Yay.
• Durmuş, İsmail (1999), “Hüsn-i Ta’lîl”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.19, İstanbul: TDV Yay., s.32-33.
• Eliaçık, Muhittin (2017), “Belâgat Kitaplarında Hüsn-i Ta’lîlin Tarif ve Tasnifi”, Journal Of Social And Humanities Sciences Research, C.4, S.10, s.435-440.
• Emrî Divanı, (Haz. Mehmet A. Yekta Saraç), Kültür ve Turizm Bakanlığı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10607,emridivanipdf.pdf?0 (E.T. 15.11.2020).
• Erken, Jülide (2017a), Klâsik Türk Şiirinde Hüsn-i Ta’lîl Sanatı, Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• İpekten, Halûk (1998), Bâkî Hayatı Sanatı Eserleri, 3. Baskı, Ankara: Akçağ Yay.
• Kalkışım, Muhsin (2013), Şeyh Gâlib Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.
• Kocakaplan, İsa (1992), Açıklamalı Edebî Sanatlar, İstanbul: MEB Yay.
• Köksal, M. Fatih (2020), “Yaygın Bir Yanlıştan Hareketle: Leff ü Neşr Sanatı ve Problemler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.24, s.351-406.
• Küçük, Sabahattin (1994), Bâkî Divânı Tenkitli Basım, Ankara: AKDT Yüksek Kurumu Yay.
• Külekçi, Numan (1995), Edebî Sanatlar, Ankara: Akçağ Yay.
• Levend, Agah Sırrı (1984), Divan Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, 4. Basım, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Muallim Naci (2017), Istılâhât-ı Edebiyye, (Haz. M. A. Yekta Saraç), Ankara: TDK Yayınları.
• Öznurhan, Halim (2004), “Arap Dilinde Ta’lîl ve Hüsn-i Ta’lîl”, Bilimname, V, 2004/2, s.129-129.
• Pala, İskender (1999), Hüsn-i Ta’lîl (Türk Edebiyatı), TDV İslam Ansiklopedisi. C.19, İstanbul TDV Yay., s.33-34.
• Pala, İskender (2002), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: LM Yay.
• Recâizâde M. Ekrem (2016), Ta’lîm-i Edebiyyât (Eleştirel Basım), (Haz. Furkan Öztürk), İstanbul: Dün Bugün Yarın Yay.
• Reşîdüddin Vatvât (1308), Hadâ’iku’s-sihr fî Dekâ’iki’ş-şi’r (nşr. Abbâs İkbâl-i Âştiyânî), Tahran.
• Saraç, M. A. Yekta (2001), Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat, İstanbul: Bilimevi.
• Sarıçiçek, Ramazan (2014), “Feyzullâh Râ’if-i Âmidî ve Şiirleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 7, S. 31, s.246-260.
• Sekkâkî (2017), Miftâhu’l-ulûm Belâgat, (çev. Zekeriya Çelik), İstanbul: Litera Yay.
• Soysal, M. Orhan (1998), Edebî San’atlar ve Tanınması, İstanbul: MEB Yay.
• Şahiner, Necmettin (1975), Edebî Sanatlar, İstanbul: Yeni Asya Yay.
• Şehabeddin Süleyman (2006), San’at-ı Tahrîr ve Edebiyât, (Haz. Tarık Özcan), Elazığ: Fırat Üniversitesi Yayınları.
• Tahirü’l-Mevlevî (1994), Edebiyat Lûgati, (Haz. Kemal Edip Kürkçüoğlu), İstanbul: Enderun Yay.
• Tanç, Nilüfer; Erken, Jülide (2017b) “Necâtî Bey’in Gazellerinde Hüsn-i Ta’lîl Sanatının İşlevi”, TİDSAD, Yıl 4, S. 12, s.262-280.
• Tarlan, Ali Nihad (1981). Edebiyat Meseleleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Tarlan, Ali Nihad (2009), Hayâlî Bey Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• Tarlan, Ali Nihad (2017), Fuzûlî Divanı Şerhi, Ankara: Akçağ Yay.
• Teftâzânî (Sa’duddîn), El Mutavvel Belâgat limleri Beyân-Bedî’, C.2, (çev. Zekeriya Çelik), İstanbul: Litera Yay.
• Yanık, H. Nevzat; Kılıçlı, M.; Çögenli, S. (ty.) Telhîs ve Tercümesi Kur’ânın Eşsiz Belâgatı, İstanbul: Huzur Yayın Dağıtım.
• Yıldırım, İsmail (2015), “Divan Şairinde İç Yansıması Olarak Hüsn-i Talil”, SOBİDER, Yıl: 2, S. 2, s. 142-150.