KİRMAN MESCİD-İ MELİK'İNİN BÜYÜK SELÇUKLU ALÇI MİHRAPLARI

Yıl 2021, Cilt: 31 Sayı: 1, 343 - 363, 20.01.2021

Kamran Sokhanpardaz

https://doi.org/10.18069/firatsbed.826752

Öz

Birinci Turanşâh'ın yaptırdığı Kirmân’ın en eski camisi Mescid-i Melik’tir. Caminin alçı mihrapları, Büyük Selçuklu döneminin zengin süsleme ve kitâbelerini içermesine rağmen, bu alçı süsleme ve kitâbeler üzerine yapılan ayrıntılı çalışmaların sayısı oldukça azdır. Buradan hareketle “Kirman Mescid-i Melik'in Büyük Selçuklu alçı mihrapları” başlığıyla hazırlanmış olan bu makalenin amacı, yapının alçı mihraplarını tanıtarak, böylece bu mihraplarının değerlerini ortaya koymaktır. Bu alçı mihraplarının çoğu kitâbe ve süslemeleri, zamanla harap olmuştur. Araştırmamız neticesinde, söz konusu yapının süsleme kompozisyonunun, yazı, bitkisel ve geometrik bezemeler içerdiği; bunun yanı sıra kabartma, kazıma ve ajur tekniğinde yapıldığı fark edilmiştir. Bu alçı süsleme ve kiâbelerin sanatçısı ile ilgili herhengi bir bilgi bu çalışmada tespit edilememiştir. Mihraplarda işlenen bazı alçı süslemeler, İran'ın Sasani dönemine (226-651) ait alçı süslemeleri, Nîşâbur’da yapılan kazı çalışmalarından çıkan İran’ın ilk İslâmî devirlerine (X. yüzyıl) ait süslemeler, Karahanlı (840-1212), Gazneli (963-1186), Anadolu Selçuklu (1075-1308) ve İran’ın İlhanlı dönemi (1256-1353) alçı süslemeleri ile benzerlik sergilemektedir.

Anahtar Kelimeler

Büyük Selçuklu, alçı süsleme, kitâbe, Kirman Mescid-i Melik, mimari

Destekleyen Kurum

Ondokuz Mayıs Üniversitesi BAP Birimi

Proje Numarası

PYO.ILH.1904.18.001

The Great Seljuk Stucco Mihrabs Of Melik Mosque In Kerman

Öz

The oldest mosque of Kirman that built by the I. Turanshah is the Melik Mosque. Although the stucco mihrabs of this mosque that contain rich ornaments and inscriptions of the Great Seljuk period, however, the number of detailed studies on these stucco ornaments and inscriptions is very low. According to this, one of the aims of this article, prepared with the title of the Great Seljuk stucco mihrabs of Melik Mosque in Kerman, is to introduce the art of stucco decorations of the Melik Mosque. From the results obtained, it is understood that the ornamental composition of the mentioned mihrabs includes inscriptions, vegetal and geometric decorations and that they are made in embossing, engraving and pierced work techniques. There is no information about the artist of the stucco decoration and inscriptions of these mihrabs. Some stucco inscriptions and ornaments are seen on these mihrabs are similar to the stucco ornaments belonging to the Sassanid period of Iran (61- 226), the first Islamic period's era of Iran (around the tenth century AD) obtained from Nishabur excavations, Qarakhanid period architectural decorations (840-1212), Ghaznavid Period architectural decorations (963-1186), Anatolian Seljuk architectural decorations (1075-1308) and stucco decorations of the Ilkhanid Period of Iran (1256-1353).

Anahtar Kelimeler

Great Seljuk, stucco ornament, inscription, Kerman Melik Mosque, architecture

Proje Numarası

PYO.ILH.1904.18.001

Kaynakça

• Anisi, Aliriza (2004). “The Masjid-i Malik in Kirman”, İran: Journal of the British lnstitııte of Persian Studies, S. XLII, London: The British Institute of Persian Studies (BIPS), s. 137-157.
• Bâstânîy-î Pârîzî, Muhammed İbrahim (1343 h.ş). Tarih-i Kirmân, Selcukiyân ve Goz der Kirmân. Tahran: Neşr-i Bâstânîy-î Pârîzî.
• Cezar, Mustafa (1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Derek Hill ve Oleg Grabar (1967). Islamic Archilecture and its Decoration A,D. 800-1500. London: DOI.
• Erdoğan Merçil (1989). Kirmân Selçukluları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Hutt, Antony (1970). “The Three Minarets in the Kirman Region”, The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, Vol. II, Cambridge: Cambridge University Press, s. 175.
• Korbendau, Yves ve Kirk Mcelhearn (2008). The Many Faces of Iran Poche Couieur and Travel Series. Washington: ACR.
• Kramers, Johannes Hendrik (1960). “Kirman”, DİA, Persian Cities, London: DİA, s. 147.
• “Kur'an-ı Kerim Portalı”, Diyanet İşleri Başkanlığı Kur'an-ı Kerim Portalı, Son Erişim: 24 Aralık 2019, https://kuran.diyanet.gov.tr/.
• Müstevfı Kazvînî, Hamdullah b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Nasr (1336 h.ş). Nuzhet el-Kulûb. Muhammed Debîr-i Siyâkî (ed.), Tahran: Tehuri.
• Ring, Trudy, Watson, Noelle, Schellinger, Paul (2014). Middle East and Africa: International Dictionary of Historic Places. Vol. IV, London: Routledge.
• Schroeder, Eric (1964). "The Seljuq Period" in A Survey of Persian Art, ed. Arthur Pope and Phyllis Ackerman, vol. 3, London: Oxford University Press, s. 1033.
• Veziri, Ahmed Ali Hân (1340 h.ş). Tarih-i Kirman (Salâriyye), Tahran: İbn-i Sina.