MÜTAREKE SONRASI MUSUL’DA İNGİLİZ İŞGAL YÖNETİMİNE KARŞI AYAKLANMALAR

Yıl 2021, Cilt: 31 Sayı: 3, 1321 - 1331, 16.09.2021

Nihal Esen

https://doi.org/10.18069/firatsbed.890782

Öz

Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Savaşı sonrasında Osmanlı topraklarına katılan Musul bölgesi, Birinci Dünya Savaşı’nın sonrasında imzalanan Mondros Mütarekesi’nin ardından İngilizler tarafından işgal edildi. Musul’un jeopolitik ve stratejik konumu İngiltere’nin politikaları çerçevesinde büyük bir öneme sahipti. Nitekim İngilizler Musul’un işgali ile birlikte bölgenin demografik yapısına uygun politikalar geliştirmeye başladılar. Bu politikalarını Musul bölgesindeki aşiretler üzerinden uygulamaya koyan İngiltere, Şeyh Mahmud Berzenci idaresinde bir Kürt yönetimi ile bölgeye hakim olmak istediler. Fakat gerek söz konusu durum gerekse İngiliz işgaline karşı tepkiler sonucunda bölgede bulunan aşiretler tarafından ayaklanmalar patlak vermeye başladı.
Bu çalışmada İngilizlerin Musul’a yönelik politikaları ile bölgede çıkan ayaklanmalar, İngilizlerin ayaklanmalar karşısındaki tavrı ve alınan önlemler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İngiltere, Musul, Kürt Aşiretler, İsyan

Risings Aganist British Occupation Administration İn Mosul after Armistice of Mudros

Öz

The Mosul region, which joined the Ottoman lands after Yavuz Sultan Selim's Battle of Çaldıran, was occupied by the British after the Mondros Armistice signed after the First World War. Mosul's geopolitical and strategic location was of great importance within the framework of Britain's policies. As a matter of fact, with the occupation of Mosul, the British started to develop policies suitable for the demographic structure of the region. Britain, which implemented these policies over the tribes in the Mosul region, wanted to dominate the region with a Kurdish administration under Sheikh Mahmud Barzanci. However, as a result of the situation in question and the reactions against the British occupation, riots started to break out by the tribes in the region.
In this study, the policies of the British towards Mosul and the uprisings in the region, the attitude of the British against the uprisings and the measures taken were evaluated.

Anahtar Kelimeler

Britain,, Mosul,, Kurdish Tribes,, Rebellion

Kaynakça

• Atase Arşivi: İSH, K. 347 G. 92. İSH, K. 347 G. 117. İSH, K. 101, G. 51. İSH, K. 101, G. 62. İSH, K. 109 G. 96,. İSH, K. 23 G. 71. İSH, K. 23, G. 100. İSH, K. 345 G. 103. İSH, K. 347 G. 106. İSH, K. 347 G. 115. İSH, K. 347 G. 122. İSH, K. 347 G. 125. İSH, K. 347 G. 87. İSH, K. 347 G. 97. İSH, K. 449 G. 52,. İSH, K. 48 G. 133. İSH, K. 51 G. 18.
• Musul-Kerkük ile ilgili Arşiv Belgeleri (1525-1919). (1993). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara.
• Yeğen, M. (2012). İngiliz Belgelerinde Kürdistan (1918-1958), Dipnot Yayınları, Ankara.
• Akbıyık, Y. (1990). Milli Mücadelede Güney Cephesi (Maraş), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Alpargu, M., Özçelik, İ., Yavuz, N., (2003). Atatürk İlkeleri ve Türk İnkılap Tarihi, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara.
• Bell, G. L. (2004). Mezopotamya’da 1915-920 Sivil Yönetimi, ( Çev. Vedii İlmen), Yaba Yayınları, İstanbul.
• Beyoğlu, S. (1996).“Milli Mücadele Başlarken Güneydoğu Anadolu (1919)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 11, S. 1, s. 125-135.
• Duru, O. (2010). “Irak Kürt Muhalefet Hareketinde Uluslararası Boyut: 1918-1975 Arası Dönemin Analizi”, Alternatif Politika, Özel Sayı I, s. 74-112.
• Edmons, C. J. (2003). Kürtler, Türkler ve Araplar - Kuzeydoğu Irak’ta Siyaset, Seyahat ve İnceleme (1919-1925) , Avesta, İstanbul.
• Ertürk, Y. (2007). Milli Mücadele Döneminde Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Yabancı Devletlerin Faaliyetleri (1918-1922), Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Eskander, S. (2000). “Britain's Policy in Southern Kurdistan: The Formationand the Termination of the First Kurdish Government, 1918-1919”, British Journal of Middle Eastern Studies, Vol 27, No 2, s. 139-163.
• Göktaş, H. (1991). Kürtler II – Mehabad’tan 12 Eylül’e- , Alan Yayıncılık, İstanbul.
• Hay, W. R. (1921). Two Years Kurdistan: Experiences of a Political Officer 1918-1920, Sidgwick & Jackson, London.
• Jalil, H. M. (2017). The British Administration of South Kurdistan and Local Responses, 1918-1932, School of Historical Studies, Doktorate Thesis,University of Leicester.
• Jwaideh, W. (2009). Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kaymaz, İ. Ş. (2011). “Britain’s Policy toward Kurdistan at the End of the First World War”, Alternatives: Turkish Journal Of International Relations, Vol. 10, No. 2-3, s. 79-103.
• Kaymaz, İ. Ş. (2010). “ Birinci Dünya Savaşı Sonunda Musul Vilayeti’nde İngiliz Yönetiminin Kurulması”, Memleket Siyaset Yönetim Dergisi, C. 5, S. 14, s. 104-149.
• Kubal, A.Y. (2008). Britanya İmparatorluğu’nun Irak Dış Politikası (1914-1932), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi, Atatütk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul.
• Mc Dowal, D. (2004). Modern Kürt Tarihi, Modern Kürt Tarihi, Çev. Neşenur Domaniç, Doruk Yayımcılık, Ankara.
• Muhammad, A. H. (2013). “Iraklı Kürtlerin Özerklikten De Facto Federalizme Geçiş Aşamaları (1918-2003)”, Hacettepe Üniversitesi CTAD, Yıl 9, S. 18, s. 79-117.
• Musul-Kerkük ile ilgili Arşiv Belgeleri (1525-1919). (1993). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara.
• Okur, M. (2002). “Mondros Mütarekesi'nin Irak Ve Suriye Cephelerinde Uygulanışında İngiltere'nin Yaklaşımı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 2, s. 229-246.
• Okur, M., “Mütareke Döneminde İngilizlerin Türk Ordu Kumandanlarını Etkisizleştirme Girişimleri”,s.475-476.
• Öke, M. K. (1988). İngiltere’nin Güneydoğu Anadolu Siyaseti ve Binbaşı E. W. C. Noel’in Faaliyetleri (1919),Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• Öke, M. K. (1995). Musul ve Kürdistan Sorunu (1918-1926), İz Yayıncılık, İstanbul.
• Rambout, L. (1978). Kürdistan (1918- 1946), Komal Yayınları, İstanbul.
• Sakin, S. (2009). “İngiltere’nin Güneydoğu Anadolu’yu İşgal Arzusu ve Bölge Halkını Kışkırtma Faaliyetleri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 1, S. 27, s.265-278.
• Sakin, S., Kapcı, Z.(2013). “İngiltere, Nasturiler ve İç toprak Projesi (1919-922)” , History Studies, Volume 5/5, , s. 207-224.
• Selvi, H. (2010). “İngiltere’nin Musul Politikası Karşısında Osmanlı Devleti Ve Bölge Aşiretleri (1918-1920)”, Belleten, C. LXXIV, 51, s.789-831.
• Yeni ve Yakın Çağda Kürt Hareketi. (1991). Çev. S. Balkan. Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi Doğa Bilimleri Enstitüsü ile Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Bilimler Akademisi Doğu Bilimleri Enstitüsü, Jina Nû Yayınları, Balinge.
• Şahin, İ, Şahin, C., Yüce, S. (2014). “Birinci Dünya Savaşı Sonrası İngiltere’nin Irak’ta Devlet Kurma Çabaları”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, C. 8, S. 15, s.105-132.
• Tansel, S. (1973). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C. I, Başbakanlık Basımevi, Ankara.
• Türkmen, Z. (2011). Musul Meselesi- Askeri Yönden Çözüm Arayışları- (1922-1925), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Ural, S. (2007). “Mütareke Döneminde İngiltere’nin Güneydoğu Anadolu Politikası”, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk yolu Dergisi, S. 39, s. 426-463.
• Ünal, Ö. (2019). “Tarikat, İsyan Ve Siyaset Üçgeninde Ortadoğu’nun Asi Aşireti: Barzaniler”, Journal Of Social & Humanitıes Sciences Research (Jshsr),5/25, 2018, s. 2319- 2331. Erişim Adresi http://www.jshsr.org/Makaleler/60914567_37_2018_5-25.ID615.%20%c3%9cNAL%20_2319-2331.pdf