TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA YEMİN İFADELERİ

Yıl 2021, Cilt: 31 Sayı: 3, 1149 - 1159, 16.09.2021

Nilüfer Yıldırım

https://doi.org/10.18069/firatsbed.955932

Cited By: 1

Öz

Türkiye Türkçesi ağızları zengin bir söz varlığına sahiptir. Geçiş dönemleri olarak adlandırılan doğum, evlilik, ölüm ile hayat boyu gerçekleşen acı-tatlı olaylar karşısında hissedilen duyguların sözcükler aracılığıyla dışavurumunu belgeleyen kalıp ifadeler bakımından sayısız örneği barındıran ağızlar, insanların çeşitli sebeplere bağlı olarak kullandıkları yemin ifadelerini de kapsamaktadır. Güven telkin etmek, iletişime geçilen kişi ya da kişileri söylediklerine inandırmak, ileri sürdüğü iddiasını kutsal olan/olmayan farklı temellere oturtarak güçlü kılmak gibi durumlar, insanı günlük konuşmanın akışı içinde yemin etmeye itmektedir. Bu makalede Türkiye Türkçesi ağızlarında kullanılan yemin ifadeleri ve bu ifadelerin oluşturduğu kalıplar ele alınacaktır. Yemin ifadelerine ait örnekler; Türkiye Türkçesi ağızları ile ilgili yapılmış doktora ve yüksek lisans tezleri, basılı kitaplar ve sahada yapılan derleme çalışmaları sonucunda kaynak kişilerden elde edilen bilgiler doğrultusunda açıklanacaktır. Yemin etmeye ilişkin örnekler; yeminin şekline, üzerine yemin edilen varlık, nesne, kavramların çeşitliliğine göre sınıflandırılarak detaylandırılacaktır. Yemin ifadeleri/kalıpları, Anadolu insanının kutsiyet atfettiği, önem verdiği ve manevi gücüne inandığı değerlerin belirlenmesine yardımcı olacaktır. Yemin ediliş şekli ve yemini oluşturan kalıpların yapıları, dilin insanlar tarafından etkileyici kullanımını da açığa çıkaracaktır.

Anahtar Kelimeler

Dil, Türkiye Türkçesi AĞızları, Yemin, Kalıp İfade

Oath Expressions In Turkey Turkish Dialects

Öz

Turkey Turkish dialects have a rich vocabulary. Dialects, which contain countless examples in terms of stereotypes that certify the expression of emotions felt in the face of birth, marriage, death and good and bad sweet events that take place throughout life, which are called transitional periods, also include the expressions of oaths that people use for various reasons. Situations such as inspiring confidence, making the person or people contacted believe in what they say, and making the claim strong by basing it on different holy/unholy grounds prompt people to swear in the flow of daily conversation. In this article, oath expressions used in Turkey Turkish dialects and the patterns formed by these expressions will be discussed. Examples of oath statement will be explained in the direction with the information obtained from the pHd and master theses, printed book and source peoples who as a result of doctorate and master's theses, printed books and compilation studies on Turkey Tur is found as a result of compilitation studies on Turkey Turkish dialects. Examples of swearing; will be classified and detailed according to the form of the oath, the variety of the entity, object and concepts on which the oath is sworn. Oath expressions/patterns will help to determine the values that Anatolian people’s ascribe to holiness, attach importance to and believe in their spiritual power. The way of swearing and the structures of the patterns that make up the oath will also reveal the impressive use of language by people.

Anahtar Kelimeler

Language, Turkey Turkish Dialects, Oath, Pattern Expression

Kaynakça

• Akgül, Z. (2008). Sinop İlinin Boyabat İlçesi Ağzı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Aksan, D. (1996). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aydın, N. (2008). Kütahya Altıntaş Yöresi Ağzı (İnceleme, Metinler, Sözlük). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütayha.
• Ayvaz, M. A. (2013). Sarız ve Yöresi Avşar Ağzı (Fonetik ve Morfolojik İnceleme-Metin-Sözlük). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Bulduk, T. B. (2011). Adıyaman İndere (Zey) Köyü Ağzı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman.
• Buran, A. (2015). “Ağız”. Türklük Bilimi Terimleri Sözlüğü. (1. Baskı, s. 40), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bülbül, G. (2007). Balıkesir Bigadiç Ağzı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Çelik, A. (2020). Yalova İli Yerli Ağzı. İstanbul: Hiper Yayıncılık.
• Demir, N. (2006). Tokat İli ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Devellioğlu, F. (1997). “Tövbe”. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. (14. Baskı, 1100), Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Devellioğlu, F. (1997). “Vallahi”. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. (14. Baskı, 1136), Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Doğan, M. (2018). Kovancılar Ağzı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Erdem, M. D. ve Bölük R. (2011). Antalya ve Yöresi Ağızları (Giriş-İnceleme-Metinler). Ankara: Turkish Studies Publication.
• Erdoğan, S. (2012). Niğde Merkez ve Bor İlçesi Ağzı (Giriş-İnceleme-Metinler-Sözlük). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Eren, E. (1997). Zonguldak-Bartın-Karabük İlleri Ağızları. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ertekinoğlu, S. (2017). Ahlat Ağzı Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erten, M. (2011). Diyarbakır Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eryiğit, C. (2014). Gölhisar Ağzı (Giriş-İnceleme-Metinler-Sözlük). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Gökçür, E. (2012). Van Gölü Havzası Ağızları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Gökdemir, G. (2003). Türk Mitolojisinden ‘Yemin-Ant’ Müessesi. Millî Folklor, Yıl 15, S. 59, s. 60-72.
• Güneş, B. (2013). Borçalı (Gürcistan) Karapapak/Terekeme Türkleri Ağzında Yeminlerin Kullanılışı. Yemin Kitabı. (Edt: Emine Gürsoy Naskali). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 185-202.
• Haşimi, A. (2016). Kırıkkale İli Ağızları (İnceleme-Metin-Sözlük). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• İlker, A. (2017). Manisa Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İnan, A. (1948). Eski Türklerde ve Folklorda “Ant”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, VI/4, s. 279-290.
• Karahan, L. (2014). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaşgarlı M. (2013). Divanü Lûgat-it Türk. (Çev: Besim Atalay), C. 4, Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Küçüker, P. (1988). Bingöl Merkez İlçe ve Köyleri Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Manav, A. (2006). Denizli’nin Güney İlçesi Ağzı (Fonetik-Morfoloji). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Ocak, F. (2013). Çorum İli Kuyucak İlçesi Mecitözü Köyü Ağzı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Özçelik, S. (1997). Urfa Merkez Ağzı (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öztürk, E. (2019). Bolu İli Ağızları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Polat, F. (2000). Şavşat ve Yöresi Ağızları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• San, S. Ö. (1990). Gümüşhane Kültür Araştırmaları ve Yöre Ağızları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Silahşör, E. (2011). Amasya Merkez Ağzı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan.
• Tayşi, M. (2007). Tavşanlı ve Yöresi Ağız İncelemeleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütayha.
• Tor, G. (2004). Mersin Ağzı Sözlüğü. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Tosun, İ. (2016). Ardahan İli Ağızlarının Ses ve Şekil Özellikleri. İzmir: Payda Yayıncılık.
• Türkçe Sözlük (2011). “Allah” (11 . baskı, 98). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2011). “Ant” (11 . baskı, 133). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yaşurgan, N. (2019). Bitlis Merkez Ağzı (İnceleme-Metinler-Sözlük). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman.
• Yavuz, S. (2013). Adıyaman İli ve Yöresi Ağızları. Ankara: Turkish Studies Yayınları.
• Yorulmaz, M. (2011). Çifteler Yöresi Ağızlarının İncelenmesi ve Türkçenin Zenginleşmesine Katkıları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.