Context-Based Aesthetic Reflections of Collective Creativity in Turkish Culture: Dialogue Folk Songs of the Malatya Region

Yıl 2022, Cilt: 32 Sayı: 1, 55 - 67, 18.01.2022

Begüm Kurt

https://doi.org/10.18069/firatsbed.901747

Öz

Reciprocal poetry is one of the continuous forms of expression of an ancient tradition in Turkish oral culture. In different cultures, in similar productions; examples seen in the conversations of people who represent work-relationships such as poets, shepherds, lovers, mother-daughter, bride-mother-in-law, or two material elements that usually emphasize abstract concepts by amateur/professional creators in impromptu/non-immediate forms in different performance environments shows that it is one of the common forms of culture. Uses that can be considered as expression form and discourse style are an important choice in creating literary products and have an intense use. Emotions and thoughts should be transformed into literary products in a behavioral field of action and exhibited in the presence of society, and culture, space, society and human factors should be examined from an integrated perspective as complementary elements. This study, which is limited to the folk song tradition of the Malatya region and the folk songs sung mutually belonging to the region, includes the culture-human-geography relationship. Written sources were scanned in order to evaluate the situation of mutual folk songs whose performances faded in the oral tradition; The obtained folk song texts were examined in terms of their reasons, functions and stylistic features with the content analysis method. Local folk songs that exhibit a part of the national tradition; quantitatively in abundance, qualitatively with its flavors, it has been passed on through generations and has existed without losing its function. In the tradition of singing Turkish, it has been determined that mutual, bickering, question-answer, and dialogic folk songs have remarkable functions and local performance styles.

Anahtar Kelimeler

oral culture, communication, dialogue, folk song, Malatya

TÜRK KÜLTÜRÜNDE KOLEKTİF YARATICILIĞIN BAĞLAM TEMELLİ ESTETİK YANSIMALARI: MALATYA YÖRESİ DİYALOGLU TÜRKÜLERİ

Öz

Karşılıklı şiir söyleme Türk sözlü kültüründe kadim bir geleneğin süreklilik göstermiş ifade biçimlerindendir. Farklı kültürlerde, benzer tarzda üretimlerde; irticali/irticali olmayan biçimlerde, amatör/profesyonel yaratıcılarca değişik icra ortamlarında şair, çoban, sevgili, anne-kız, gelin-kayınvalide gibi iş-ilişki temsili sunan kişilerin veya genellikle soyut kavramlara vurgu yapan iki maddi unsurun söyleşilerinde görülen örnekler, diyaloglu şiirlerin, dünya kültürünün müşterek formlarından biri olduğunu göstermektedir. İfade formu ve söylem stili olarak kabul edilebilecek kullanımlar, edebi ürünleri oluşturmada önemli bir tercihtir ve yoğun bir kullanıma sahiptir. Duygu ve düşüncelerin davranışsal bir eylem alanı içinde edebi ürünlere dönüştürülerek toplum huzurunda teşhir edilmesi ve kültür, mekân, toplum, insan faktörlerinin birbirini tamamlayan unsurlar olarak tümleşik bir bakış açısıyla irdelenmesi gerekmektedir. Malatya yöresi türkü söyleme geleneği ve yöreye ait karşılıklı söylenmiş türkülerle sınırlandırılan bu çalışma, kültür-insan-coğrafya ilişkisini içermektedir. Sözlü gelenek içerisinde icraları sönükleşen karşılıklı türkülerin durum değerlendirmesini yapabilmek için yazılı kaynaklar taranmış; elde edilen türkü metinleri içerik çözümleme metoduyla söylenme sebepleri, işlevleri ve üslup özellikleri bakımından irdelenmiştir. Millî geleneğin bir parçasını sergileyen yöreye ait türküler; niceliksel bakımdan ganiliği, niteliksel açıdan çeşnileriyle nesiller boyu aktarılmış, işlevini yitirmeden var olmuştur. Türkü söyleme geleneği içerisinde ise karşılıklı, atışmalı, soru-cevaplı, diyaloglu türkülerin dikkat çekici işlevleri ve yöreye özgü icra biçimleri olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

sözlü kültür, iletişim,, diyaloglu türkü,, analiz,, Malatya,

Kaynakça

• Albayrak, N. (2004). Ansiklopedik Halk Edebiyatı Terimler Sözlüğü. İstanbul: L&M Yayıncılık.
• Alptekin, A. B. (2011). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Altınay, R. (2011). Geleneksel Müzikte Ses Üretme Bağlamında Türk Halk Müziğinde Seslendirme. EÜ Devlet Türk Musikisi Konservatuarı Dergisi, (1), 49-59.
• Altınkaynak, Erdoğan vd. (2018). Kazaklarda Âşık (Aytısker) Atışmalarının (Aytısların) Özellikleri. Karadeniz, (40), 430-443.
• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig İndeks. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Artun, E. (2013).Türkü Söyleme Geleneği ile Türkülerde Tür, Şekil ve Tasnif Üzerine Düşünceler. 4. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı, Türkü, Türkülerimiz, Öyküleriyle Türküler Sempozyumu, http://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/erman_artun_turku_soyleme_gelenegi_tur_sekil.pdf .
• Arvas, A. (2009). Âşıklar ve Türk Doğaçlama Sanatının Tarihî-Tipolojik Menşe. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (22), 41-53.
• Aslan, E. (2001). Doğu Anadolu ve Azerî sahasında Halk Hikâyesi Anlatma Geleneği. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (37), 53-72.
• Atılgan, H. ve Salih T. (1999). Malatya Musiki Folkloru. Ankara: Malatya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Aydın, A. (2014). Divan Şairleri Arasında Şair ve Şiire Dair Atışmalar. Turkısh Studies, (3), 213-237.
• Başgöz, İ. (1986). Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları.
• Batislam, D. (2000). Divan Şiiriyle Halk Şiirinde Ortak Bir Söyleyiş Biçimi (Mürâca’a-Dedim-Dedi). Folklor Edebiyat, (22), 147-158.
• Bayraktar, F. S. (2002). Komşu Sözcüğü Üzerine. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (2), 129-138. Cevher, H. (1995). Ali Ufkî Bey ve Hazâ Mecmüa-İ Saz ü Söz (Transkripsiyon, İnceleme). (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Çapraz, E. (2018). Mücadele’den Münazara’ya: Türk Edebiyatında Münazaranın Kaynağına Dair İçtimai Bir Bakış. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi (1), 21-41.
• Çelik, M. ve Kızıldağ, S. (2019). Ankara ve Konya’da Yaşayan Nogay Türklerinde Şınlar Üzerine Bir Araştırma. Folklor Edebiyat, (99), 501-510.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eker, G. Ö. (2000). Bayburt Manilerinden Hareketle İletişimde Yüklendiği Fonksiyonla Mani Söyleme Geleneği. Milli Folklor, Kış (44), 105-114.
• Elçin, Ş. (2005). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eraslan, K. (1993). Çağatay Edebiyatı. İslam Ansiklopedisi. C. 8. (168-176). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Kaşgarlı Mahmud Divan-ü Lügat-it-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdi, S. ve Yurtsever, S. T. (2005). Kâşgarlı Mahmûd, Divan-ü Lügat-it-Türk. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ergin, M. (1994). Dede Korkut Kitabı II (İndeks-Gramer). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergun, M. (2002). Kopuz Sarını-Kazak Âşık Tarzı Şiir Geleneği Akın Cıravlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gabain, A. (1988). Eski Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gökalp, Z. (2016). Millî Tetebbûlar. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Görkem, İ. (2006). Anadolu-Türk Ağıtlarının Mizahî Karakteri Hakkında Bir Değerlendirme. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20), 153-167.
• Güven, M. (2005). Türkiye Sahasındaki Hikâyeli Türküler Üzerine Bir Araştırma. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• İnceoğlu, M. (1993). Tutum Algı İletişim. Ankara: V Yayınları.
• Kaya, D. (1999). .Anonim Halk Şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaya, D. (2001). Trabzon Yöresi Türküleri. Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu, 3-5.05.2001, http://dogankaya.com/fotograf/trabzon_turkuleri.pdf .
• Kaya, D. (2010). Diýdım Diýdı Şiir Söyleme Geleneği Bağlamında Molla Nefes’in Şiirleri. Mollanefes ve XIX. Asır Türkmen Edebiyatı Sempozyumu. 15.10.2020. <http://dogankaya.com/fotograf/Molla_Nefesin_siirlerinde_Diydim_Diydi.pdf>
• Kaya, T. T. (2008). Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Dedim-Dedi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Kazak Adebiyeti (Ensiklopediyalık Anıktamalık). (2010). Almatı: Aruna.
• Keçebaş, B. (2007). Hikâyeleriyle Karatepeli ve Fıkraları. Adana: Osmaniye Valiliği Kültür ve Turizm Yayınları.
• Kerimov, R. (2019). Azerbaycan Sözlü Kültürünün Sentez Janrı Meyxana Üzerine Kısa Bir İnceleme. International Journal of Interdisciplinary And Intercultural Art, (8), 129-137.
• Korkmaz, Z. (2020). Divan-ü Lügat-it-Türk’teki Şiirler ve Atasözleri. Türk Dili, (825), 98-103.
• Köksal, F. (2006). Münazara. İslam Ansiklopedisi. C. 31, (580-581). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Köksel, B. (2018). Türk Sözlü Şiir Sanatında Kadın Yaratıcılığın Arketipleri. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri Türk Halk Edebiyatı (273-281). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1999). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kurt, B. (2012). Malatya İli Doğanşehir İlçesi Halk Kültürü Araştırması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Kurt, B. (2016). Malatya Yöresi Türkü Söyleme Geleneği ve Malatya Türküleri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Küçükyıldız, D. (2017). Atma Türkülerde Gelin-Kaynana Çatışması. Anasay, (1), 57-69.
• Mirzaoğlu, G. (2001). Yapısal ve İşlevsel Açıdan Atma Türkü İcra Geleneği, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri (103-113), C.2, Trabzon: Trabzon Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları.
• Mirzaoğlu, G. (2012). Türk Halk Türkülerinde Değirmen Motifi ve Değirmenci Türküleri. Bilig, (62), 159-182.
• Mirzaoğlu, G. (2015). Halk Türküleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Öger, A. (2014). Uygur Kök Meşrebi Üzerine Bir Değerlendirme. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, (4), 71-88.
• Özcan, N. (2003). Mecmûa-i Saz ü Söz. İslam Ansiklopedisi. C. 28, (272-274). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Özeren, M. (2015). Türkiye Kırgız Türkçesiyle Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Söz Varlığı Benzerliği Üzerine Bir Değerlendirme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, (1), 138-168.
• Özsoy, B. S. (2004). Karadenizde Atma Türküler ve Atma Türkü Geleneği. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, (3), 113-118.
• Sev, G. (2019). Kutadgu Bilig’de Yanut/Cevâb. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, (19), 1-17.
• Şahin, H. ve Özerol, S. (2004). Arguvan Türküleri. İstanbul: Arguvan ve Köyleri Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları.
• Tekin, M. (1998). Hatay Türküleri. Cumhuriyet’in 75. Yılı Hatay. Ankara: Ajanstürk Yayınları.
• Terzibaşı, A. (1975). Kerkük Hoyratları ve Manileri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Tezcan, N. (1981). Lâmi'î’nin Gûy u Çevgân’ından İki Münazara. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten 1980-1981 (1981), 49-63.
• Tural, G. (1995). Çora Batır Destanı’nın Kırım Varyantları ile Manas Destanı Arasındaki Benzerlikler. Manas Destanı ve Etkileri Uluslararası Bilgi Şöleni (241-258). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Tüfekçioğlu, H. (1997). İletişim Sosyolojisine Başlangıç. İstanbul: Der. Yayınları.
• Üstünova, K. (2008). Dede Korkut Destanlarında, Aşamalı Tekrarların Üslup Özelliklerini Biçimlendirişi Üzerine. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (14), 229-237.
• Yakıcı, A. (2007). Dede Korkut Kitabı’nda Görülen Ozan Tiplerinin Türkiye Sahası Âşıklık Geleneğinin Oluşumuna Etkisi. Milli Folklor, Bahar (73), 40-47.
• Yeşil, Y. (2012). Bir Âşık, Bir İnceleme Yozgat Âşıklık Geleneği ve Âşık İhsan Şaşar. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (2), 85-96.
• Yıldırım, D. (1998). Türk Bitiği, Araştırma/İnceleme Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yıldız, N. (2006). Kırgız Türklerinde İş Türküleri. Milli Folklor, Yaz (70), 64-73.
• Yıldız, O. (2007). Dâsitân-ı Sultân Mahmûd Mesnevisi’nde Fiiller. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (15), 129-150.