HUKUKİ VE SİYASİ-İDARİ AÇIDAN TANZİMAT DÖNEMİ GELİŞMELERİNİN DEMOKRASİYE KATKISI

Yıl 2022, Cilt: 32 Sayı: 3, 1053 - 1065, 21.09.2022

A.vahap Uluç , Oğuz Kaan

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1114802

Öz

Türkiye’nin demokrasi serüveni neredeyse modernleşme tarihi kadar eskidir. Çünkü demokrasinin ihtiyaç duyduğu kurum ve kurallar modernizm ile birlikte ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla demokrasi sürecine ilişkin ilk örnekleri Lale Devri’ne kadar götürmek mümkündür. Ancak demokrasinin gelişimine katkıda bulunacak kurum ve kuralların ete kemiğe büründüğü dönem modernleşme hamlesinin yoğunluk kazandığı Tanzimat Dönemi’dir. Demokrasi, halk egemenliğine dayanan, hukukun üstünlüğünü esas alan, vatandaşlar arasında din, etnik ayırımı yapmadan herkesi yurttaş olarak gören, kuvvetler ayrılığı ilkesine göre teşkilatlanmış, yetkilerin merkez ile yerel aktörler arasında paylaştırıldığı bir rejim olarak ifade edilir. Tanzimat Dönemi’nde yapılan reformlar bu anlamda Cumhuriyet Döneminde anlamını bulacak demokrasinin ihtiyaç duyduğu kurumların ve yasal düzenlemelerin biçimlenmesinde ön ayak olmuştur. Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı'nda geçen ilkeler ile bu iki belgede geçen ilkeleri yürürlüğe koymak bağlamında yapılan hukuki düzenlemeler ve oluşturulan meclisler demokrasiye çok ciddi katkılar sunmuştur. Kişilerin can ve mal güvenliğinin sağlanması, Padişahın yetkilerinin sınırlandırılması, kurulan meclisler aracılığı ile halk iradesinin yönetime yansıması, sosyal ve ekonomik hayata ilişkin Avrupa ülkelerinden ithal edilen yasal düzenlemeler, yerel yönetimlerin Batı tarzı kurumlara dönüştürülme çabaları Tanzimat Dönemi reformlarının demokrasiye katkısını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Tanzimat Dönemi, Demokrasi, Hukuk, İdare

Teşekkür

İlginiz için şimdiden teşekkürler.

The Contribution Of The Legal Political-Administrative Developments Of The Tanzimat Period To The Democracy

Öz

Turkey's democracy adventure is almost as old as the history of modernization. Because the institutions and rules needed by democracy emerged with modernism. Therefore, it is possible to take the first examples of the democracy process back to the Tulip Era. However, the period in which the institutions and rules that will contribute to the development of democracy are embodied in the Tanzimat Period, in which the modernization move intensified. Democracy is defined as a regime that is based on popular sovereignty, based on the rule of law, considers everyone as a citizen without making any religious or ethnic discrimination among citizens, is organized according to the principle of division of powers, and powers are shared between central and local actors. In this sense, the reforms made in the Tanzimat Period took the lead in shaping the institutions and legal regulations needed by democracy, which would find its meaning in the Republican Period. The principals in the Tanzimat Edict and Islahat Edict and legal arrangements, assemblies formed in order to put the principles into effect have made very serious contributions to democracy. Ensuring the safety of people's life and property, the limitation of the Sultan's powers, the reflection of the will of the people on the administration through the established assemblies, the legal regulations imported from European countries regarding social and economic life, the efforts to transform local governments into Western-style institutions reveal the contribution of the Tanzimat Reforms to democracy.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Tanzimat Period, Democracy, Law, Administration

Kaynakça

• Akçura, Y. (1976). Üç Tarz-ı Siyaset. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Akşin, S. (2012). Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Antel, S. C. (1999). Tanzimat Maarifi. (Komisyon), Tanzimat-1 içinde (441-462. ss). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Arblaster, A. (1999). Demokrasi. Ankara: Doruk Yayımcılık.
• Arslan, R. (2013). Demokratik Yönetim Sistemleri. Bursa: Dora Yayınları.
• Ateş, D. (2015). Demokratik Siyaset. Bursa: Dora Yayınları.
• Ateş, T. (2014). Siyasal Tarih. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Barry, N. (2003). Modern Siyaset Teorisi. Ankara: Liberte Yayınları.
• Başaran, D. (2018). Türk Siyasal Hayatında Tanzimat Dönemi. H. Acar (Ed.), Türk Siyasal Hayatı içinde (83-107. ss.). Ankara: Nobel.
• Berkes, N. (2008). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: YKY.
• Carr, R.; Bernstein, M. and Murphy, W. (1974). American Democracy. Illinois: The Dryden Press.
• Cin, H. (1992). Tanzimat Döneminde Osmanlı Hukuk ve Yargılama Usulleri. H. D. Yıldız (Haz.), 150. Yılında Tanzimat içinde (11-32. ss.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çaha, Ö. (2012). Demokrasi. H. Çetin (Ed.), Siyaset Bilimi içinde (223-268. ss.). Ankara: Orion Kitabevi.
• Çalık, M. (1989). Batılılaşma ve Bürokratik Modernleşme Münasebeti Üzerine Bazı Düşünceler. Türkiye Günlüğü, 2, 6-15. Çam, E. (1995). Siyaset Bilimine Giriş. İstanbul: Der Yayınları.
• Davison, R. (1995). Osmanlı İmparatorluğu Hükümetinde Temsil İlkesinin Ortaya Çıkışı. W. R. Polk ve R. L. Chambers (Ed.), Ortadoğu’da Modernleşme içinde (133-154. ss.) İstanbul: İnsan Yayınları.
• Demir, Ş. (2010). Tanzimat Dönemi Eğitim Politikalarında Osmanlıcılık Düşüncesinin Etkisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (31), 284-294.
• Dursun, D. (2018). Türkiye’nin Siyasal Hayatı, İstanbul: Beta Yayınları.
• Erbay, Y. (2017). Emerging of Representative Concils and New Organisations within The Administrative System of The Ottoman State in The Tanzimat Era. Bilig, Spring.
• Erdoğan, M. (2010). Anayasal Demokrasi. Ankara: Siyasal Kitabevi
• Eryılmaz, B. (2010). Kamu Yönetimi. Ankara: Okutman Yayıncılık.
• Gençoğlu, M. (2011). 1864-1871 Vilayet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (1), 29-50.
• Görmez, K. (1997). Yerel Demokrasi ve Türkiye. Ankara: Vadi Yayınları.
• Güler, B. A. (1999). Yerelin Ulusaşırı Anlamı. İktisat Dergisi. 56-59.
• Gümüş, M. (2008). Anayasal Meşruti Yönetime Medhal: 1856 Islahat Fermanı’nın Tam Metin İncelemesi. Bilgi Dergisi, 47, 215-240.
• Haywood, A. (2011). Siyaset. Ankara: Adres Yayınları.
• Herodotos (2012). Heredot Tarihi, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnalcık, H. (2006). Tanzimat Nedir? M Seyitdanlıoğlu ve H. İnalcık (Ed.), Tanzimat-Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (13-35 ss.). Ankara: Phoenix Yayınları.
• İnalcık, H. (2016). Devlet-i Aliyye-IV. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2013). Türk Sosyolojisi Tarihi. İstanbul: Doğu Kitabevi
• Kalaycıoğlu, E. ve Sarıbay, A. Y. (2007). Tanzimat: Modernleşme Arayışı ve Politik Değişim. E. Kalaycıoğlu ve A. Y. Sarıbay (Ed.), Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme içinde (3-27 ss.). İstanbul: Alfa Aktüel.
• Karal, E. Z. (t.y). Büyük Osmanlı Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karpat, K. (2013). Kısa Türkiye Tarihi (1800-2012). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karpat, K. (2017). Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Keleş, R. (2009). Yerinden Yönetim ve Siyaset. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Keleş, R. ve Yavuz, F. (1983). Yerel Yönetimler. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Köker, L. (2003). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Lewis, B. (1996). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mardin, Ş. (2003). Türkiye’de Toplum ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Marquez, X. (2010). Demokrasi Dışı Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mayo, H. (1964). Demokratik Teoriye Giriş. Ankara: Türk Siyasi İlimler Derneği Yayınları.
• Mutaf, A. (2002). Şura-yı Devlet (1868-1922). H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Ed.), Türkler içinde (599-609 ss.). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Nodia, G. (1998). Milliyetçilik ve Demokrasi. Türkiye Günlüğü. 50, 102-117.
• Okandan, R. (1968). Amme Hukukumuzun Ana Hatları, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2003). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özcan, B. (2002). Sultan III. Selim Devri Islahat Hareketleri (Nizam-ı Cedid). H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Ed.), Türkler içinde (1110-1134. ss.) Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Powell, B. (1990). Çağdaş Demokrasiler. Ankara: “S” Yayınları.
• Sartori, G. (1996). Demokrasi Teorisine Geri Dönüş, Ankara: Yetkin Yayınları.
• Seyitdanlıoğlu, M. (2006). Divan-ı Humayun’dan Meclis-i Mebusan’a Osmanlı İmparatorluğu'nda Yasama. M. Seyitdanlıoğlu ve H. İnalcık (Ed.), Tanzimat-Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (255-265. ss.). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Tahiroğlu, B. (1985). Tanzimat’tan Sonra Kanunlaştırma Hareketleri. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi içinde (588-601. ss.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tanör, B. (2021). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tazegül, M. (2005). Modernleşme Sürecinde Türkiye. İstanbul: Babil Yayınları.
• Touraine, A. (1997). Demokrasi Nedir? İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Turan, İ. (1986). Siyasal Demokrasi, Siyasal Katılma, Baskı Grupları ve Sendikalar. İstanbul: Türkiye Denizciler Sendikası. Türköne, M. (2010). Siyaset. İstanbul: Opus Yayınları.
• Unat, K. (2020), On Dokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Modernleşmesi. T. F. Ertan (Ed.), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi içinde (17-36. ss.). İstanbul: Siyasal Kitabevi.
• Yalçınkaya, M. A. (2002). XVIII. Yüzyıl: Islahat, Değişim ve Diplomasi Dönemi (1703-1789). H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Ed.). Türkler içinde (762-821. ss.). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Yıldırım, R. N. (2006). II. Mahmut Dönemi Islahat Hareketleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı, Elazığ.
• Yılmaz, A. (1999). Hukuk Devleti ve Demokrasi. Yeni Türkiye. 5 (29), 66-73.
• Zürcher, E. J. (2005). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.