GENERALLİKTEN İDAM SEHPASINA (DADAŞ) RÜŞTÜ PAŞA: ASKERÎ VE SİYASİ FAALİYETLERİ

Yıl 2022, Cilt: 32 Sayı: 3, 1279 - 1298, 21.09.2022

Tülay Aydın

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1123880

Öz

Millî Mücadele yıllarının kurtuluşa odaklanarak tüm farklılıkları ortadan kaldıran kenetlenme süreci Cumhuriyet’in ilk yılları ile beraber bir yol ayrımına dönüşmeye başlamıştır. Bu sürecin ilk evresinde kurtarıcı sıfatıyla hareket eden askeri ve siyasi yöneticilerin birçoğu yeni dönemde köklü devrimler karşısında muhalif bir tavır takınmışlardır. Bu radikal değişimin en önemli örneklerinden birini teşkil eden Rüştü Paşa’nın konu edindiği bu çalışmada onun askeri safhadaki başarılı çalışmalarının ardından siyasi anlamda Mustafa Kemal Paşa’ya başlatılan muhalif çalışmalardaki rolü ve bir suikast planına kadar varan süreci ele alınmaktadır. Düşünsel farklılıkların ve mevcut siyasi atmosferin kendisini muhalefete ittiği bu yıllarda, Rüştü Paşa, bağımsız ve tek başına muhalefet yerine tüm kariyeri boyunca olduğu gibi geri planda kalmayı ancak yine muhalif bir görev edinmeyi ihmal etmemiştir. Askeri faaliyetleri boyunca güvenilir ve sadık bir ikinci adam sıfatını hak eden Rüştü Paşa, Meclis faaliyetlerinde ise sıkı bir muhalif haline gelmiştir. Onu İzmir Suikastı gibi bir olay içinde yer almaya ve dolayısıyla idama götüren süreci ortaya koymak çalışmanın temel hedefidir. Çalışma arşiv belgeleri, gazeteler, anılar ve çeşitli araştırma eserler incelenerek hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rüştü Paşa, Millî Mücadele, İzmir Suikastı, asker, siyaset

The Road From Becoming General To Getting Hanged: (Dadaş) Rüştü Paşa’s Political And Military Activities

Öz

The interlocking process, which focused on the liberation of the National Struggle years and eliminated all differences, started to turn into a cross roads with the first years of the republic. Many of the military and political administrators, who acted as saviors in the first phase of this process, took an oppositional stance against the radical revolutions in the new period. Rüştü Pasha, who is one of the most important examples of this radical change, is the subject of this study, and his role in the political opposition studies initiated against Mustafa Kemal in the political sense and the process leading to an assassination are discussed in this study. In these years, when intellectual differences and the current political atmosphere pushed him into opposition, Rüştü Pasha did not neglect to stay in the background as he had throughout his entire career, but to assume an oppositional duty, instead of being an independent and stand-alone opposition. However, Rüştü Pasha, who deserved the title of a reliable and loyal second man throughout his military activities, became a staunch opponent in parliamentary activities. The main goal of the study is to reveal the process that led him to take part in an event such as the Izmir Assassination and therefore to death. The study was prepared by examining archival documents, newspapers, memoirs and various research works.

Anahtar Kelimeler

Rüştü Pasha, National Struggle, Izmir Assassination, soldier, politics

Kaynakça

• Akbal, İ. (2010). Millî Mücadele Yıllarında Muhalif ve Bolşevizm Karşıtı Bir Vali: Kapancızâde Hamit Bey. Tarih Araştırmaları Dergisi, 29 (48), 1-12.
• Akbal, İ. (2008). Millî Mücadele Döneminde Trabzon’da Muhalefet. Trabzon: Serander Yayınları.
• Anıl, Y. Ş. (2005). Mahkeme Tutanaklarına Göre İzmir Suikastı Davası. İstanbul: Kastaş Yayınevi.
• Arı, K. (1991). İzmir’deki Suikast Girişimi Sırasında Reisicumhur Mustafa Kemal Paşa’nın İzmir Gezisi ve Onun Suikastı Nasıl Karşıladığına İlişkin Bir Anı. acikerisim.deu.edu.tr, yyy.
• Atatürk, M. K. (2015). Nutuk. Ankara: Kaynak Yayınları.
• Avcı, C. (1994). İzmir Suikastı. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 10 (28), 89-103.
• Avcıoğlu, D. (1978a). Milli Kurtuluş Tarihi 1838’den 1995’e. Üçüncü Kitap. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Avcıoğlu, D. (1978b). Milli Kurtuluş Tarihi 1838’den 1995’e. Dördüncü Kitap. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Aybars, E. (2015). İstiklal Mahkemeleri. İstanbul: Doğan Yayıncılık.
• Çapa, M. (1994). Trabzon’da Birinci Türkiye büyük Millet Meclisi Seçimleri ve Vali Hamit Bey. Tarih İncelemeleri Dergisi, 9 (1), 45-67.
• Duru, O. (2006). Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Dursunoğlu, C. (1998). Millî Mücadele’de Erzurum. İstanbul: Erzurum Kitaplığı.
• Eken, H. (2008). Bir Millî Mücadele Valisi ve Anıları Kapancızâde Hamit Bey. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Erdeha, K. (1975). Millî Mücadele’de Vilayetler ve Valiler. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Erman, A. N. (1971). İzmir Suikastı ve İstiklal Mahkemeleri. İstanbul: Temel Yayınları.
• Goloğlu, M. (2010). Millî Mücadele Tarihi II 1920Üçüncü Meşrutiyet Birinci Büyük Millet Meclisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gürel, C. N. ve Mehmetefendioğlu, A. (2021). İzmir Suikastı Mahkumları İçin 1956 Yılında Yapılan Bir İade-i İtibar Girişimi. Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, XII (25), 227-244.
• Hallı, R. (1972). Türkiye Cumhuriyeti’nde Ayaklanmalar (1924-1938). Ankara: Genel Kurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları.
• Kandemir, F. (1955a). İzmir Suikastının İç Yüzü. İstanbul: Tarih Yayınları.
• Kandemir, F. (1955b). İzmir Suikastından Ayrı Atatürk’e 11 Suikast. İstanbul: Ekicigil Basımevi.
• Kandemir, F. (1965). Hatıraları ve Söyleyemedikleri İle Rauf Orbay. İstanbul: Sanan Matbaası.
• Kansu, M. M. (2009). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Karabekir, K. (Yty). İstiklal Harbinin Esasları. Sinan Matbaası Neşriyat Evi, 1933-1951.
• Karabekir, K. (1990). İstiklal Harbimiz. İstanbul: Yüce Yayınları.
• Karabekir, K. (1997). Nutuk ve Karabekir’den Cevaplar. İstanbul: Emre Yayınları.
• Karabekir, K. (2005). Paşaların Kavgası. İstanbul: Emre Yayınları.
• Kılıç A. (1997). İstiklal Mahkemesi Hatıraları. yyy. Yenigün Haber Ajansı.
• Kılıç, S. (1994). İstiklal Mahkemeleri Adil miydi? İzmir Suikastı İddianame ve Kazım Karabekir’in Savunması. İstanbul: Emre Yayınları.
• Kırzıoğlu, F. (1993). Bütünüyle Erzurum Kongresi. Ankara: Kültür Ofset, Ankara.
• Kocahanoğlu, O. S. (2005a). Rauf Orbay’ın Hatıraları (1914-1945). İstanbul: Temel Yayınları.
• Kocahanoğlu, O. S. (2005b). Atatürk’e Kurulan Pusu İzmir Suikastının İçyüzü. İstanbul: Temel Yayınları.
• Küçükuğurlu, M. (2012). Türk Siyasi Hayatında Erzurum (1923-1950). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Meşhur Valiler 50 Ünlü Vali. (1969). yyy. İçişleri Bakanlığı Merkez Valileri Bürosu Yayınları.
• Mumcu, U. (1990). Kazım Karabekir Anlatıyor?. yyy. Tekin Yayınevi.
• Mumcu, U. (1993). Gazi Paşa’ya Suikast. İstanbul: Tekin yayınevi.
• Nadi, Y. (1926). Mel’unları Mahkeme Huzurunda Temaşa. Cumhuriyet.
• Nedim, A. (1993). Ankara İstiklal Mahkemesi Zabıtları 1926. Stanbul: İşaret Yayınları.
• Odabaşıoğlu, C. (1990). Trabzon Belgelerle Millî Mücadele Yılları 1919-1923. Kar Matbaacılık: Trabzon.
• Orbay, R. (1993). Cehennem Değirmeni Siyasi Hatıralarım 2. İstanbul: Emre Yayınları.
• Özoğlu, H. (2011). Cumhuriyet’in Kuruluşunda İktidar Kavgası 150’likler, Takrir-i Sükûn ve İzmir Suikastı. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Soysal, İ. (1984). 150’likler. yyy. Gür Yayınları.
• Turgut, H. (2007). Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Bankası Kültür Yayınları.
• Türk İstiklal Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri. (1972). Ankara: Genel Kurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları.
• Uran, H. (2017). Meşrutiyet, Tek parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Yalman, A. E. (1997). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim 1888-1922. Haz. Erol Şadi Erdinç, İstanbul: Pera Yayınları.
• Yeşil, A. (2002). Türkiye Cumhuriyeti’nde İlk Teşkilatlı Muhalefet Hareketi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. Ankara: Cedit Neşriyat.
• Zürcher, E. J. (1992). Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. Ankara: Bağlam Yayınları.