Functional Use of Case Suffix +lA in Dialects of Giresun Province and its Region

Yıl 2023, Cilt: 33 Sayı: 3, 1073 - 1089, 26.09.2023

Özkan Aydoğdu

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1322604

Öz

The aim of this study is to designate the functional use of case suffix +lA in dialects of Giresun and its region and the role of each function in the syntax. In the functional approach, the case is determined not according to the suffixes the noun takes, but according to the tasks which it is assigned in the sentence. The +lA case suffix examples used in our study were determined by scanning the work called Giresun İli ve Yöresi Ağızları prepared by Demir and Aydoğdu (2009). All the examples in which the detected +lA suffix is used have been evaluated by Daşdemir (2015) on the basis of the case categories created according to the functions and tasks in the syntax in accordance with the functional approach. As a result of the study, the outcome that the case suffix +lA is used in 7 different functions was reached. According to the frequency of usage, these functions are as follows: the instrumental case, commutative case, qualitative case, reciprocal case, genitive case, causative case and locative of time case. The tasks they undertake in these functions are determined as case adverb, instrumental object, reciprocity object, commutative object, genitive object, case object, cause object, time object and designation/qualifying adjective.

Anahtar Kelimeler

Turkey Turkish dialects, dialects of Giresun province and its region, case suffix +lA, functional grammar

GİRESUN İLİ VE YÖRESİ AĞIZLARINDA +lA HÂL EKİNİN İŞLEVSEL KULLANIMI

Öz

Bu çalışmanın amacı, Giresun ili ve yöresi ağızlarında +lA hâl ekinin işlevsel kullanımını ve her bir işlevin söz dizimi içerisindeki görevini tespit etmektir. İşlevsel yaklaşımda hâl, ismin aldığı eklere göre değil cümlede üstlenmiş olduğu işleve göre belirlenmektedir. Çalışmamızda kullanılan +lA hâl eki örnekleri, Demir ve Aydoğdu (2009) tarafından hazırlanan “Giresun İli ve Yöresi Ağızları” adlı eser taranarak tespit edilmiştir. Tespit edilen +lA hâl ekinin kullanıldığı bütün örnekler de Daşdemir (2015) tarafından işlevsel yaklaşıma uygun olarak ekin söz dizimi içerisindeki işlev ve görevlerine göre oluşturulan hâl kategorileri esas alınarak değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonucunda, +lA hâl ekinin 7 farklı işlevde kullanıldığı tespit edilmiş olup bu işlevler, kullanım sıklığına göre; vasıta hâli, beraberlik hâli, niteleme hâli, karşılıklılık hâli, ilgi hâli, sebep hâli ve zamanda bulunma hâli şeklinde sıralanmıştır. Bahsi geçen işlevlerin söz diziminde yüklendikleri görevler ise hâl zarfı, vasıta tümleci, karşılıklılık tümleci, beraberlik tümleci, ilgi tümleci, hâl tümleci, sebep tümleci, zaman tümleci ve belirtme/niteleme sıfatıdır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi ağızları, Giresun ili ve yöresi ağızları, +lA hâl eki, işlevsel dil bilgisi

Kaynakça

• Alkayış, M. F. (2012). Türkçenin Hâl Ekleri ve Fiil Kiplerinde Çok Terimlilik Sorunu. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (42), 276-287.
• Alyılmaz, C. (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Alyılmaz, S. (1998). Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesinin Uygurcasının Söz Dizimi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Alyılmaz, S. (2010). Türkiye Türkçesinde Bulunma Hâli Kategorisi. Dil Araştırmaları, (7), 107-123.
• Aydoğdu, Ö. (2022). Orhan Veli’nin Şiirlerinde +DA Hâl Ekinin İşlevsel Kullanımı. Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, (30), 19-58.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Bayraktar, S. (2003). Kutadgu Bilig’de Bulunma Hali Ekinin Fonksiyonları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1999, (47), 9-25.
• Boz, E. (2007). Türkiye Türkçesinde +{A} Durum Biçimbirimi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Boz, E. (2012). Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi (Tasnif Denemesi). Ankara: Gazi Kitapevi.
• Börekçi, M. (1995). Atatürk’ün Nutuk’unda Söz Dizimi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Börekçi, M. (2007). Türkçede Hâl Eklerinin İşlevsel Olarak Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri içinde (s. 245-276). Ankara: TDK Yayınları.
• Bulak, Ş. (2017). İlgi Eki Hâl Eki Midir? Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (41), 91-105.
• Buran, A. (1996). Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri. Ankara: TDK Yayınları.
• Daşdemir, M. (2000). Dede Korkut Hikâyeleri’nin Söz Dizimi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Daşdemir, M. (2015). Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal-İşlevsel Söz Dizimi. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Delice, H. İ. (2019). Türkçede Kaç İsim Durumu Vardır? 6. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi Bildirileri I içinde (s. 49-62). Ankara: Asos Yayınları.
• Demir, N. ve Aydoğdu, Ö. (2009). Giresun İli ve Yöresi Ağızları. Giresun: Giresun Valiliği Yayınları.
• Doğan, T. (2008). Salmas Ağzında Hal Ekleri. Turkish Studies International Periodical Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3 (3), 319-344.
• Durgut, H. (2004). Türkçede Yalın Hâl Kavramı Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, (2), 71-78.
• Ergin, M. (2003). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• İpek, B. (2008). Türk Dilinde Vasıta Hâli. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (23), 63-97.
• Kahraman, T. (2007). Çağdaş Türkiye Türkçesindeki Ad Çekim Ekleri ve Bunların İşlevleri. İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
• Kara, F. (2001). Namık Kemal’in Mektupları’nda Söz Dizimi (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• Lübimov, K. (1959). Türkçede Kaç İsim Hali Var? Türk Dili Dergisi, 8 (96), 688-690.
• Mert, O. (2002). Kutadgu Bilig’de Hâl Kategorisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Önler, Z. (2012). Türkiye Türkçesinde Ad Durum Kategorisi. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri içinde (s. 706-710). Adana: Çukurova Üniversitesi.
• Özek, F. ve Sağlam, B. (2014). +DAn Çıkma Hâli Ekinin Vasıta ve Bulunma Hâli İşlevi Üzerine. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24 (2), 13-18.
• Sev, G. (2007). Tarihi Türk Lehçelerinde Hâl Ekleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Söylemez, P. (2021). Mehmet Âkif Ersoy’un Safahat Adlı Eserinde +DA Ekinin İşlevsel Kullanımı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Şavklı, A. (2013). Isparta Ağzında Ayrılma Hâli Eki ve İşlevleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (17), 119-141.
• Şeyda Güven, A. (2017). Safahat’ta Hâl (Durum) Eklerinin İşlevsel Olarak İncelenmesi. TURAN-SAM Dergisi, (36), 517-527.
• Takoğlu, T. (2020). Türkçede +DAn Şeklinin Fonksiyonları. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 8 (23), 346-362.
• Üstünova, K. (2008). Türkiye Türkçesi Ad İşletimi (Biçim Bilgisi). İstanbul: Kesit Yayınları.