TARİHİ YAPILARIN GELENEKSEL SOKAK DOKUSUNU ŞEKİLLENDİRMESİ: SAFRANBOLU ESKİ ÇARŞI ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 2, 735 - 752, 29.05.2024

Mustafa Haki Eraslan Mehmet Mutlu

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1465083

Öz

Osmanlı şehircilik anlayışında mahalleler büyük önem taşır. Mahalleleri meydana getiren sokaklar, bireylerin bir arada yaşama anlayışıyla inşa ettikleri yapılardan meydana gelen, çoğunlukla her iki tarafı da yapılarla sınırlanmış ve kentsel dokuyu oluşturan bir kent bileşenidir. Sokakların oluşumunda fiziksel etkenlerin yanı sıra, sosyokültürel etkenler de rol oynamaktadır. Fiziksel etkenler arasında başta arazi yapısı olmak üzere yapıların türleri, biçimleri, kat yükseklikleri, araziye yerleşimleri, kullanılan malzemeler, ulaşım ve etkileşim ağı gibi faktörler yer alır. Sosyokültürel etkenler arasında ise bölge halkının yaşam biçimi, komşuluk ilişkileri, mahremiyet gibi özellikler bulunur. Safranbolu, Osmanlı geleneksel sivil mimarisinin çok iyi korunduğu, UNESCO Dünya Miras Kenti kimliği taşıyan önemli bir yerleşim alanıdır. Bu nedenle Safranbolu sokaklarında Osmanlı şehircilik anlayışının özgün durumunu tüm yönleriyle izlemek mümkündür. Öte yandan Safranbolu evlerinin kendine özgü detayları, sokağa yansıyan taraflarıyla sokağı da özgün hale getirir. Bu çalışmada, geleneksel dokularda sokakları oluşturan fiziki etmenler ve bu etmenlerin ardındaki sosyokültürel değerlerin, Safranbolu’nun, Çarşı bölgesindeki geleneksel sokakları üzerinde değerlendirilerek ortaya konulması hedeflenmiştir. Çalışma kapsamında sokakta bulunan mimari örneklerden başta konutlar olmak üzere, sokağa karakterini veren fiziksel etkenler Safranbolu geleneksel dokusundan örneklerle incelenmiştir. Aynı zamanda yerele özgü uygulamaların sokağa fiziki ve sosyal etkileri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı şehirciliği, Geleneksel sokaklar, Safranbolu

Etik Beyan

Bu çalışmanın yazar/yazarları, Etik Kurul İznine gerek olmadığını beyan etmektedir.

Historic Buildings Shaping Traditional Street Texture: The Case of Safranbolu Historical Settlement

Öz

In Ottoman urbanism, the streets that make up the neighborhoods are an urban component of the urban fabric, consisting of structures mostly bordered by buildings on both sides, built by individuals with the understanding of living together. In addition to physical factors, sociocultural factors also play a role in the formation of streets. Physical factors include factors such as land structure, building types, forms, storey heights, placement on the land, materials used, transportation and interaction network. Sociocultural factors include the lifestyle of the people of the region, neighborhood relations and privacy. Safranbolu is an important residential area where Ottoman traditional civil architecture is very well preserved and has the identity of a UNESCO World Heritage City. For this reason, it is possible to observe the original form of Ottoman urbanism in all its aspects on the streets of Safranbolu. This study aims to evaluate the traditional streets of Safranbolu in the Bazaar region and to reveal the physical factors that make up the streets in traditional textures and the sociocultural values behind these factors. Within the scope of the study, the physical factors that give the street its characterare examined with examples from the traditional texture of Safranbolu.

Anahtar Kelimeler

Ottoman urbanism, Traditional Streets, Safranbolu

Kaynakça

• Acun, F. (2002). A portrait of the Ottoman cities. The Muslim World, 92, 255-281. Erişim Adresi: https://www.academia.edu/3172084/A_Portrait_of_the_Ottoman_Cities
• Akman, K. (2020). Kent meydanlarının önemi ve değişen İşlevi. Journal, (1), 17-33. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1026744
• Aksin, M., ve Karaş, İ. R. (2021). A Review of the Distinguishing Features of the Historical Buildings in Safranbolu Region for the Purpose of Classification for Semantically Enhanced 3D Building Model. The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, XLVI-4/W5-2021, 39–42. doi:/10.5194/isprs-archives-XLVI-4-W5-2021-39-2021
• Akmaydalı, H. (1991). Zonguldak Safranbolu vakıf eserler ve Cinci Hanı. Vakıf Haftası Dergisi, 8, 255-274. Erişim Adresi: https://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/handle/11352/890?locale-attribute=en
• Aktüre, S., ve Şenyapılı, T. (1976). Safranbolu’da mekânsal yapının gösterdiği nitelikler ve koruma önerilerinin düşündürdükleri. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2(1), 61-94. Erişim Adresi: https://open.metu.edu.tr/handle/11511/51375
• Aliağaoğlu, A., ve Uğur, A. (2016). Osmanlı şehri. Journal, (38), 203-226. Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/218905
• Bayartan, M. (2005). Osmanlı şehrinde bir idari birim: mahalle. Journal, (13). Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/231203
• Bayazıt, N. (2014). Safranbolu geleneksel konutları ve toplumsal değişme. İstanbul.
• Bektaş, C. (2020). Türk evi. İstanbul: YEM Yayınevi.
• Böke, F. (2020). Dünya miras alanları ve alan yönetimi: dünya miras kenti Safranbolu için bir yönetim planı önerisi (Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çevik, S. (1992). Mekân – kimlik - kimliklendirme, Trabzon Sokak örneği (Doktora Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Dikmen, Ç. B., ve Toruk, F. (2016). Geleneksel Göynük Evlerinin Mekânsal Yapısı ve Koruma Önerileri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 99–128.
• Eldem, S. H. (1968). Türk evi plan tipleri. İstanbul: İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayınları. Erişim Adresi: https://www.academia.edu/41041746/Türk_Evi_Plan_Tipleri_Sedad_Hakkı_Eldem
• Erbaş, M. (2018). Amasya Geleneksel Evlerinde Mekânsal Derinlik ve Pencere Açıklığı İlişkisi (Doktora Tezi). Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır.
• Ercan, G. S. (2018). Zile geleneksel kent dokusunda sokak çözümlemeleri (Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
• Ertürk, A. E. B. (2004). Osmanlı döneminde Safranbolu su mimarisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ertürk, A. E. B. (2021). Coffeehouse culture and history coffeehouses in Safranbolu. Academic Turkish World Studies: Tourism, Culture, Art and Architecture (223-240 ss.). Berlin: Peter Lang. Erişim Adresi: https://www.academia.edu/80572036/Coffeehouse_Culture_and_Historical_Coffeehouses_in_Safranbolu
• Gökdemir, A., ve Demirel, C., (2017). Investigation Of Architecture Of Historical Safranbolu Houses With Structural Corruption Factors And Sustainability. Journal of Multidisciplinary Engineering Science and Technology (JMEST), 4(10), 8350-8355.
• Günay, R. (1989). Geleneksel Safranbolu evleri ve oluşumu. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Hazır, G. (2019). Tarihi Çevrelerde Kentsel Mekânsal Koridorların İrdelenmesi Üzerine Bir Araştırma: Ankara Hamamönü Örneği (Yüksek Lisans Tezi). Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
• Kuban, D. (1995). Türk ve İslam sanatı üzerine denemeler. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Kuban, D. (2017). Türk ahşap konut mimarisi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mutlu, M. (2014). Konya’da su mimarisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Nuhoğlu, M., ve Geçimli, M. (2019). Kentsel Mekân Tasarımında Tematik Projelere Yeni Yaklaşımlar ve Eskişehir Örneği. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8(1), 711–734. doi:/10.15869/itobiad.486618
• Perker, Z. S., ve Akıncıtürk, N. (2011). Geleneksel Cumalıkızık Evlerinde Ahşap Konut Sistemi. Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 16(1). doi:10.17482/uujfe.41008
• Pilehvarian, N. K. (2002). Osmanlı çeşme mimarisi. Türkler Ansiklopedisi (Cilt 12, 247-251 ss.). Ankara.
• Rykewert, J. (1991). The street, the use of its history, on streets. Architectural Press, 127-170.
• Sözen, M. (1979). Safranbolu anıtları. İstanbul: T. Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni
• Sözen, M., ve Tanyeli, U. (2010). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Şener, M. Z. (2023). Yazıköy Taşı’nın fiziko-mekanik özellikleri ve Yazıköy Taşı ile yapılan eserlerin bozulma nedenleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Karabük Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karabük.
• Talasoğlu, A. (1994). İstanbul’un meydan çeşmeleri (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• URL 1. (2023, Eylül 1). https://kulturenvanteri.com/tr/arastir/h/?_ara=safranbolu&_tur=tarihi-cami.
• URL 2. (2023, Eylül 1). https://kulturenvanteri.com/tr/arastir/h/?_tur=cesme&_bolge=safranbolu.
• Yeler, S., ve Yeler, G. (2021). Kırklareli tarihi çeşmelerinin kültürel miras olarak değerlendirilmesi. Journal, 14(2), 315-334. doi:/10.35674/kent.884584
• Yetiş, R., Turcan, Y., ve Dinçer, A. E. (2018). Safranbolu kent formunun tarihsel serüveni ve morfolojik incelemesi. içinde Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu (495-515 ss.). Erişim Adresi: https://www.isufturkey.org/index.php/tnum/article/view/161/161