ÜÇ BEŞ KİŞİ VE HAYIR ROMANLARINDA ZİHNİYET ARAYIŞI

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 3, 1169 - 1180, 18.09.2024

Elif Gün

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1451449

Öz

İlk adımda toplumdaki bireylerin görüş dünyasının etkisiyle bir düşünüş biçimi olarak ele alınabilen zihniyet, sadece zihin süreci olarak değil, toplumsal yapıyla kurduğu bağlantı ve bu bağlantı sonucunda ortaya çıkan bir olgu olarak düşünülebilir. Bu bağlamda zihniyetin temel yapısında din, ekonomi, sosyal ve siyasi şartlar gibi pek çok etken yer almakta ve karmaşık bir süreç olduğu görülmektedir. Söz konusu sürecin bütün unsurları birbirini doğrudan bazen dolaylı olarak etkilemektedir. Bu bağlamda zihniyet olgusu, temel bileşenleri ile toplumsal yapıyı konu alan romanlara da yansımaktadır. Çalışmada, Adalet Ağaoğlu’nun Üç Beş Kişi ve Hayır adlı romanlarındaki zihniyet algısının ortaya konulması amaçlanmıştır. Eserlerde incelenen zihniyet algısı Sabri Fehmi Ülgener’in zihniyet fikirleri doğrultusunda ele alınmış başka bir ifadeyle Ülgener’in belirttiği din, ekonomi, siyaset ve kültürel durumlar göz önünde bulundurulmuştur. Söz konusu çalışmanın ortaya konulmasında nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi yöntemi tercih edilmiştir. İçerik analiz yöntemiyle Adalet Ağaoğlu’nun Üç Beş Kişi ve Hayır romanları belirtilen ögeler üzerinden incelenmiştir. Ele alınan romanlarda Adalet Ağaoğlu’nun içinde yaşadığı dönemin temel sorunlarını eserlerine konu ettiğini, eserlerini dinî, ekonomik, kültürel ve özellikle de siyasi düşüncelerle kurgulayarak hem kendi hayatına hem de romanlarının hayatına dair zihniyeti açık ettiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Sabri Fehmi Ülgener, Zihniyet, Hayır, Adalet Ağaoğlu., üç beş kişi

The Search for Mentality in the Novels Üç Beş Kişi and Hayır

Öz

The mentality, a way of thinking influenced by social worldviews, is not only a mental process but also a phenomenon arising from its connection with the social structure. The fundamental structure of mentality involves many factors such as religion, economy, social and political conditions, and appears to be a complex process. Each element of this process affects each other directly and sometimes indirectly, and this is reflected in novels that deal with the phenomenon of mentality and the social structure with its basic components. The study aims to reveal the perception of mentality in Adalet Ağaoğlu’s novels Üç Beş Kişi and Hayır. The works analyze mentality perception in line with Sabri Fehmi Ülgener’s ideas, considering religion, economy, politics, and culture. In this study, the content analysis technique, one of the qualitative research methods, was employed. With this technique, Ağaoğlu’s novels Üç Beş Kişi and Hayır were analyzed based on the specified elements. Ağaoğlu’s novels explore his time’s major issues, revealing his mentality through religious, economic, cultural, and political thoughts, as well as his personal life and works.

Anahtar Kelimeler

Sabri Fehmi Ülgener, Mentality, Adalet Ağaoğlu, Üç Beş Kişi, Hayır

Kaynakça

• Adanır, O. (2007). Kimlik mi zihniyet mi? Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, Yedi(1), 54-61.
• Ağaoğlu, A. (2007a). Hayır. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Ağaoğlu, A. (2007b). Üç Beş Kişi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Aksoy, A. (2018). Sabri Ülgener bağlamında Türkiye’de zihniyet dönüşümü ve iktisadi zihniyet. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Genel Sosyoloji ve Metodoloji Ana Bilim Dalı, Denizli.
• Aktaş, Ş. (1984). Roman sanatı ve roman incelemesine giriş. Ankara: Birlik Yayınları.
• Aktaş, A. (2024a). Kamu diplomasisi aktörü olarak kanaat önderliğinin Kırgızistan’daki yansıması: Aksakallar. M. Güzel (Ed.), İletişim ve Medya Alanında Uluslararası Araştırmalar 18, içinde (61-74. ss.). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Aktaş, A. (2024b). Reklam, tüketim, toplumsal kimlik döngüsünde Aaahh Belinda (2023) Filmini Okumak. Mevzu Sosyal Bilimler Dergisi, 11, 153-182.
• Apalı, Y. (2015). Bilgi sosyolojisi açısından din ve zihniyet. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 5(1), 189-213.
• Aydın, M. (1997). Zihniyet sorunu: Mahiyeti, oluşumu, türleri ve günümüzdeki bazı problemleri. Tezkire, Üç Aylık Derleme, Vadi Yayınları, 11-12, 92-117. (yeni)
• Bağyiğit, M. (1994). Dinin ferdi ve sosyal rolü üzerine genelleme. SÜSBED, 3, 153-162.
• Berger, P. L. (1993). Dinin sosyal gerçekliği. (Çev. A. Coşkun). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Bozpınar, C. (2018). Osmanlı Devleti’nde iktisadi zihniyet ve sanayileşme sorunsalı: Bursa ipek sektörü örneği. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Dalyan, A. (2016). Edebiyatta zihniyet incelemesi ve Ahmed Paşa’nın Kerem redifli kasidesinde zihniyet çözümlemesi. Bilig, 78, 327-359.
• Deniz, E. (2009). Sabri Fehmi Ülgener’in iktisadi-felsefi anlayışı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Bölümü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Eagleton, T. (2018). Edebiyat kuramı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Eliot, T. S. (2007). Edebiyat üzerine düşünceler. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Forster, E. M. (2016). Roman Sanatı. İstanbul: Milenyum Yayınları.
• Kıyçak, Ö. (2010). 17. yüzyıl kasidelerinde zihniyet çözümlemesi ve eğitim sürecinde kullanımı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Türk Edebiyatı Bölümü Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Ana Bilim Dalı, İzmir.
• Korkmaz, A. (2011). Değişme ve zihniyet. Istanbul Journal of Sociological Studies, 21, 187-208.
• Macit, N. (2013). Türk kültür milliyetçiliği ya da kültürel akıl: Zihniyet ve eylem. Türk Akademisi Siyasi Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı, 3, 1-26.
• Mahcupyan, E. (1998). Türkiye’de merkeziyetçi zihniyet, devlet ve din. İstanbul: Yol Yayınları.
• Mardin, Ş. (2012). Bütün eserler 2 din ve ideoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mengi, M. (1991). Divan şiirinde hikemî tarzın büyük temsilcisi Nâbî. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Moran, B. (2012). Türk romanına eleştirel bir bakış 3. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öner, N. (1985). Zihniyet farklılıkları ve kültür. Erdem, 1(1), 83-96.
• Özkiraz, A. (2000). Sabri F. Ülgener’de zihniyet analizi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Özler, İ. (2007). Camilerin zihniyet değişimindeki rolü. (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, Erzurum.
• Subaşı, N. (1996). Türk aydının din anlayışı. I. İslâm Düşüncesi Sempozyumu, Trabzon, Türkiye. TDK Türkçe Sözlük. (1998). Zihniyet.
• Toprak, S. (2019). Zihniyet bağlamında Cahit Zarifoğlu’nun savaş ritimleri romanına bir bakış. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(66), 204-211.
• Uğurcan, S. (2012). Zihniyetlerin yansıma alanı olarak Peyami Safa’nın romanları ve şahıslar dünyası. Erdem, 261-275.
• Uğurlu, S. B. (2021). Romanı edebiyat dışı yargılamak: Üç Beş Kişi’nin Ferit Sakarya’sı üzerine polemikler. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 6(1), 405-423
• Ülgener, S. F. (1983). Zihniyet, aydınlar ve izmler. Ankara: Mayaş Matbacılık.
• Ülgener, S. F. (2006). Zihniyet, aydınlar ve izm’ler. İstanbul: Derin Yayınları.
• Welek, R. ve Warren, A. (2019). Edebiyat teorisi. İstanbul: Dergâh Yayınları.