Sonarisation in Kazan Tatar Turkish Dialects

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 3, 1195 - 1203, 18.09.2024

Mehtap Suiçer

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1495084

Öz

Sound changes that occur as a result of the dynamics within the language or external influences are important structures seen in every language. Turkish appears as a very rich language in terms of sound changes due to the wide geography it has spread throughout history and its relations with different languages. One of these sound changes, sonarisation, is important in that it reflects the characteristic features of a language and the dialects and dialects within it. sonarisation sound phenomenon, which is generally described as the sonarisation of a toneless consonant, is the phenomenon in which when a suffix starting with a vowel is added to the end of words ending in toneless consonants, the toneless consonants at the end of the word soften and turn into toned consonants. The sonarisation, some examples of which have been seen since Old Turkish, is seen in many dialects of the Turkish Language today. In addition to being a defining feature of Oghuz Turkish, it also appears in different dialects. In Kipchak Turkish, this sound phenomenon is also encountered in the Middle Dialect, Misher (Western) and Siberian (Eastern) dialects of Tatar Turkish, which is one of the Northwest group Turkish dialects. Since one of the characteristic features of the Siberian (Eastern) Dialect of Kazan Tatar Turkish is detonation, it is also noteworthy that examples of sonarisation are seen in this dialect.. In this article, the sonarisation phenomenon seen in the front, inner and final sounds in Kazan Tatar Turkish dialects, Turkish and loan words will be revealed with its reasons.

Anahtar Kelimeler

sonarisation, Kazan Tatar Dialects, Middle Dialect, Misher Dialect, Siberian Dialect

KAZAN TATAR TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA TONLULAŞMA

Öz

Dilin kendi içindeki dinamikleri yahut dış etkiler neticesinde meydana gelen ses değişmeleri, her dilde görülen ve önem arz eden yapılardır. Türkçe, tarih boyunca yayıldığı geniş coğrafya ve farklı dillerle ilişkileri münasebetiyle ses değişmeleri bakımından oldukça zengin bir dil olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu ses değişmelerinden biri olan tonlulaşma ses olayı da bir dilin ve onun içinde yer alan lehçelerin ve ağızların karakteristik özelliklerini yansıtması bakımından önem taşır. Genel anlamda tonsuz bir ünsüzün tonlulaşması olarak nitelendirilen tonlulaşma ses olayı, tonsuz ünsüzlerle biten kelimelerin sonuna ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde, kelime sonundaki tonsuz ünsüzlerin yumuşayarak tonlu ünsüzlere dönüşmesi olayıdır. Eski Türkçeden itibaren yer yer bazı örnekleri görülen tonlulaşma hadisesi günümüzde Türk dilinin pek çok lehçesinde görülmektedir. Bilhassa Oğuz grubu Türk lehçelerinin belirleyici özelliği olmasının yanı sıra farklı lehçelerde de karşımıza çıkmaktadır. Kuzeybatı grubu Türk lehçelerinden olan Tatar Türkçesinin Orta Ağız, Mişer (Batı) ve Sibirya (Doğu) ağızlarında bu ses olayına rastlanır. Kazan Tatar Türkçesinin Sibirya (Doğu) ağzının karakteristik özelliklerinden biri tonsuzlaşma olduğundan bu ağızda tonlulaşma örnekleri görülmesi ayrıca dikkat çekmektedir. Bu makalede Kazan Tatar Türkçesi ağızlarında, Türkçe ve alıntı kelimelerde ön, iç ve son seste görülen tonlulaşma olayı sebepleri ile ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

tonlulaşma, Kazan Tatar Ağızları, Orta Ağız, Mişer Ağzı, Sibirya Ağzı

Kaynakça

• Alkaya, E. (2009). Sibirya Tatar Türkçesiyle Güney Sibirya (Altay, Hakas, Tuva) Türk Lehçeleri Arasındaki Ortak Unsurlar. Turkish Studies, Volume 4/8 Fall, 273-321.
• Alkaya, E. (2014). Mişer Tatar Türkçesi. Kesit Yay., İstanbul.
• Alkaya, E. (2017). Tatar Türkçesi Yazı Dilinde ve Ağızlarında y-/c- Sesi Üzerine. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (Türklad), C.1, S.1, 24-38.
• Alkaya, E. (2021). Sibirya Tatar Türkçesi. Kesit Yay., İstanbul.
• Alkaya, E. ve Kirilova, Z. (2018). Kreşin Tatar Türkçesi. Kesit Yay., İstanbul.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. TDK Yay., Ankara.
• Baskakov, N. A. (2006). Türk Dillerinin Tarihî-Tipolojik Ses Bilimi. Multilingual Yay., İstanbul.
• Bayazitova F. S. vd. (2008).Tatar Xalık Söyleşlerĭ. C. 2, Kazan.
• Bayazitova, F. S. vd. (2008). Tatar Xalık Söyleşlerĭ. C. 1, Kazan.
• Buran, A. (2006). Dil İlişkileri ve Kavram Tercümeleri Üzerine bir Değerlendirme. XII. Uluslararası Kıbatek Edebiyat Şöleni (Bakü-Azerbaycan, 10-17 Mayıs) Bildirisi, 1-4.
• Demirtaş, A., Doğan, M. (2023). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Ön Ses Tonlulaşması Üzerine. Murat Gök Armağanı. Paradigma Akademi. Çanakkale.
• Dulzon, A. P. (1995). “Sibirya Türklerinin Etnolingüistik Dağılımı” (Çev. F. Sema Barutçu-Özönder). Tuncer Gülensoy Armağanı (Haz. Ahmet Buran). Bizim Gençlik Yay., Kayseri, s. 102-110.
• Ercilasun, A.B., Akkoyunlu, Z. (2018). Dîvânu Lugâti’t- Türk. TDK Yay., Ankara.
• Ergin, M. (2002). Türk Dil Bilgisi. Bayrak Yay., İstanbul.
• Gabain, A. Von (2007). Eski Türkçenin Grameri (Çev: Mehmet Akalın). TDK Yay., Ankara.
• Gülensoy, T. vd. (2009). Nahçıvan Ağzı. TDK Yay., Ankara.
• Hunutlu, U. (2018). Türkçede K->G- ve T->D- Değişimleri ve Aykırılıkları Üzerine Düşünceler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, TAED-63, 161-186.
• Johanson, L.(2014). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. (Çev. Nurettin Demir). TDK Yay., Ankara.
• Karaağaç, G. (2013). Türkçenin Dil Bilgisi. Akçağ Yay., Ankara.
• Karaca, V.İ. (2016). Ötümlüleşme Kavramı ve Çağdaş Türk Yazı Dillerinde Ötümlüleşme. ZfWT, Vol 8, No 3, 369-390.
• Karaman, E. (2011). Karabağ Ağızları I-II. Kesit Yay., İstanbul.
• Nadelyaev, V. M. vd. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar. Leningrad.
• Öner, M. (2015). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü. TDK Yay., Ankara.
• Tekin, T. (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler. Simurg Yay., Ankara.
• Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri. Simurg Yay., İstanbul.
• Tosun, İ., Koç, A. (2016). Eski Türkçeden Türkiye Türkçesine Ön Seste K>G Ötümlüleşmesi. Turkish Studies, Volume 11/15 Summer, p. 411-432.
• Yalçın, S. K. ve Özeren, M. (2023). Azerbaycan Ağızlarında Uzun Ünlülerden Kaynaklanan Seslik İzler. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33, 2, 617-624.
• Yusupov, F. (2003). Sĭbĭr Tatarları. Miras Yay., Kazan.
• Yüksel, C. (2010). Türkçede Ünsüz Ötümlülüğünün Sesbilgisel Çözümlemesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Dilbilim Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.