Orta Asya Şamanlarına Özgü Tedavi Sistemi: Hastalığı Göçürme

Yıl 2025, Cilt: 35 Sayı: 1, 25 - 34, 24.01.2025

Esra Çam , Fuzuli Bayat

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1465460

Öz

Şamanların; kozmik seyahat yapmak, gelecekten haber vermek, kehanette bulunmak, toplumsal ritüelleri icra etmek gibi işlevlerinin yanı sıra bir önemli işlevi de hastalıkları tedavi etmektir. Şamanların mitolojik ve dinsel içerikli iyileştirme yöntemleri kültürün kutsal çekirdeğini oluşturmakta ve seçilmişlerin bilgisi dahilinde gerçekleşmektedir. Uzun yıllar boyunca yapılan tedavi usulleri şamanlıkta sistemleştirilmiş; hastalığın kaynağı olarak genellikle ya insan bedenine yabancı bir ruhun yerleşmesi ya da travmatik bir olay sonucunda beden sağlığının korunması için önemli olan ruh kaybının yaşanması şeklinde belirlenmiştir. Enerjinin fazlalığı veya kaybı olarak da bilinen hastalık, ruhi-somatik ve fiziksel olarak iki türde değerlendirilmiş olup her biri için özel tedavi metotları hazırlanmıştır. Orta Asya’da -Türkler ve Türk şamanlığını yaşatan Tacikler kısmen de Araplar arasında- Bolşevik ihtilalinden sonra Sovyetlerin güçlenmesiyle geleneksel tedavi metotları arka plana itilmiş, komünist ideolojisine ters düştüğü gerekçesiyle geleneksel şaman tedavi sistemi kabullenilmemiştir. Sovyet rejimi, Orta Asya’da asırlarca devam eden şaman tedavi sistemini yasaklamaya çalışmıştır. Ancak Sovyetler Birliği’nin çökmesi sonucunda şaman tedavisi hızlı bir şekilde varlık göstermeye başlamış, eski geleneksel yöntemler yeni tekniklerin sentez edilmesiyle ivme kazanmıştır. Çalışmada, şamanik tıbbi-büyüsel pratiklerden biri olan göçürme yöntemi üzerinde durulmuş, ağırlıklı olarak Orta Asya halklarından Kazak, Kırgız, Uygur, Özbek ve Tacik şamanlarının tedavisi incelenmiştir. Bu yazıda, saha araştırmalarına dayanan metin merkezli çalışma metodu kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şaman tedavisi, geleneksel halk hekimliği, somatik ve fiziksel hastalık, göçürme sistemi, tedavi seansları.

Treatment System Specific to Shamans: Disease Dismissal

Öz

In addition to cosmic travel, foretelling the future, making prophecies, and performing social rituals, another important function of shamans is the treatment of disease. These healing methods with mythological and religious content constitute the sacred core of the culture and are carried out with the knowledge of the chosen ones.The treatment methods used for many years have been systematized in shamanism; The source of the disease is either the settlement of a foreign spirit in the human body, which in most cases is the cause of the disease; or loss of soul (loss of energy) that is important for maintaining the health of the body as a result of a traumatic event. Traditional shamanic therapy, which was banned for a long time because it contradicted the Soviet ideology, lost its validity as a result of the collapse of the Soviet regime, and began to come into existence rapidly at the end of the 20th and the beginning of the 21st centuries. It should also be taken into account that new techniques are synthesized with old traditional methods. This article focuses on the method of transmission, which is one of the shamanic medical-magical practices that has increased greatly.

Anahtar Kelimeler

shaman theraphy, traditional folk medicine, somatic and physical disease, transmission system, healing sessions.

Kaynakça

• Alektorov, A. E. (1899). Baksa (İz Mira Kirgizskih Sueveriy). Kazan: Tipo-Litogr İmperatorskogo Universiteta.
• A-ov, O, (1894). “Baksı i Duana”, Kirgizskaya Stepnaya Gazeta. № 36, Omsk. Aygün, F. (2016). “Dinin ve “Yüce Varlık” İnancının Kökenine İlişkin Tartışmalara Genel Bir Bakış”, KADER Kelam Araştırmaları Dergisi,14, 1, 203-215.
• Basilov, V. N. (1970). Kult Svyatıh v İslâme. Moskova: Mısl.
• Basilov, V. N. (1992). Şamanstvo u Narodov Sredney Azii i Kazahstana. Moskova: Nauka.
• Bayaliyeva, T. D. (1972). Do İslâmskie Verovaniya i ih Perejitki u Kirgizov. İzdatelstvo İlim. Frunze.
• Bayat, F. (2010). Türk Kültüründe Kadın Şaman. İstanbul: Ötüken.
• Bobir, Z. M. (1960). Bobirnoma. Toşkent: Uzbekiston SSR Fanlar Akademiyasi Naşriyati.
• Divaev, A. A. (1899). İz Oblasti Kirgizskih Verovaniy. Baksı, kak Lekar i Koldun. İzvestiya Obşestva Arheologii İstorii i Etnografii pri İmperatorskom Kazanskom Universitete. ХV, 3, 307-341.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri. Ankara: İmge Kitabevi.
• Eröz, M. (1992). Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevîlik-Bektaşîlik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Gömeç, S. (2011). Şamanizm ve Eski Türk Dini. Ankara: Berikan Kitapevi.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara:TTK Basımevi.
• Jeksembekova, G. B. (2012). Leçenie Kazahskih Şamanov Putem “Pereseleniya” Neduga /Köşiru/”. Materialı Jurnala İnstituta İstorii i Kulturnogo Naslediya NAN KP. “Voprosı İstorii Kırgızstana”, 1,42-50.
• Karuts, R. (1911). Sredi Kirgizov i Turkmen na Mangışlake. (Perevod s Angliyskogo E. Petri). Sankt- Petersburg: İzdanie A. F. Devrina.
• Kastane, İ. (1912). “İz Oblasti Kirgizskih Verovaniy”, Vestnik Orenburgskogo Uçebnogo Okruga, № 6.
• Kustanaev, H. (1894). Etnografiçeskie Oçerki Kirgiz Perovskogo i Kazalinskogo Uezdov. Toşkent: Tipo-Litografiya br. Portsevıh.
• Malov, S. E. (1918). “Şamanstvo u Sartov Vostoçnogo Turkestana”, Cbornik Muzeya Antopologiyii Etnografiya Akademii Nauk, V, 1, 1-16.
• Ögel, A. Gönel, T. (2011). Uygur Türkleri Arasında Şamanlar ve Tedavi Yöntemleri, Turkish Studies, 6/4, 233-248.
• Pantusov, N. N., (1906). “Tarançiskie Bakşi (Peri Uynatmak. Sposobı Leçeniya i İgrı Bakşey)”, İTO İRGO. 6. 1, 39-53.
• Pevtsov, M. V. (1949). Puteşestvie v Kaşgario i Kun-Lun. Moskova: Gosudarstvennoe İzdatelstvo Geografiçeskoy Literaturı.
• Rahman, A. (1996). Uygur Folkloru (Çev. S. Yalçın-E. Emet). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Snesarev, G. P. (1969). Reliktı Domusulmanskih Verovaniy i Obryadov u Uzbekov Horezma. Moskova: Nauka.
• Suhareva, O. A. (1975). “Perejitki Demonolgii i Şamanstva u Ravninnıh Tadjikov”, Domusulmanskih Verovaniy i Obryadı v Sredney Azii. Moskova: Nauka.
• Taycanov, K., İsmailov H., (1986). Osobennosti Doİslâmskih Verovaniy u Uzbekov-Karamurtov. Drevnie Obryadı, Verovaniya i Kultı Narodov Sredney Azii (İstoriko-Etnografiçeskie Oçerki). 110-138.
• Toleybaev, A. (1991). Reliktı Doİslâmskih Verovaniy v Semeynoy Obryadnosti Kazahov. Ğılım. Almatı.
• Troitskaya, A. L. (1925). Leçenie Bolnıh İzgnaniem Zlıh Duhov (Kuçuruk) Sredi Osedlogo Naseleniya Turkestana. Byulleten Sredneaziatskogo Gosudarstvennogo Universiteta, 10, 145-156.
• Valihanov, Ç. Ç.(1961). Sobranie Soçineniy. T. 1. Alma-Ata: İzd-vo Akad. Nauk Kaz. SSR.
• Vasilev, A. (1901). “Narodnıe Sposobı i Sredstva, Upotreblyamıe Pri Leçenii Bolezney Kirgizami Turgayskoy Oblasti”, Turg G, № 4, 5, 6, 8, 10, 13, 47, 48, 49, 50.