Osmanlı Devleti’nde Veterinerlik Eğitimi: Halkalı Ziraat Ve Baytar Mektebi’nin Kuruluşu

Yıl 2025, Cilt: 35 Sayı: 1, 223 - 234, 24.01.2025

Hacer Yılmaz , Nursel Aksın

https://doi.org/10.18069/firatsbed.1560025

Öz

Bu makale 1891 yılında kurulan Halkalı Ziraat ve Baytar Mektebi’ni konu edinmektedir. Veteriner hekimlik, Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarından itibaren varlığı bilinen önemli bir meslektir. Osmanlı ekonomisinde tarımın temel geçim kaynağı olması, hayvanlardan gerek zirai faaliyetlerde gerekse ulaşım, beslenme gibi çeşitli alanlarda istifade edilmesi nedeniyle hayvan sağlığı, ekonomik bir gereklilik olmuştur. Bir diğer gereklilik ise, hayvanların ülke güvenliği ve savaş sahasındaki etkin rolünden kaynaklı askeridir. Osmanlı ordusunda atların yaygın kullanımı, hayvan sağlığında uzman kişilere ihtiyacı doğurmuştur. Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyıla kadar veterinerlik mesleği eğitim kurumlarından ziyade, Baytarnâme eserlerinden ve usta çırak ilişkisiyle aktarılmaktadır. Bu dönemde Osmanlı topraklarında görev yapan yalnızca 8 veteriner hekim bulunmaktadır. Söz konusu yüzyıl ile birlikte başlangıçta askeri ihtiyacı karşılamak üzere, mesleki eğitim veren veteriner okulları açılmaya başlamıştır. Okula rol model olarak, dünyada ilk veteriner okulunun açıldığı Fransa örnek alınmıştır. Veteriner hekimliğin kısa bir tarihi ile başlayacak olan çalışmamızda, Osmanlı Devleti’nde veterinerlik eğitiminin tarihsel sürecine yer verilecektir. Nitekim bilim dünyasının temel taşlarından biri olan veteriner hekimlik mesleğinin Osmanlı eğitim sistemindeki yerini incelemek, Türk veteriner biliminin modernleşme teşebbüslerinin alt yapısını ortaya çıkarmaktadır. Türk veteriner hekimliği tarihinde eğitimin önemine yer vermek üzere yola çıkılan bu çalışmada; Halkalı Ziraat ve Baytar Mektebi’nin kuruluş süreci, işleyişi ve müfredatını, Osmanlı arşiv belgelerinden edindiğimiz bilgilerin ışığında değerlendireceğiz.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Eğitim, Veteriner Hekimlik, hayvan sağlığı, halkalı ziraat ve baytar mektebi

Veterinary Education in the Ottoman State: The Establishment of the School of Halkalı Agriculture and Veterinary Science

Öz

This article focuses on The School of Halkalı Agriculture and Veterinary Science, founded in 1891. Veterinary medicine is a highly important occupation known since the establishment year of the Ottoman State. The health of animals became an economic necessity in the Ottoman State. Indeed, agriculture is the country's primary source of livelihood. Animals are utilized in various areas such as agricultural activities, transportation, and nutrition. In addition to this, animals had a main role on the battlefield in terms of the national security. Another necessity is military, arising from the significant role of animals in national security and on the battlefield. This circumtance required the experts in the field of animal health. Until the nineteenth century, the veterinary profession was passed down through Baytarnâme works and the master-apprentice relationship rather than educational institutions. There were only eight veterinarians in the Ottoman land at the time. Veterinary schools training vocational education began to be opened in order to provide for military requirement at the same time. France where veterinary medicine school was opened firstly was taken as an example as a role model. Our work getting started with the short history of veterinary medicine includes the historical process of veterinary medicine. Researching the meaning of the profession of veterinary which is a keystone for the science world for the system of Ottoman education reveals the background of the attempts to become modern. In this study done to highlight the importance of education in the history of veterinary medicine we will analyse the process of establishment, working and syllabus of The School of Halkalı Agriculture and Veterinary Science thourgh the light of information of Ottoman

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Education, Veterinarian, animal health, halkalu ağrıculture and veterinary science

Kaynakça

• Afyoncu, E. (2005). Mirâhur. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 30, 141-143) Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aslan, R. (2016). Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Veteriner Hekimlik Eğitimi: Bir Mektup Analizi. Kocatepe Vet J, 9(4), 332-338.
• Chalendar, V. (2016). What reality for animals in the Mesopotamian medical texts? Plant vs Animal. Anthropozoologica, 51 (2), 97-103.
• Çeşme, V. (2011). Halkalı Ziraat Mektebi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Demirel, M. ve Doğanay, F. K. (2011). Osmanlı’da Ziraat Eğitimi: Halkalı Ziraat Mektebi. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(21), 183-199.
• Dinçer, F. (1979). Türkiye’de Askeri Veteriner Hekimlik Tarihi Üzerinde Araştırmalar. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 26 (3), 1-13.
• Eraslan, C. (2017). Objektiften Yansıyanlarla Sultan II. Abdülhamit Döneminde Eğitim. İstanbul: Üsküdar Belediyesi.
• Erk, N. (1957). Veteriner Tababeti Tarihine Kısa Bir Bakış. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 4 (3), 139-144.
• Gölcü, B. M. ve Özgür, A. (2015). Osmanlı Devleti’nde Sivil Veteriner Hekimliğine Yönelik İlk Mevzuat Düzenlemeleri. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 62, 7-12.
• Gürgör, İ. (2017). Paleolitik Çağ’dan Günümüze Anadolu Zooarkeolojik Buluntuları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Hayırlıdağ, M. (2021). Mısır Tıbbının Gizemi Papirüsler. Akademik Tarih ve Araştırmaları Dergisi, 4, 68-85.
• Isola, H. (2015). Care of Animals in Ancient Mesopotamia, Kritische Perspektiven Der Human-Animal Studies, Tiere, Texte, Transformationen, 41-50.
• Jones, S. and Koolmees, P. A. (2022). Animal Healing in Trade and Conquest, 1700–1850s. A Concise History of Veterinary Medicine, Cambridge Press, 39-85.
• Kadıoğlu, S. (2002). Halkalı Ziraat Mekteb-i Alisi Mecmuası Üzerine Bir İnceleme. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 4 (1), 99-118.
• Karal, Enver Z. (2017). Osmanlı Tarihi, Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876-1907), VIII, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kelch, T. G. (2012). A Short History of (Mostly) Western Animal Law: Part I, 19 Animal Law 23, https://www.animallaw.info/sites/default/files/lralvol19_1_23.pdf, 28.02.2024.
• Kırbıyık, K. (1992). Baytarlık. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 5, 278-282) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kramer, S. N. (1963). The Sumerians Their History, Culture and Character. London: The Universtiy of Chicago Press.
• Özlü, Z. (2012). 19. Yüzyıl Sonlarında Osmanlı Devleti’nde Veteriner¬lik Mesleği ile İlgili Bir Değerlendirme. Belleten, 76(275), 239-260.
• Quimby, F. (1998). Contributions to Veterinary Medicine from Animal Research. Applied Animal Behaviour Science, 59, 183–192
• Tan, S. ve Genç, S. V. (2018). Mülki Tatbikat-ı Baytariyye Mektebi (Muavib Baytar Mektebi): Kuruluşu ve İşleyiş Esasları. Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 24(6), 807-813.
• Vallis, R. (2011). A Veterinary Awakening: The History of Government Veterinarians in Australia. Australia: Department of Agriculture Fisheries and Forestry Publisher, Canberra.
• Yıldırım, M. A. (2013). Halkalı Ziraat Mektebi’nin Açılış Sürecine Dair Bazı Mülahazalar ve Amasyan Efendi’nin Layihası. DTFC Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XXXII, Ankara, 265-302.
• Yılmaz, C. (2021). Neolitik Devrim ve Sosyoekonomik Örgütlenme. Prof. Dr. Mustafa Öztürk Onuruna Tarih Yazıları II, İstanbul, 35-47.
• Yılmaz, C. (2022). Eski Mezopotamya’da Beslenme Alışkanlıkları ve Mutfak Kültürü Üzerine Bir İnceleme. Tarih Araştırmaları-III, Ed. Yunus Emre Tansü, Semra Çerkezoğlu, Ankara, 46-67.
• Yılmaz, C. ve Yılmaz, H. (2018). Hammurabi Ur-Nammu ve Hitit Kanunlarında “Kadın” Üzerine Mukayeseli Bir Bakış. Rıfat Özdemir’e Armağan, Ed. Rahmi Doğanay vd., İstanbul, 34-48.
• Yiğit, A. İzmirli, S. ve Yaşar, A. (2013). “Haza Kitâbu Baytarnâme” ve “Tercüme-i Baytarnâme”de Tıp ve Veteriner Hekimliği Alanında Ortak Uygulamalar Üzerine Bir Değerlendirme. Lokman Hekim Journal, 3(1), 7-14.